Wedle znanej anegdoty, amerykański antropolog, Alfred Louis Kroeber (ojciec Ursuli K. Le Guin),w 1952 wypełnił całe swoje uczone dzieło rozmaitymi ówczesnymi definicjami kultury, jakie można było znaleźć w literaturze naukowej. Gdy je podsumowano, wyszło 168 definicji. Nawet jeśli Kroeber żadnej nie przeoczył, liczba ta wprawia w zakłopotanie, a zauważmy, że mineło już od tamtego czasu sześćdziesiąt jeden lat. Bez wątpienia mogłby dziś powstać kolejny opasły tom kolekcjonujący nowsze teoretyczne ujęcia "kultury". Jeśliby to jeszcze nie zniechęciło potencjalnego studenta kulturoznawstwa, to dodajmy, że moglibyśmy wypełnić całą bibliotekę tekstami krytycznymi i polemikami wobec danych propozycji terminologicznych. Mało tego: ile pojawiło się w ostatnich dekadach samych mniej lub bardziej udanych Kroeberów, systematyków, autorów podręczników, którzy starali się uporządkować sprawę tego pojęcia, choć już bez skrupulatnego wypunktowywania każdego konceptu? Zapewne kolejna biblioteka. Jeśliby ktoś nienawidził kogoś serdecznie, jeśli zarazem ten ktoś byłby zawodowym kulturoznawcą, nic łatwiejszego nad skompromitowanie przedmiotu nienawiści publicznie zadanym pytaniem: "co to jest kultura?".

Pomijając jednak żarty z kulturoznawcy (którym zresztą jest piszący niniejsze),zauważmy, że pojęcie kultury należy do pojęć centralnych dla humanistyki w ogóle i jako takie interesuje w sposób szczególny również filozofa, historyka, literaturoznawcę, religioznawcę, filologa, politologa, etnologa etc. Ale oto pewne światełko w tunelu: nakładem wydawnictwa Muza ukazało się - być może najlepsze - uporządkowanie problemu, "Po co nam kultura?" pióra samego Terry Eagletona. Brytyjski literaturoznawca i filozof w każdej znanej mi książce igra z filozoficznym ogniem: zajmuje się "problemem" Boga, teorią kulturową, teorią literatury czy metafizyką zła. Nieznanym sposobem wychodzi z tego bez szwanku. "Po co nam kultura?" to przejrzysty wykład narodzin pojęcia kultury, jej relacji z pojęciem cywilizacji, zagadnienia "wojny kulturowej", opozycji natury i kultury, rozmaitych implikacji epistemologicznych, ontologicznych, ideologicznych i politycznych każdego z ujęć historycznych i współczesnych. Eagleton referuje Friedricha Schillera i Claude Levi-Straussa, Francis Lyotarda i Frederica Jamesona, przykłady czerpiąc z Szekspira i współczesnej kultury amerykańskiej - słowem, dzieje się wiele a wszystko w formie znakomitego eseju, wartego polecenia nie tylko zakłopotanemu kulturoznawcy.

=13pxTomasz Wiśniewski