Opowieści ze świata science fiction rozgrywają się w różnych rzeczywistościach – niekiedy poza czasem, pomiędzy miejscami. Wśród prekursorów gatunku upatruje się Juliusza Verne, który dał nam między innymi „Podróż do wnętrza Ziemi” czy „Dwadzieścia tysięcy mil podmorskiej żeglugi”, a także Marry Shelley, a więc autorkę niezapomnianego „Frankensteina”. Bo rozwój nauki wiązał się równocześnie z fascynacją duchową stroną człowieka. Warto zaznaczyć, że fantastyką naukową zajmują się historycy literatury, ale również badacze związani z socjologią, kulturoznawstwem czy psychologią. Niektóre z dawnych dzieł były zaś realizowane na pograniczu nauki i przygody, żeby wspomnieć tylko o twórczości H.G. Wellsa, który dał się poznać jako autor „Wehikułu czasu” czy przełomowej „Wyspy doktora Moreau”.

Klasyka science fiction

Zrozumieć sekrety ludzkiego umysłu – przewrotnie fascynujące „Kwiaty dla Algernona”

Jedną z żelaznych propozycji w kanonie jest książka „Kwiaty dla Algernona” spisana piórem Daniela Keyesa. Opowiadanie wydane po raz pierwszy w 1959 roku, rozbudowane później do rozmiarów pełnoprawnej powieści, zdumiewa zarówno formą, jak i wymową. Bohaterem historii jest Charlie Gordon, upośledzony umysłowo młody mężczyzna z ilorazem inteligencji na poziomie 68 punktów. Charlie jest człowiekiem nieświadomym, prostym, a przez to wyjątkowo fascynującym. Zwłaszcza dla naukowców takich jak doktor Nemur i doktor Strauss, którzy prowadzą badania nad radykalnym wzrostem inteligencji. Udało im się już za pomocą zabiegu chirurgicznego zwiększyć zdolności umysłowe myszy o imieniu Algernon i teraz chcą przeprowadzić taki sam eksperyment z człowiekiem. Cena eksperymentu jest jednak niezwykle wysoka. Na polecenie lekarzy w czasie eksperymentu Charlie prowadzi „Dziennik postępów”, w którym zapisuje swoje odczucia, przez co czytelnik ma unikalną szansę, aby być świadkiem przewrotnego eksperymentu. Prowadzenie osobistych zapisków jest istotną częścią całego procesu nadzorowanego przez zespół specjalistów. Ostateczne wnioski są jednak przerażające, a eksperyment stosunkowo szybko wymyka się spod kontroli. Tekst wyróżniono najważniejszymi nagrodami w świecie science fiction: Hugo (opowiadanie) i Nebulą (powieść). Ta ponadczasowa opowieść doczekała się kilkunastu adaptacji filmowych i teatralnych na całym świecie. Zrozumieć sekrety ludzkiego umysłu – oto jeden z motywów przewodnich „Kwiatów dla Algernona”.

W poszukiwaniu kosmicznych tajemnic – „2001: Odyseja kosmiczna”

Czy rasa ludzka jest jedyną inteligentną formą życia zamieszkującą niezbadane kosmiczne przestrzenie? Poszukiwanie odpowiedzi na to pytanie pobudza wyobraźnię wielu z nas. Problem ten stanowi również źródło inspiracji w licznych opowieściach z gatunku science fiction. Jednym z najbardziej znanych twórców tego rodzaju literatury jest Arthur C. Clarke ze swoją kultową książką „2001: Odyseja kosmiczna”. Akcja zaczyna się przed wiekami, gdy Ziemia była jeszcze niezbadanym lądem. Oto na sawannach Afryki u zarania ludzkości pojawia się tajemniczy monolit. Mija czas… W XX wieku na Księżycu zostaje odkryty podobny artefakt, który emituje sygnał w głąb kosmosu. Ludzie postanawiają nawiązać kontakt z innymi inteligentnymi istotami i organizują wyprawę. Cywilizacja człowieka może zostać wyzwolona lub zniszczona. Wszystko zależy od przeznaczenia, sztucznej inteligencji lub istoty wyższej, która kieruje losem śmiertelników. Bo gdy ku pierścieniom Saturna wyrusza statek kosmiczny Discovery, załoga nie zna jeszcze prawdziwego celu misji. Ten jest znany jedynie pokładowemu superkomputerowi HAL 2000. Wkrótce dochodzi on do wniosku, że ludzie przeszkadzają mu w realizacji zadania. Absolutna klasyka spisana piórem Arthura C. Clarke’a, która doczekała się zachwycającej adaptacji filmowej wyreżyserowanej przez Stanleya Kubricka.

