Niedawno ukazało się wznowienie polskiego tłumaczenia powieści Kate Atkinson, jednej z tylko dwóch – do niedawna, o czym za chwilę – wydanych po polsku. Książka opublikowana pod oryginalnym tytułem „Case Histories” dokładnie dekadę temu, w Polsce wydana została w przekładzie Pawła Laskowicza dwa lata później przez Rebis w serii Salamandra. Zarówno wtedy, jak i dziś, nie miała szczęścia do dobrego polskiego tytułu – najpierw poznaliśmy ją jako „Historie jednej sprawy”, a teraz, po ośmiu latach, jako „Zagadki przeszłości”. Pozostaje dla mnie zagadką, dlaczego wydawcy nie wykorzystali nośnej dwuznaczności i nie nadali jej zgrabnego i doskonale odnoszącego się do treści tytułu: „Historie przypadku”. Decyzje wydawnicze czasem zdumiewają nas, czytelników, najważniejsze jednak, że dzięki nim – momentami ryzykownym – mamy możliwość poznać twórczość autorów znanych w Europie i na świecie, lecz już niekoniecznie w naszym kraju. Tak jest i tym razem, a urodzaj książek Atkinson na naszym rynku, zapowiedzianych na ten rok, prawdopodobnie nie pozostaje bez związku z nagrodą Costa Book Awards w 2013, którą autorka otrzymała za książkę „Life After Life” (polski tytuł „Jej wszystkie życia”).

W „Zagadkach przeszłości” po raz pierwszy pojawia się były policjant, a obecnie prywatny detektyw Jackson Brodie. Bohater ten powrócił w kolejnych trzech powieściach (wszystkie zostaną wydane wkrótce również w tej samej Czarnej Serii przez Wydawnictwo Czarna Owca), a wszystkie książki z tą postacią zostały zaadaptowane dla BBC do serialu pod tytułem „Case Histories”. Brodie to typowy powieściowy detektyw – nieszczęśliwy samotnik, z rozwalonym życiem rodzinnym, po konfliktowym rozwodzie, zmęczonym życiem mieszkaniec małego, niewygodnego mieszkania z wielkimi planami na czas emerytury. Wyróżniają go brak zepsucia moralnego, pewnego rodzaju niezaradność życiowa (jak obecnie nazwalibyśmy bezinteresowną dobroć) oraz bezbronność wobec silnych kobiet. Nie sposób mu za to odmówić odwagi, umiejętności rozmowy czy wreszcie intuicji i umiejętności koncentracji na pozornie nic nieznaczących szczegółach. Autorka odsłania przed nami istotne dla spraw fakty stopniowo, nic nie jest takie, jak się wydaje. Podobnie jak w innych książkach, sposób pisania Atkinson charakteryzuje inteligencja, nieoczywisty dowcip, subtelna charakterystyka postaci czy zaskakujące wątki. Nie można także nie zauważyć ciekawego, nieco staroświeckiego stylu, wolnego od całego sztafażu technologii z jej gadżetami i blichtrem medialnym. Interesujący jest również zabieg braku domknięcia fabuły – czytelnicy, prowadzeni przez wszechwiedzącego narratora, poznają cały przebieg trzech głównych wątków, podczas gdy sam detektyw tak naprawdę zgłębia tylko dwa. Bardzo pomysłowe było także uczynienie samego detektywa ogniwem spajającym wszystkie wątki. Zamiast siły sprawczej gra on tu jednak rolę pośrednika, katalizatora pewnych wydarzeń. Historie rozwijają się równolegle w czterech różnych perspektywach czasowych w teraźniejszości i przeszłości, co absolutnie nie szkodzi narracji, a wręcz przeciwnie – całość czyta się gładko i z przyjemnością. Po głębszej analizie dojdziemy także do wniosku, że – choć w powieści nie brak mężczyzn – wszystkie tajemnice, zbrodnie i decyzje należą do kobiet. Ciekawe jest także prześledzenie tego, jak nawet małe decyzje, podejmowane wbrew sobie lub dla „czyjegoś dobra”, z wolna lecz nieubłaganie obracają się nie tylko przeciw osobie decydującej, ale – zgodnie z efektem kuli śnieżnej – z upływem czasu nabierają mocy i pędu i swym zasięgiem sieją coraz większe zniszczenie.

Zastanawiać może, jak autorka poprowadziła narrację w kolejnych trzech powieściach z Jacksonem Brodie – czy wraca do wydarzeń z pierwszego tomu, czy też każda książka to odrębna opowieść? Niedługo będzie okazja, by odpowiedzieć sobie na to pytanie, sięgając po kolejne tomy śledztw Brodiego: „Przysługa”, „Kiedy nadejdą dobre czasy?” i „O świcie wzięłam psa i poszłam…”. A może wkrótce doczekamy się także polskiego wydania serialu i detektyw Jackson Brodie stanie się, obok już znanych i lubianych, kolejną klasyczną postacią literatury kryminalnej i małego ekranu?

Jowita Marzec