Chciałbym wierzyć, że od dzisiaj moja zdolność do krytycznego osądu sytuacji moralnych znacznie wzrośnie. Wiem, że może się to z mojej strony okazać nic nieznaczącym przejawem myślenia życzeniowego. Jednak jednocześnie śmiem twierdzić, że moim prawem pozostaje możliwość mówienia o wszystkim co mnie frapuje. Zatem chętnie wysunę ostrożne stwierdzenie, że pod wpływem kolejnej już książki Jana Hartmana, sfera moralna stała się dla mnie bardziej wyrazista. Polubiłem naruszanie tabu, dobrze na mnie wpłynął przegląd własnych przekonań. Bo to, o czym pisze polski filozof, na każdym kroku skłania do refleksji dotyczących mojej osoby. Z każdą przeczytaną stroną byłem zmuszony do ustosunkowania się do problemów, których samodzielnie nie byłbym w stanie rozwinąć. Chylę czoła przed kimś, kto tak umiejętnie wzbudził we mnie chęć krytycznego myślenia.

Mam wrażenie, że Jan Hartman w swoich publikacjach ciągle poszukuje "modus vivendi". Nie można mu zarzucić uprawiania dogmatyzmu, lecz bardziej zainteresowanie pewną ideą, zakładającą bezkonfliktowe współistnienie "za i przeciw" każdej dającej się racjonalnie wytłumaczyć teorii. Przykładem takiej sytuacji, gdzie panuje często ze sobą godzona wyraźna sprzeczność interesów, jest właśnie "Etyka!". Jej autor próbuje doprowadzić do tego, żeby czytający mogli stwierdzić, że w końcu zrobili duży krok do stania się istotami etycznymi. Że nabyli odpowiedniej pokory moralnej i nareszcie przestali być hipokrytami.

Profesor Jan Hartman uświadomił mi, że okres etycznej transformacji nadal trwa a obecnie jesteśmy w jej szczytowym momencie. Centrum wzorca moralnego w porównaniu z poprzednimi wiekami uległo wyraźnemu przesunięciu i naszą rolą jest poradzenie sobie z wieloma wchodzącymi ze sobą w konflikt ideałami. Chcąc zachować we wszystkim umiar, musimy uchować zdrowy rozsądek i jednocześnie dbać o własne zdrowie psychiczne, tak ważne podczas rozdzielania prawdy od fałszu. A to wszystko w imię odkrywania indywidualności nowoczesnego człowieka. Już nie tylko po to, aby odróżnić dobro od zła, ale utrzymać racjonalną równowagę ducha.

Święty Augustyn z Hippony powiedział: "Kochaj i rób, co chcesz". Jan Hartman przez pryzmat tego zaczepnego wyrażenia, odkrywa źródła moralności. Opowiada o etyce, która tak naprawdę jest zbiorem reguł bez spisanego kodeksu. Dzięki niemu śmielej będę zadawać pytania a wątpliwości nie staną się moją udręką ale intelektualnym wyzwaniem. Ludzką rzeczą jest wahanie, wystarczy mieć dobrego nauczyciela a wtedy łatwiej przez to wszystko przejść. Moim zdaniem, "Etyka!" Jana Hartmana stanowi dowód na bardzo wysoki poziom abstrakcyjnego rozumowania polskiego profesora. Zaznaczam, że jest głęboką teorią moralności a nie przykładem niskich lotów moralistyki.

Chciałbym wierzyć, że od dzisiaj moja zdolność do krytycznego osądu sytuacji moralnych znacznie wzrośnie. Wiem, że może się to z mojej strony okazać nic nieznaczącym przejawem myślenia życzeniowego. Jednak jednocześnie śmiem twierdzić, że moim prawem pozostaje możliwość mówienia o wszystkim co mnie frapuje. Zatem chętnie wysunę ostrożne stwierdzenie, że pod wpływem kolejnej...

