To nie jest miejsce na dyskusję o jakości prozy Remigiusza Mroza. Fakt, że z jednej strony ma tysiące oddanych fanów i fanek, a z drugiej często zbiera krytyczne recenzje, to coś, do czego chyba wszyscy się przyzwyczailiśmy. Cóż, ja sam na łamach „Polityki” potraktowałem Czarną Madonnę wyjątkowo surowo, a i o Nieodnalezionej nie mam wiele lepszego zdania.

Pozostaję jednak zafascynowany tym, jak doskonale ten młody jeszcze pisarz (rok młodszy ode mnie!) kilka lat temu „wymyślił siebie” i jak ta jego projekcja okazała się rewolucją na rynku książki. Oto jednoosobowa fabryka, która „produkuje” książki z szokującą regularnością i we wciąż szokującym tempie – w tym roku już ile, bodajże pięć? Sęk w tym, że książki to nie jedyne, co Mróz tworzy.

Pamiętam felieton Jacka Dukaja, który pisał, że gdy zbliża się premiera jego książki, najchętniej by się gdzieś zaszył i nie brał udziału w jej promocji. Mróz to w gruncie rzeczy zaprzeczenie tego podejścia, bo nie tylko udziela wielu wywiadów, ale też jest aktywny w sieci, komentując publikacje na swój temat i regularnie dyskutując z fanami i fankami w mediach społecznościowych. To jeden z fundamentów jego popularności. Ale o tym za chwilę.

Zacznijmy od tego, że w Polsce pisarze i pisarki popularność zdobywają na kilka określonych sposobów. Jednym z najczęściej spotykanych jest – co budujące – sukces sprzedażowy jako efekt jakości tekstów, narastający zwykle w wyniku wysypu pozytywnych recenzji (przykładem Jakub Małecki z „Dygotem” lub Szczepan Twardoch i „Morfina”) lub tych kilku nagród literackich, które autentycznie przekładają się na skokowy wzrost sprzedaży, jak Nike (przykładem Olga Tokarczuk). Drugim jest popularność pisarska jako następstwo ogólnej popularności – tu trzeba wymienić piszących celebrytów, a najnowszym głośnym przykładem Katarzyna Nosowska; tak samo można być pewnym, że zapowiadana autobiografia Kuby Wojewódzkiego sprzeda się w oszałamiającym nakładzie. Trzecia droga jest w zasadzie pokrewna drugiej, z tą różnicą, że dana osoba najpierw pisała i potem się „scelebretyzowała” – głośnym przypadkiem na tym polu jest Michał Witkowski. Są też, często w tzw. literaturze gatunkowej, przypadki popularności narastającej, gdzie z książki na książkę nakłady rosną, aż w końcu można mówić o bestsellerach – tak przebiegała choćby kariera Magdaleny Witkiewicz, obecnie plasującej się już w czołówce sprzedażowej nad Wisłą.

Ścieżek jest więcej. Ogólny wniosek powinien być zaś taki, że bardzo, bardzo rzadko sukces rodzimego pisarza czy pisarki jest wynikiem zaplanowanych działań, czegoś na kształt kampanii. Raczej dzieje się tak, że najpierw przychodzi choćby średni sukces, a dopiero wtedy zachęcone tym wydawnictwo podejmujo ryzyko zainwestowania w kolejną książkę takiej osoby, wynosząc ją tym samym na poziom nakładów sześciocyfrowych. Oczywiście, mogę się mylić, ale czy ktoś kojarzy debiutanta lub debiutantkę, którzy zaczynali z potężną akcją marketingową i z miejsca stali się poczytni? Raczej nie. Nawet Wojtek Miłoszewski, wsparty przez swojego brata, Zygmunta, „Inwazją” Polski nie zawojował – zresztą on się chyba łapie na ścieżkę z byciem popularnym, a potem pisaniem.

Na rynku anglosaskim jest inaczej. Tu niebotyczne pompowanie oczekiwań względem debiutantów należy do standardowych działań marketingowych. Ot, nagle wydawnictwo ogłasza, że ma przyszłą gwiazdę, że prawa do książki kupiło za mały woreczek złota, a prawa do filmu, serialu, koszulek i specjalnej linii kosmetyków również się rozeszły, na co łapią się wydawcy w innych krajach, także w Polsce, kupując opcje przekładów. Bańka więc rośnie i jeszcze przed premierą mamy bestseller. Przykładem Paula Hawkins, dla której „Dziewczyna w pociągu” była debiutem powieściowym.

Gdzie w tym wszystkim jest Remigiusz Mróz? Chodzi właśnie o to, że nigdzie. Bo ten autor wymyślił sobie inną ścieżkę. Otóż postanowił być Pisarzem. Przez duże „P”. Bo co robi pisarz? Pisze. Więc Mróz uczynił z tej czynności swój znak rozpoznawczy – pisze szybko, pisze wszędzie, pisze niemalże bez przerwy, pisze różne rzeczy, od kryminałów, przez thrillery polityczne, po horrory i domestic noir, czyli rzeczy z półki „Dziewczyny z pociągu” czy „Zaginionej dziewczyny”. Zauważyliście, że Mróz stał się pewnym punktem odniesienia w rozmowach o pisaniu? „W ile napisałeś tę powieść?” „Och, szło mi długo, pracowałem nad nią ponad rok”. „Mróz w tym czasie napisał sześć!” To brzmi niemalże jak żart, autor „Kasacji” nie jest tu jednak obiektem wyśmiania, ale przykładem właśnie Pisarza, który tą swoją pisarskością innych zawstydza.

