Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Robert Conquest (zmarł kilka tygodni temu) to jeden z twórców sowietologii, autor przełomowej pracy “Wielki Terror” z lat sześćdziesiątych XX wieku. Dzięki tamtej pracy Conquest nie ma złudzeń co do natury komunizmu oraz intencji Stalina i Lenina. Biografia Stalina pisana bez fascynacji (chyba typowej dla autorów biografii) jest godna polecenia. Jego droga od seminarium duchownego do masowego mordercy musi być ostrzeżeniem dla przyszłych pokoleń. To wytarty slogan, ale prawdziwy do bólu. Najciekawsze bodaj pytanie dotyczące Stalina to, czy on sam wierzył w brednie którymi nasycony był świat, który stworzył, poczynając od obłędów kolektywizacji, kułactwa, kończąc na piętrowych spiskach rozmaitych agentów w armii, partii, wśród lekarzy a nawet wśród kremlowskich sprzątaczek. Conquest wydaje się twierdzić że Stalin wykształcił orwellowskie dwójmyślenie tzn. Jednoczeście wierzył i nie wierzył w zmyślone oskarżenia. Im dalej w las, tym lepiej jednak czuł się w stworzonym przez siebie świecie. Samouwielbienie u Stalina wydaje się szczere i wynikające z jakichś kompleksów osobistych. W książce znalazłem kilka nowych podobieństw charakteru z Hitlerem, o których nie wiedziałem wcześniej. Stalin na przykład był przekonany o swoim wojskowym geniuszu i osobiście kierował wieloma kampaniami w czasie Wojny Ojczyźnianej, oczywiście z fatalnym skutkiem. Armia sowiecka odnosiła sukcesy dopiero wtedy, kiedy Stalin dawał swobodę decyzji swoim generałom. “Stalin” to raczej krótka i typowa biografia, ale dobrze napisana. Ukazała się w 1991 roku, tuż po upadku komunizmu, musiała wtedy wywrzeć duże wrażenie. Conquest już wtedy pisał otwarcie o Katyniu, o głodzie na Ukrainie i o współpracy Stalina z Hitlerem. Jego opinia co do naiwności Zachodu jest jednoznaczna, szczególnie jeśli chodzi o tzw. Intelektualistów (na przykład H.G. Wellsa) i Roosevelta. Na koniec cytat z wiersza Osipa Mandelsztama, napisanego jeszcze przed największymi okropnościami, w 1934 roku. Za ten wiersz Mandelsztam powędrował do łagru, gdzie zmarł. (…) Palce, tłuste jak czerwie, w grubą pięść układa, Słowo mu z ust pudowym ciężarem upada. Śmieją się karalusze wąsiska I cholewa jak słońce rozbłyska. (…) I ukaz za ukazem kuje jak podkowę – Temu w pysk, temu w kark, temu w brzuch, temu w głowę. Miodem kapie każda nowa śmierć Na szeroką osetyńską pierś.