"Kto dotarł do końca tej lektury zasłużył na podziękowanie." Żaden jeszcze autor nie podziękował mi tak pięknie. Widać w tym jego podziękowaniu ogólną atmosferę wykładu: jest zarazem wyszukany, jak pokorny. Jan Hartman zajmuje się poważnym (czyli: naukowym) uprawianiem etyki, pomimo przekonania o tragizmie jej nieugruntowanego statusu jako nauki, a nawet przewidywania rychłego jej końca wraz z końcem refleksji nad człowiekiem, którą widzi jako rozpiętą między starym: eudajmonistycznym i nowym: hedonistycznym jego pojmowaniem. Nie wiemy co będzie dalej, autor też tego nie wie (A w każdym razie nie wyjawił. Albo mi umknęło.),ale coś będzie. I to COŚ heglowsko dość chyba należy rozumieć. Bo autor, co mnie wprawiło w zdumienie i zafascynowało, bywa (jak to ostrożniej ująć?) heglistą (prawda rozwija się wraz ze społecznościami) i idealistą ("Trzeba sobie uczciwie powiedzieć, że etyka usycha, gdy odcina się ją od jej idealistycznych korzeni, mimo że jako etycy potrafimy z największym zapałem oddawać się dyskutowaniu nad etycznymi aspektami realnych okoliczności iskrzącego się przeżyciami życia. Liberalny hedonizm żyje zawsze na koszt klasycznej świadomości etycznej wzywającej nas do budowania w sobie doskonałego człowieka. Sztuka dobrego życia i etyka jako jej najbardziej szlachetna część ma znaczenie jedynie wtedy, gdy wierzymy, że życie jest czymś więcej niż tylko życiem." Mniejsza o izmy. W swej metaetycznej, wprowadzającej części (połowa całego wykładu) książka jest historvczno-krytyczną zadymą, pozostawiającą czytelnika w stanie wielkiego podniecenia i czegoś na pograniczu satysfakcji z wysiłku systematyzacyjnego i kompletnej dezorientacji. Na koniec autor wycisza dyskusję osobistym, nieśmiałym: "Jeśli sam miałbym wskazać na motyw najbardziej wewnętrzny i swoisty dla stosunków moralnych, byłaby to [...] łagodność[...]." Malowniczości dodają "Etyce!" przypisy. Jeden z moich ulubionych: "Byłoby nietaktem nie przypomnieć w tym miejscu o klasycznej analizie gniewu, jaką zawiera "Summa teologiczna" Tomasza z Akwinu, największego filozofa i etyka Średniowiecza (gł. kwestie 23-28)." Jest jeszcze jedna rzecz, o której nie chciałabym zapomnieć w tej recenzji: styl. Hartman posługuje się językiem barwnym, pięknym literacko, odważnym - co, jak sadzę, ma przybliżyć czytelnikom poruszane, martwe w innym ujęciu kwestie. Trzeba wciąż opowiadać ludziom na nowo o nich samych, bo frazy murszeją, gniją, wycierają się. Aby opisać to, o czym kiedyś powiedziano by: "wrażliwe sumienie", "dobroć", "prawość" czy co tam jeszcze, autor mówi o "moralnej neurozie". I wszyscy wiemy, o co chodzi. I cieszymy się, że choroba, okazała się zdrowiem:)

"Kto dotarł do końca tej lektury zasłużył na podziękowanie." Żaden jeszcze autor nie podziękował mi tak pięknie. Widać w tym jego podziękowaniu ogólną atmosferę wykładu: jest zarazem wyszukany, jak pokorny. Jan Hartman zajmuje się poważnym (czyli: naukowym) uprawianiem etyki, pomimo przekonania o tragizmie jej nieugruntowanego statusu jako nauki, a nawet przewidywania...

Poradnik dla grzeszników - podtytuł tej książki dobrze obrazuje jej zawartość, jeśli w otaczającej nas rzeczywistości widzimy jakieś moralne niespójności, zastanawiamy się czego wynikiem są złe uczynki lub czy na przełomie wszystkich wieków moralność byłą identyczna z naszymi czasami to jest to rewelacyjna pozycja do zgłębienia. Zaznaczam jednak, że osobiście będę musiał przeczytać ją jeszcze z 2-3 razy, aby trochę lepiej zrozumieć, gdyż dla osoby nie będącej codziennie w temacie etyki, jest to pozycja trudna. Nie mniej zachęcam.