Philip K. Dick, mistrz i patron fantastyki

Amerykański pisarz science fiction, który miał znaczący wpływ na rozwój tego gatunku literackiego. Philip K. Dick, bo o nim właśnie mowa, to prawdziwy geniusz wyprzedzający swoje czasy. Uznaje się go także za jednego z prekursorów weird fiction. Autor „Ubika” czy chociażby „Człowieka z Wysokiego Zamku” zabiera nas do świata mrocznej przyszłości, w którym filozofia łączy się z polityką, a dzikie namiętności z pytaniem o wolną wolę. Ceniony literat, zdobywca nagrody Hugo, jest również pomysłodawcą powieści „Czy androidy śnią o elektrycznych owcach?”. Tematami książki są problem koegzystencji ludzi i androidów oraz typowe dla autora rozważania o sensie człowieczeństwa. Na motywach historii został oparty scenariusz kultowego filmu „Łowca androidów” Ridleya Scotta. Z kolei „Opowiadania najlepsze” to dziewiętnaście tekstów prezentujących przekrój literackiej kariery Dicka, od pierwszego „Rooga”, przez „Elektryczną mrówkę”, uznaną przez Lawrence’a Sutina za najlepsze z opowiadań Dicka, po jedno z ostatnich, „Małe co nieco dla nas, chrononautów”. Zbiór opowiadań przedstawia niepokojące „dickowskie” światy i przenikające je, nurtujące wielu z nas podejrzenie, że rzeczywistość skrywa coś znacznie mroczniejszego. Tak jak cała twórczość Dicka, także jego doskonałe krótkie teksty przenoszą nas w przyszłość, która nie jest naszym celem, ale kluczem do zrozumienia współczesności i nas samych.

Klasyka literatury, czyli „Rok 1984”

W momencie publikacji „Rok 1984” odczytywany był jako alegoria sowieckiego totalitaryzmu. Od 1945 roku przesłanie książki pozostaje wciąż przerażająco aktualne: to zjadliwa satyra na wrogów wolności, którzy pod różnymi sztandarami próbują uszczęśliwić ludzkość, zmieniając idyllę utopii w totalitarny koszmar. Niezwykle upiorna, niezmiennie fascynująca jest też wizja zapisana w książce „Rok 1984”, uznawanej za jedną z najważniejszych powieści XX wieku. Złowroga wizja świata, w którym nie ma osobistej wolności, kłamstwa zastępują prawdę, a niepoprawna politycznie myśl jest najsurowiej karaną zbrodnią. „Rok 1984”, cierń w oku komunizmu oraz innych totalitaryzmów, to lustro, w którym i dziś mogą się przejrzeć fanatyczni naprawiacze ludzkości.

Fantastyka naukowa, czyli rozrywka i mądrość – literatura mówiąca o przyszłości

Twórcy specjalizujący się w literaturze science fiction nie boją się prowokować do zadawania pytań natury filozoficznej. Istnienie innych ras (czy rzeczywiście istnieją?, jakie są?, jakimi pobudkami się kierują?), czym jest akt stworzenia (kto był pierwszym poruszycielem świata?, jaki miał w tym cel?, czy będzie nam dane jeszcze go spotkać?). Genetyczne modyfikacje, klonowanie, rozwój sztucznej inteligencji, potencjalna możliwość podróży w czasie – oto niektóre z charakterystycznych motywów zapisanych w książkach spod znaku science fiction. Do dzieł mistrzów, choćby Franka Herberta, Arthura C. Clarke’a czy Philipa K. Dicka warto regularnie wracać. Zwłaszcza że ich wizje bywają przerażająco aktualne.