Jesteśmy społecznością, która kocha książki

W książce przedstawiono ostatnie chorowite lata życia Jana III Sobieskiego, okres bezkrólewia i związane z tym plany stronnictw co do przyszłych kandydatów na króla. Autorka bardzo wnikliwie przeanalizowała korespondencję między wysłannikiem Wersalu Polignakiem, a Ludwikiem XIV i magnatami polskimi i litewskimi. Skupiła również swą uwagę na wdowie po Janie – Marii Kazimierze d’Arqiuen i jej stosunkach z synami (nieprzychylna wobec pierworodnego Jakuba) i magnaterią (przeciwnych dalszemu wzmocnieniu rodu Sobieskich). W targach przedelekcyjnych dużą rolę odegrały rody magnackie – przede wszystkim Sapiehów i Lubomirskich przeciwnych wyborowi kolejnego „Piasta”, który mógłby zniszczyć pozycję rodów. Rody magnackie obawiały się też ewentualnego kolejnego zamążpójścia wdowy i jej bliskich relacji z hetmanem wielkim koronnym Stanisławem Jabłonowskim (który też być może liczył na wysunięcie własnej kandydatury). Ten „antypiastowski” sprzeciw powodował, że wysłannik francuski – Polignac mógł zignorować kandydaturę Jakuba Sobieskiego (proszwedzkiego i w teorii więc i profrancuskiego) i skupić się na promowaniu kandydata prosto z Francji. O dziwo wybór padł na kandydata, skłóconego z Ludwikiem XIV, księcia Conti. Autorka przedstawia spór w rodzinie Burbonów i rozważa na ile wysunięcie akurat tej kandydatury, było tylko środkiem nacisku na Austrię i jej sojuszników, by w korzystny sposób zakończyć Wojnę z Ligą Augsburską (inaczej zwaną - dziewięcioletnią 1689-1697). Bezkompromisowy sprzeciw wobec Sobieskich i ich stronnictw, spowodował, że mimo licznych blefów i braku gotówki Polignaca, Książe Conti wydawał się być najpoważniejszym kandydatem. I to pomimo tego, że państwa koalicji antyfrancuskiej nie żałowały grosza. Austria i Brandenburgia stały raczej po stronie kilku innych kandydatów: Ludwika Badeńskiego (pogromcy Turków) czy też Maksymiliana bawarskiego (choć ten mimo wsparcia Marii Kazimiery wolał raczej przygotować się do walki o tron hiszpański). Gdy wpływ państw ościennych na magnaterię wzrastał i okazało się, że zobowiązania Polignaca wobec profrancuskich stronników rosną i nie widać żeby miały być spłacone, na przedwyborczej arenie pojawił się Fryderyk– elektor Saksonii. Bez większego trudu zyskał poparcie wśród podzielonej i rozczarowanej francuskimi obietnicami opini publicznej. Nie mniej doszło do podwójnej elekcji – tyle tylko, że Książe Conti, niechętny zsyłce, spóźnił się z przybyciem do Rzeczpospolitej. Fryderyk (a po elekcji nazwany Augustem II) Saski był gotowy z wojskiem i nie żałował grosza by pozyskać stronnictwo Sobieskich i przyobiecał spłacić długi Polignaca. Ta książka to wspaniałe studium „kłótni o tron” w Rzeczpospolitej. Już samo przedłużaniu przez prymasa rozpoczęcia elekcji po śmierci Jana III Sobieskiego daje sporo do myślenia (kto kupi mnie drożej). A przecież gdyby nie zaangażowanie sąsiadów i Francji w wojnie dziewięcioletniej, nietrudno sobie wyobrazić, że ta elekcja mogłaby przebiec o wiele bardziej krwawo (z udziałem wojsk Austrii czy Brandenburgii). Autorka w ciekawy sposób przedstawia zabiegi mocarstw o zyskanie stronników dla swych kandydatów. Bardzo krytycznie można spojrzeć na działanie głównych stronnictw magnackich, które patrzyły już jedynie na własną pozycję i wybierały w zasadzie celem pogrążenia przeciwników politycznych, nie patrząc na długofalowe skutki wyboru, wychodząc z założenia, że każdego króla i tak trzeba możliwie mocno ograniczyć we władzy. Porażkę poniosła też ambitna wdowa Maria Kazimiera, zbyt późno stając przy własnym synu Jakubie. Podziały międzymagnackie były już tak duże, że nie ważne kto byłby królem i tak miałby większość klasy politycznej przeciwko swym planom międzynarodowym i próbom wzmocnienia państwa. Autorka przedstawia bardzo dużo bogatych przypisów, a także trochę barwnych pism ulotnych i wypowiedzi tamtego okresu – np. takie które szkalowały kandydaturę francuską, poprzez obawę o rosnące wydatki żon magnatów, które zaczęły by się ubierać i bawić po francusku. A to straszenie wstydem, który spadnie na Rzeczpospolitą, gdy stanie u boku Turcji i Węgier.