Poradnik dla grzeszników - podtytuł tej książki dobrze obrazuje jej zawartość, jeśli w otaczającej nas rzeczywistości widzimy jakieś moralne niespójności, zastanawiamy się czego wynikiem są złe uczynki lub czy na przełomie wszystkich wieków moralność byłą identyczna z naszymi czasami to jest to rewelacyjna pozycja do zgłębienia. Zaznaczam jednak, że osobiście będę musiał...

Etyka! Poradnik dla grzeszników (2015)

Żartobliwy podtytuł, zaraz po nietypowo użytym wykrzykniku i barwna okładka mogą sugerować, że książka skierowana jest do szerokiego grona odbiorców, i stanowi coś w rodzaju ekspresowego kursu etyki dla opornych, rzecz całkiem typową pośród stert różnych wysokonakładowych poradników... no, może trochę bardziej ambitną – bo jednak nazwisko zobowiązuje a i temat niebłahy, ale to pozór, dość ciężka forma tekstu (nawet dla wyrobionego czytelnika),dyskwalifikuję ją w takiej roli. I nie zmienią tego zachęcające deklaracje ze wstępu. W zakończeniu autor stawia zresztą sprawę jasno: „Książka [...] niełatwa, a w niektórych miejscach nawet całkiem męcząca. Niestety, książki filozoficzne z natury rzeczy wymagają od czytelnika dużego skupienia i wysiłku. Uczyniłem, co było w mojej mocy, aby przynajmniej większa cześć tekstu dala się przeczytać z pewna przyjemnością, jakkolwiek rozumie się samo przez się, że przyjemność nie jest głównym celem uprawiania filozofii, a tym bardziej etyki”. Książki powstają zwykle z myślą o czytelniku. (Sami dla siebie piszą tylko grafomani). To stwierdzenie rodzi ważne pytanie – kto jest grupą docelową autora? Z myślą o jakim targecie faktycznie pisał swoją „Etykę!”? Z jednej strony, jeśli brać pod uwagę zakres tematyczny (objaśnienie czym tytułowe zagadnienie, analiza popularnych błędów myślowych, wybranych problemów etycznych),książka faktycznie pisana jest pod prostego zjadacza chleba, który stara się za wiele nie myśleć, bo to boli. Z drugiej zaś – język publikacji czyni ją nieprzyswajalnym dla takowego, przyzwyczajonego do prostych komunikatów z serwisów informacyjnych i niskich lotów treści rozrywkowych. Wszystko co pada na łamach książki jest raczej oczywiste dla dojrzałego, myślącego człowieka, który nolens volens musiał poruszane tu kwestie przemyśleć, i ten może co najwyżej znaleźć w pracy filozofa potwierdzenie własnych spostrzeżeń... ale o olśnieniu czy przysłowiowym kuble zimnej wody nie może być mowy. Taką reakcje autor uzyskałby u nastolatka, który jest nieco zagubiony i dopiero stawia sobie pewne pytania – ale nastolatek może przez tekst nie przebrnąć. Typowy konformista-konsument, w stadium zaawansowanej degrengolady tudzież tylko lekko zepsuty, któremu zawarte tu refleksje byłby najbardziej przydatne, na pracy Hartmana nie skorzysta. Mamy tu typowy problem niedostosowania formy przekazu do grupy docelowej.

