Książka jeszcze w czas mojego liceum uchodziła za must read. Teraz znów do niej zajrzałam pod wpływem obejrzanej ekranizacji.
Już scena dialogu między zdeklarowanymi ateistami radzieckimi, a szatanem w osobie Wolanda wciąga od pierwszych słów:
"Co to u was, czego się nie dotkniesz, tego nie ma - nie ma ani towarów, ani Boga, ani szatana" . Przypominają mi się zasłyszane gdzieś słowa, że największym zwycięstwem szatana jest niewiara w jego istnienie. Tu szatan podkopuje bohaterów niewiarę w jego istnienie natychmiast zrealizowaną zapowiedzią przyszłości. Przepowiada zaś fakt najmocniejszy - śmierć.
Pojawia się też ona na balu u szatana. Z ognia wychodzą goście - umarli grzesznicy, których w płomieniach widzimy pod postacią kościotrupów i którzy na naszych oczach realizują obraz z proroka Ezechiela:
"Chcę was otoczyć ścięgnami i sprawić, byście obrosły ciałem, i przybrać was w skórę,
i dać wam ducha po to, abyście ożyły i poznały, że Ja jestem Pan",
tak mówi Bóg w Biblii.
Tu ożywicielem jest szatan:
"oto powstał szum i trzask, i kości jedna po drugiej zbliżały się do siebie.
I patrzyłem, a oto powróciły ścięgna i wyrosło ciało, a skóra pokryła je z wierzchu,
ale jeszcze nie było w nich ducha(...)
i duch wstąpił w nich, a ożyli i stanęli na nogach".
Mocna scena, sugestywna. W całej historii jest Bóg pod postacią sądzonego i skazanego na krzyż Jeszuy, Szatan i przebywający na jego służbie kot Behemot i inni - ludzie reprezentowani przez literatów w różnym stopniu zanurzonych w zależność od systemu, ludzie systemu, ci co u władzy, ci co w jej imieniu biegną po schodach stukając butami, by aresztować kolejną ofiarę stalinizmu, ale i ci, którzy służą systemowi przyjmując tych, którzy się w nim nie zmieścili - służba szpitala psychiatrycznego. I wreszcie tytułowa para, zakochani w sobie Mistrz i Małgorzata. On pisze zakazaną opowieść o Jezusie skazanym przez Piłata, tym, który upiera się, że dobro jest w każdym człowieku, także w tych, którzy go zdradzają, chcą jego śmierci lub torturują go na rozkaz i wieszają go na krzyżu, tym, który przebacza.
Ona Małgorzata jest tą, która go pokocha, aż po zdradę męża, aż po przyjęcie najpierw postaci wiedźmy, spotkania z nieczystą siłą, a potem prezentu od Szatana - wolności Mistrza.

Czterdziestoośmioletni Bułhakow zmarł w 1940 roku, do końca poprawiając swoją powieść. Wydano ją po raz pierwszy 26 lat po jego śmierci. Czy najstarszy z siedmiorga dzieci syn profesora kijowskiej akademii teologicznej był okultystą? Od 22 roku życia mąż, zastawiający rzeczy żony w lombardzie, lekarz kilka miesięcy służący w strefie przyfrontowej w I wojnie światowej. Dziewięć lat małżeństwa, podczas którego Tatiana Nikołajewna była świadkiem jego nałogu od morfiny, była żoną lekarza służącego w armii białych, z powodu tyfusu skazanego wbrew woli na pozostanie w czerwonej Rosji. Od 1925 roku u boku 34-letniego Bułhakowa zastąpiła ją druga żona, Liubow Jewgieniewna. W tym czasie Bułhakow zamieszkał w Moskwie i z lekarza przemienił się w pisarza. W 1932 roku stając się mężem Jelieny Siergiejewnej. Od dwóch lat nie drukowano go już wówczas, zdjęto ze sceny jego sztuki, do Stalina pisał daremnie o zgodę na emigrację. Smiertelnie chory na nerki w ostatnich miesiącach życia dyktował żonie poprawki do "Mistrza i Małgorzaty". Ponad dwadzieścia lat później ktoś pisząc o rosyjskich satyrykach przypomniał sobie nazwisko zapomnianego Bułhakowa. Tuż przed śmiercią zdążył on odwiedzić wdowę po nim i pozyskawszy jej zaufanie, mógł przeczytać rękopis Mistrza i Małgorzaty. Zdumiony, zachwycony. Pięć lat później, już po jej śmierci wydrukowano całość.

Czy powieść jest bluźnierstwem, w którym w wątku z czasu Chrystusa w Jerozolimie Ojcowsko-Synowską relację Boga zastąpiono relacją Jezusa i Piłata, wybielając dodatkowo postać szatana? Czy odpowiedzią na wojującą propagandę ateistyczną w Moskwie, która czyni ludzi совсем ограбленными, с пустыми глазами? Czy pomysł uczynienia głównym bohaterem powieści diabła rzeczywiście przyszedł pisarzowi do głowy podczas wizyty w szydzącym z wiary czasopiśmie "Bezbożnik"? Как же так, если эти силы существуют, и мир находится в руках Воланда и его компании, то почему мир ещё стоит? Czemu to właśnie szatan działaniom NKWD odbiera strach ośmieszając je? Czy to triumf zła z przekonywaniem, że świat duchowy jednak istnieje, że nie jesteśmy skazani tylko na materię, która rozpadnie się w rzeczach i naszym ciele? Jeśli jest światło, to jest też i cień od przedmiotów. Jak w każdym z nas. Pytanie, co częściej zwycięża? Czy odmowa odpowiedzi przemocą na zło pokazana w postaci Jeszuy? Czy w Jego przebaczeniu - ты свободен, Он ждёт тебя - jesteś wolny, On czeka na ciebie, usłyszy Piłat.

Książka jeszcze w czas mojego liceum uchodziła za must read. Teraz znów do niej zajrzałam pod wpływem obejrzanej ekranizacji.
Już scena dialogu między zdeklarowanymi ateistami radzieckimi, a szatanem w osobie Wolanda wciąga od pierwszych słów:
"Co to u was, czego się nie dotkniesz, tego nie ma - nie ma ani towarów, ani Boga, ani szatana" . Przypominają mi się zasłyszane...