„Właściwie, mawiał sobie często, należy przyjąć, że dzieci w ogóle nie zadają sobie pytań. Dopiero po latach człowiek próbuje rozwiązywać tajemnice, które w danym momencie wcale tajemnicami nie były, i chciałby wtedy odcyfrować na poły zatarte litery bardzo starego języka, nie znając nawet jego alfabetu.”

„Żebyś nie zgubił się w dzielnicy” to kolejna książka, w której francuski noblista, jako „roślina wyrosła na nawozie okupacji”, w dodatku dość mocno skonfliktowana z rodziną, wręcz perwersyjnie drąży temat pamięci, tożsamości, korzeni, rodzinnych brudów i tajemnic, samotności, porzuconych mieszkań, potrzaskanej przeszłości, niedookreślonej traumy.

Tym razem wyzwalaczem strumienia retrospekcji jest pewien dziwny telefon, a wraz z nim głos „zarazem wątły i grożący”. Główne elementy układanki to zagubiony notes z adresami, pisarz samotnik, szantażysta-gównojad o „twarzy tak wąskiej, że nawet jeśli patrzyć na nią z przodu, ma się wrażenie oglądania jej z profilu”, femme fatale z blizną na twarzy, rodzice niby znani, ale właściwie obcy, tajemnicza opiekunka, kartonowa teczka, wyimki z policyjnych dochodzeń, zasekwestrowany budynek, sukienka z jaskółkami, kasyno, leprozorium oraz lekarz, który "nic-nie-wie" i "nic-nie-pamięta". To wszystko lewituje w oparach sensacji, tajemnicy, niedopowiedzeń, podejrzeń, przemilczeń, niewyjaśnień, dwuznaczności.

Za pośrednictwem głównego bohatera - samotnego pisarza - Modiano zmusza czytelnika do pochylenia się nad zagadnieniem pamięci. Pokazuje jak mózg może igrać z człowiekiem, ale też jak człowiek (świadomie lub nie) może kontrolować własny stan umysłu; jak łatwo niepozorne wydawałoby się wydarzenie może wyrwać nas z błogostanu zapomnienia i zmusić do podróży w czasie. Każe zastanowić się kim właściwie byli ludzie tak kiedyś bliscy oraz co tak naprawdę znaczy być „u siebie”.

Pamięć może okazać się pamięcią fragmentaryczną, ulotną, zawodną, ale również selektywną, wybiórczą, kontrolowaną, może być wyparciem lub „słodką amnezją”, może wyprawić właściciela w krainę fantazmatów, wypaczeń, zaprzeczeń.

Chyba mogę zgodzić się z opinią, że pisarstwo Modiano to „pisarstwo planowo tak wyciszone, skromne i oszczędne, że prawie niewidzialne”. Akcja, mimo iż zredukowana do minimum, ledwo dostrzegalna, skonstruowana tak, że właściwie nie wiadomo gdzie wszystko się zaczyna, a koniec jest również zawieszony w próżni, wywołuje jednak jakiś podskórny niepokój, ciekawość. Trudno się od niej oderwać. Trudno również oprzeć się wrażeniu, że to książka bardzo osobista, naszpikowana wątkami autobiograficznymi, przesycona symbolami i że jej rolą (podobnie jak tej napisanej przez głównego bohatera) jest przetransmitowanie konkretnej wiadomości do konkretnego, indywidualnego i/lub zbiorowego adresata.

Jeśli postrzegać ją tylko z perspektywy zarysowanej "opowiastki" o zapamiętywaniu, to jest całkiem zgrabna i na pewno o czymś. Jeśli natomiast jej interpretację rozszerzyć na kontekst ofiara-wspólnik i potraktować jako parabolę pakietu „Francja + pamięć historyczna + rozrachunek z przeszłością” - jest po prostu genialna.

„Właściwie, mawiał sobie często, należy przyjąć, że dzieci w ogóle nie zadają sobie pytań. Dopiero po latach człowiek próbuje rozwiązywać tajemnice, które w danym momencie wcale tajemnicami nie były, i chciałby wtedy odcyfrować na poły zatarte litery bardzo starego języka, nie znając nawet jego alfabetu.”

„Żebyś nie zgubił się w dzielnicy” to kolejna książka, w której...