Pełne przyswojenie „Etyki!” wymaga silnego skupienia, z zmiennym natężeniem, ale jednak. Albo słuchania w wersji audio. Nadmierna złożoność wielu konstrukcji myślowych może niekiedy sprawiać że będziemy się gubić w połowie zdania – zwłaszcza jak umysł nie jest wypoczęty. Niby czyta się automatycznie, i właściwie trudno wytłumaczyć sobie jak to robimy ale kiedy trzeba jeszcze w tym czasie konfrontować pewne założenia, przywoływać określone pojęcia, rozkodowywać skróty myślowe, a zdania są wielokrotnie złożone – może być ciężko. Zależnie od indywidualnych zdolności percepcyjnych – lektura zajmie dłużej bądź krócej, będzie rwana bądź płynna. Jedni mają gęstszą siatkę neuronów, inni rzadszą. Ja jestem z tych drugich – niestety.
Mimo że tekst jest trudny, trzeba zaznaczyć że napisany jest świetną polszczyzną – język akademicki ożywiają wypowiedzi swobodne, potoczne, co nadaje mu charakteru intelektualnej gawędy. Książka wyszła w 2015, i choć prędko się nie zdezaktualizuje, to jednak odwołuje się do ducha obecnych czasów, i chyba z czasem ustąpi miejsca nowszym publikacjom.

.

Co się tyczy naszej kondycji intelektualnej, jako społeczeństwa (dla którego Hartman napisał swoją „Etykę!”): wedle raportu Biblioteki Narodowej tylko 37% Polaków (doprecyzujmy, osób powyżej piętnastego roku życia) przeczytało w ciągu 2015 roku przynajmniej jedną książkę*. (Zatem 63% nic a nic – zero!).
Ustalenia GUS (2011) wskazują że 86,9% obywateli RP deklaruje się jako katolicy.
25 października 2015 poszło do wyborów jakieś 40% uprawnionych**, i decyzją większości tych osób PiS weszło do parlamentu jako partia rządząca.
No cóż... jest źle. Elita jak to elita wąską, rzesze motłochu szerokie, a chleb i igrzyska po staremu załatwiają sprawę. Demokracja w tej sytuacji wydaje się niebezpieczną fanaberią.

* W bezbożnych Czechach czyta 80% społeczeństwa.
** Do wzięcia udziału w głosowaniu uprawnionych było 30 732 398 osób, co stanowiło 82,12% z 37 423 576 mieszkańców RP. Z prawie 31 milionów osób z prawem wyborczym, ponad 18 olało sprawę (30 732 398 – 40% (12292959,2) = 18439438,8).

marzec 2017

Etyka! Poradnik dla grzeszników (2015)

Żartobliwy podtytuł, zaraz po nietypowo użytym wykrzykniku i barwna okładka mogą sugerować, że książka skierowana jest do szerokiego grona odbiorców, i stanowi coś w rodzaju ekspresowego kursu etyki dla opornych, rzecz całkiem typową pośród stert różnych wysokonakładowych poradników... no, może trochę bardziej ambitną – bo jednak...

Przed lekturą książki miałam stosunkowo niewielkie pojęcie na temat etyki jako takiej. Moja "wiedza" bardziej opierała się na szczątkowych informacjach wyniesionych z dyskusji dotyczących aborcji czy eutanazji. "Etyka!" pozwoliła mi nadrobić te braki, zatem można stwierdzić, że spełniła swoje zadanie.
Książka nie należy do najłatwiejszych, ale głównie z uwagi na poruszaną tematykę, a nie niedociągnięcia ze strony autora. Stanowi raczej ponurą wizję współczesnego człowieka bezrefleksyjnie przyjmującego dogmaty, bezkrytycznego wobec siebie oraz nieskłonnego do wyjścia poza swoją strefę komfortu i żyjącego w złudzeniu własnej autonomii.
Z drugiej strony podejście tzw. klasyczne także nie napawa optymizmem i po prostu nie przystaje do obecnej wizji ludzi jako odrębnych jednostek. Niestety do tej pory nie wymyślono niczego lepszego. Przy tym mam wrażenie, że obecnie istnieje pewien podział na kulturę indywidualistyczną (pełna wolność) oraz kolektywistyczną (narzucanie systemu wartości). Ludzie natomiast żyją gdzieś pomiędzy nimi, czerpiąc to z jednej, to z drugiej.
Etyka ma to do siebie, że nie daje jednoznacznych odpowiedzi jak należy postępować. W końcu nie takie jest jej zadanie. Stanowi natomiast drogowskaz, którym można się kierować lub go zignorować.

