Lenin, Stalin... Och, nie! To zupełnie nie ta droga, poza tym niesprawiedliwa, gdyby komuś przyszło na myśl wyliczać wspaniałości rosyjskiej filozofii. Zaprawdę, w nadzwyczaj zasobnej skarbnicy rosyjskiej kultury znajdujemy nie tylko Mihaiła Bułhakowa i Fiodora Dostojewskiego czy Dymitra Szostakowicza i Siergieja Prokofiewa. Nigdy dość podkreślania, że odkrywamy tam również, by wymienić "tylko" trzy nazwiska, Mikołaja Bierdiajewa, Mikołaja Łosski czy Lwa Szestowa, czyli wielkie znakomitości z kart dwudziestowiecznej historii filozofii. Zarówno dla tych, którzy o tych i innych mistrzach nie słyszeli, jak i dla, którzy o nich wiedzą całkiem wiele adresowane jest dzieło Wilhelma Goerdta o - powtórzmy, że bardzo pojemnym - tytule "Historia filozofii rosyjskiej".

Chciałoby się powiedzieć: porządna niemiecka robota, jeśli zważyć, że autor jest właśnie Niemcem, wielkiej sławy specjalistą od myśli wschodnioeuropejskiej. Istotnie, jego dzieło tutaj omawiane jest właściwie monumentalne: czytelnik "Historii filozofii rosyjskiej" wyczuwa godziny, dni, tygodnie, miesiące, lata, dziesięciolecia oczytania i pasji profesora Goerdta – jakże inaczej pojąć jak udało mu się przekonująco objąć dzieje refleksji rosyjskiej od czasów Średniowiecza po wiek dwudziesty, jednocześnie nie tracąc sprzed oczu i nieustannie dowodząc, że nie traci sprzed oczu, obszerny kontekst historyczny, społeczny, politycznym, w ogóle kulturowy? Jest to godny najwyższego podziwu protest przeciwko powiedzonku poety Fiodora Tiutczewa, przywoływanego przez samego Goerdta, wedle którego "rozumem Rosji nie pojmiesz".

Czego zatem dowiadujemy się z tego dzieła? Przede wszystkim: czym jest w ogóle filozofia rosyjska, poznajemy jej właściwą chronologię od czasów petersburskiego imperium (1689-1917) przez okres następujący po Rewolucji Październikowej (1917-1953) do okresu po II wojnie światowej (wedle ujęcia Goerdta od 1953),poznajemy postaci i dzieła założycielskie, a więc filozofię przyrody Łomonosowa, przebóstwieniu Skoworoda, refleksję wypływającą z cierpienia Ridiszczewa, dowiadujemy się, że należy być ostrożnym z pojęciami "okcydentalności" czy "słowianofilstwo", porządkujemy wszelką terminologie, dowiadujemy się czym esencjalnie jest Stara Ruś, poznajemy filozofię religijną XIX i XX-wieczną, dowiadujemy się boleśnie cóż to jest rosyjski nihilizm, by ostatecznie poznać najważniejsze figury Sołowjowa, Franka, Bierdiajewa, Bakunina i dziesiątki innych (również intelektualistów marksistowskich),poznajemy drogi ich filozoficznego rozwoju. Dowiadujemy się wreszcie tysiąca innych rzeczy - znakomicie i przejrzyście napisanych.

Tomasz Wiśniewski