Pokłady wyobraźni

Kto czytał "Dworzec Perdido" ten wie: Mievielle wyznacza nowe ścieżki. I nie idzie tutaj tylko o zmianę powszechnych w literaturze fantasy tolkienowskich schematów - autor swoją twórczością przetarł szlaki pod nowy podgatunek zwany New Weird, sięgając do pokładów wyobraźni nie tylko przy kreacji świata, ale także przy tworzeniu fabuły.
Akcja drugiej po „Dworcu Perdido” powieści cyklu ze świata Bas-Lag zaczyna się krótko po wydarzeniach z poprzedniej części, jednak nie jest z nimi bezpośrednio związana. Poznajemy nieco antypatyczną lingwistkę Bellis Coldwine, która w związku z wydarzeniami z Nowego Crobuzon musi uciekać przed tamtejszą policją. Podczas emigracji przypadkowo trafia do mitycznego pirackiego miasta – Armady, złożonego z setek połączonych ze sobą statków, pływających po oceanach Bas Lag. Stopniowo zanurzamy się w morski hermetyzm miasta, poznajemy prawa, które nim władają, a jednocześnie eksplorujemy morza Bas-Lag z ich niewiarygodnymi dziwami.
Sama fabuła jest zaplanowana raczej przeciętnie pod względem rozłożenia akcji – punkt kulminacyjny jest dziwnie rozmyty, a niektóre momenty w książce nieco przesadnie zwalniają akcję. Niemniej zakończenie można traktować jako satysfakcjonująco niejednoznaczne i logicznie wpisujące się w całość koncepcji autora. Bohaterowie raczej także nie zasługują na przychylność czytelnika – zamiast im kibicować można być raczej zaintrygowanym ich historią czy osobowością, a główna protagonistka jest momentami wręcz odpychająca ze swoim samolubstwem i emocjonalnym chłodem.
Tym co w powieści tak naprawdę porywa, jest koncepcja świata i to co z niej fabularnie wynika. Sam gatunek New Weird („Blizna” była jedną z pierwszych wpisujących się w ten nurt) opiera się na założeniu odejścia od schematów fantasy tolkienowskiej, w której ukazany jest najczęściej (w dużym uproszczeniu) konflikt zbrojny i wyraźny podział na dobrych i złych w mniej lub bardziej średniowiecznym i mniej lub bardziej magicznym świecie, przy czym dobrzy to najczęściej ludzie, elfy i krasnoludy, a źli to orkowie (lub rozmaite wariacje na ich temat). Mievielle totalnie zrywa z tym schematem i właśnie odmienność wizji angielskiego autora jest najbardziej pociągająca. Zamiast konfliktu zbrojnego, w „Bliźnie” znajdziemy wariację na temat obcoświatowej marynistyki , zamiast swojskich elfów i krasnoludów -mamy ludzi-moskitów oraz rakowatych salkrikatorian (każda rasa ze swoją kulturą, tożsamością i wiarygodnością), zamiast magii - technologię tkania alternatywnych rzeczywistości, a zamiast jasnego podziału na dobrych i złych – zagadki. To jednak tylko przykłady ukazujące mały rąbek całości. W sumie wszystkie te elementy nie stanowią ani banalnego obrazu rozbuchanej wyobraźni autora, ani postmodernistycznej wizji zrozumiałej tylko dla wybrańców - całość jest przemyślana i nie budzi poczucia zagubienia. Pojawia się natomiast poczucie egzotycznej obcości, która raz niepokoi, innym razem zachwyca, ale zawsze ekscytuje. W całym Bas-Lag jest tłoczno od pomysłów, które nie czerpią z żadnej mitologii, ani nie nawiązują do znanych literackich rozwiązań: od przestępców ukaranych trwałym zespoleniem z silnikami parowymi i obcymi narządami, przez miecz zdolny do zadawania jednocześnie wszystkich ciosów, które istnieją w spektrum prawdopodobieństwa, po władającą miastem parę (nie-parę) Kochanków , których makabryczne uczucie i jedność, przejawia się we wzajemnej skaryfikacji identycznych blizn . Z drugiej strony, gdzieś głęboko pod warstwą fabularną, na poziomie klimatu czy subtelnych nawiązań uważny czytelnik wyczuje inspiracje Cthulhu, czy duszną prozą Kafki.
Założeniem podgatunku New weird nie jest, jak wydawać by się mogło po lekturze powyższej recenzji, prosta zmiana charakterystyki – ot, przemalować świat na inne barwy i podmienić konstrukcję fabularną. Owocne efekt przyniosło Mievillowi coś więcej – cofnął się on do czasów pierwotnych literatury Fantasy, gdy niezanieczyszczone ogólnymi trendami idee dopiero kiełkowały i poszedł własną drogą, opierając się głównie na autorskich pomysłach. W tym elemencie odniósł sukces. Czy założenia, które definiują nurt New Weird nie czynią go bowiem najpełniejszą realizacją Fantasy? Nie chodzi tu przecież o to by przetwarzać według nowych kalek stare pomysły, ale by w logiczny i twórczy sposób budować powieści na pokładach własnej wyobraźni.

Pokłady wyobraźni

Kto czytał "Dworzec Perdido" ten wie: Mievielle wyznacza nowe ścieżki. I nie idzie tutaj tylko o zmianę powszechnych w literaturze fantasy tolkienowskich schematów - autor swoją twórczością przetarł szlaki pod nowy podgatunek zwany New Weird, sięgając do pokładów wyobraźni nie tylko przy kreacji świata, ale także przy tworzeniu fabuły.
Akcja drugiej po...