Przed lekturą książki miałam stosunkowo niewielkie pojęcie na temat etyki jako takiej. Moja "wiedza" bardziej opierała się na szczątkowych informacjach wyniesionych z dyskusji dotyczących aborcji czy eutanazji. "Etyka!" pozwoliła mi nadrobić te braki, zatem można stwierdzić, że spełniła swoje zadanie.
Książka nie należy do najłatwiejszych, ale głównie z uwagi na poruszaną...

„Etyka!” to nowa książka Jana Hartmana, filozofa, profesora wykładającego na Uniwersytecie Jagiellońskim i od pewnego czasu polityka, większości Czytelników zapewne znanego z odważnych opinii i kilku afer medialnych. W zamyśle Autora jest to książka dla tych, którzy wahają się, wątpią i dociekają słuszności sądów o tym, co jest dobre, a co złe, co należy, a czego nie należy czynić. „Etyka!”, czytamy zachętę Wydawcy, to „książka, która uczyni Cię trochę lepszym”.
W świetle popularnego wizerunku Autora, wobec którego bodaj najczęściej występującym zarzutem jest antyklerykalizm, podtytuł książki, czyli „Poradnik dla grzeszników”, może wydać się przez swoje odniesienie do religii prowokacyjny. Etyka bowiem, jako filozofia moralności, stara się pozostawać niezależna względem religii i obyczajów, nie jest też – również w zamierzeniu Hartmana – moralistyką. Złośliwi więc mogą uznać „grzeszników” z okładki za bezpośredni, zuchwały zwrot do tych, z którymi Autor polemizuje najczęściej jako działacz i publicysta, usytuowanych z prawej strony sceny politycznej. W rozumieniu samego Hartmana byliby to zapewne po prostu wszelcy dogmatycy posiadający gotową odpowiedź na dowolne dylematy moralne, których to we współczesnym świecie mamy pod dostatkiem. Dla naszej recenzji kwestie, kto po której stronie stoi, są marginalne, o ile oczywiście omawiany poradnik sam nie promuje w jakimś stopniu dogmatycznego stanowiska.

Pełna recenzja książki na stronie:
http://moznaprzeczytac.pl/etyka-poradnik-dla-grzesznikow-jan-hartman/

„Etyka!” to nowa książka Jana Hartmana, filozofa, profesora wykładającego na Uniwersytecie Jagiellońskim i od pewnego czasu polityka, większości Czytelników zapewne znanego z odważnych opinii i kilku afer medialnych. W zamyśle Autora jest to książka dla tych, którzy wahają się, wątpią i dociekają słuszności sądów o tym, co jest dobre, a co złe, co należy, a czego nie należy...

Bardzo dobre kompendium wiedzy o etyce dla osób interesujących się filozofią. Świetny wykład teoretyczny napisany przystępnym, wręcz lekkim językiem poparty - jak to na etyka przystało - rzetelną krytyką współczesnego systemu etycznego. Po przeczytaniu tej książki człek się znów zastanawia, ku czemu ten świat zmierza i jak się w niego wpasować. A co najważniejsze zachęca do ukształtowania własnego krytycznego podejścia do siebie, drugiego człowieka, systemu etycznego XXI wieku.

Bardzo dobre kompendium wiedzy o etyce dla osób interesujących się filozofią. Świetny wykład teoretyczny napisany przystępnym, wręcz lekkim językiem poparty - jak to na etyka przystało - rzetelną krytyką współczesnego systemu etycznego. Po przeczytaniu tej książki człek się znów zastanawia, ku czemu ten świat zmierza i jak się w niego wpasować. A co najważniejsze zachęca do...

Nie skończyłem całej, nie dla mnie

Nie skończyłem całej, nie dla mnie