Przecież Mrozowi w zasadzie na dobre wyszła nawet aferka z Ove Løgmansbø. Generalnie – co jest tematem na inną, dłuższą rozprawę – Mróz zrobił czytelników i czytelniczki w konia, bo tak jak pseudonimy to na rynku książki rzecz najzwyklejsza w świecie, tak już podszywanie się pod autora z egzotycznego (z polskiego punktu widzenia) zakątka świata nie powinno mieć miejsca – a to dlatego, że kryminał osadzony na takich choćby Wyspach Owczych to dla nas nie tylko kryminalna fabuła, ale również sposób na poznanie samych Wysp i ich mieszkańców, zakosztowanie innego sposobu myślenia; jest w tym coś z przewodnika czy dokumentu – szukamy w takich książkach także prawdy o miejscu akcji. A tu okazało się, że to wszystko ściema.

I co? No nic. Zamiast oburzenia – kolejna okazja do podbudowania narracji o Pisarzu – bo przecież skoro imponowało wam, że Mróz tyle wydawał, to co dopiero teraz, gdy okazało się, że „na boczku” machnął jeszcze jedną trylogię. I kolejne żarty, tym razem z tego, że za każdą książką autora, którego nie znamy, może kryć się Remigiusz M.

Mróz w zasadzie zrobił to, co inni pisarze i inne pisarki, czyli stworzył pewną narrację, z tą różnicą jednak, że dla niego materiałem był nie papier, a rzeczywistość. Wykreował Pisarza Remigiusza Mroza, który ma pewne cechy charakterystyczne, pewien mit, jak choćby porzucenie kariery prawniczej i właśnie to nieludzko szybkie tempo pisania, a następnie sprzedawał nam tę narrację w kolejnych wywiadach. Pomagali mu też rzecz jasna dziennikarze, niejako definiując tego autora poprzez liczbę wydanych w danym roku pozycji, pomagały i wreszcie kolejne książki, co dwa-trzy miesiące przypominające nam, że ten Mróz to, cholera, nie zwalnia.

Drugim elementem tworzenia figury Pisarza było zaś postawienie na kontakt z czytelniczkami i czytelnikami. Więcej – na znów niemalże mityczną wszechobecność w sieci, tak że ma się wrażenie, że Mróz to nawet więcej niż Beetlejuice, bo żeby ten się pojawił, trzeba było jego imię powtórzyć trzy razy, polskiemu autorowi wystarczy zaś jedna wzmianka. W efekcie naprawdę niełatwo o recenzję czy artykuł o Remigiuszu Mrozie, pod którym nie byłoby choćby krótkiego komentarza od bezpośrednio zainteresowanego (pozdrawiam, swoją drogą!).

Wszystko to powyżej (no, może poza słowami o „Madonnie” i „Nieodnalezionej”) piszę z podziwem. Dla pomysłu, konsekwencji, efektywności. Bo się udało. Na tle wielu, wielu autorów i autorek kryminałów i thrillerów w tym kraju Mróz nie tylko szybko się wybił, ale też niezwykle szybko przebił się do pierwszej ligi najpopularniejszych piór nad Wisłą. I jasne, jego wydawcy mu pomagali, ale nie mam wątpliwości, że dziękować może w głównej mierze sobie.

Mamy więc dwie dyskusje. Pierwszą będzie ta o jakości prozy Remigiusza Mroza i o tym, jak rzeczone wysokie tempo pisania na nią wpływa. Drugą zaś ta o tym, jak polski autor wziął swoją karierę w swoje ręce i postanowił być Pisarzem. Nie jednym z wielu, nie tym cierpliwym, nie tym wyczekującym uwagi krytyków, których książki przysypują i którzy nie są w stanie wyłowić każdej perełki. Nie wreszcie jednym z tych, którzy zdają się na wydawców, bo ci nadwiślańscy (nie bez swoich powodów) ryzykują wyjątkowo rzadko.

Według mnie Mróz jest jednym z bardziej pozytywnych zjawisk na polskim rynku książki. Działa trochę jak latarnia wskazująca drogę tym, którzy wciąż kultywują w sobie obraz pisarza jako eremity, skrobiącego w odosobnieniu wiekopomne dzieła, przyziemne sprawy marketingu pozostawiając mniej niezwykłym bytom. Obecnie pisarze i pisarki muszą mieć nie tylko pomysły na swoje książki, ale również na samych siebie – to znaczy ci, którzy myślą o zamianie walenia w klawiaturę w dobrze płatną pracę. I jeżeli taki pomysł będzie bazował nie na przespaniu się z celebrytą, ale na eksponowaniu swojej twórczości i procesu twórczego jako takiego, to ja mogę wyłącznie to pochwalać.

źródło zdjęcia: http://remigiuszmroz.pl/