Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Któż z nas chociaż raz nie marzył o odbyciu podróży do wnętrza, do miejsca, którego map jest niewiele a prawie wszystkie istniejące znajdują się w naszym posiadaniu. Wierzę, że większość z nas pokonała już tę samotną drogę, nie czekając na przewodniki takie jak ten, otwierające przejście do harmonii w poezji. A jeśli ktoś dotąd zwlekał ze zmierzeniem się ze śladami, którymi chodzi nasze własne "ja", to wielowątkowa wędrówka Renata Gabrielego umożliwia jednoczesne przeprowadzenie spokojnego rachunku sumienia i odnalezienia przyczyny zdarzeń. Tylko których? Tych pomieszczonych w okruchu początku Wielkiego Wybuchu, istniejących przed czasem i przestrzenią, rozpatrywanych w skali całego makrokosmosu? Czy też naszych własnych, napełnionych nicością oraz dążących do entropii, bez hałasu i słów, procesów zachodzących w pełnym sprzecznych emocji umyśle? Wiele napisał Gabriele o zagubieniu w nieskończoności i zapewne jeszcze długa droga do tego, żebym zrozumiał jak najwięcej z jego poszukiwań.

Czytaniu poezji tego włoskiego poety może towarzyszyć subtelne podniecenie, podobne stawianiu pierwszych kroków w nowym etapie życia. Takie właśnie porównanie przyszło mi na myśl jako pierwsze, kiedy na początkowych stronach "Wyprawy do wnętrza" doznałem nudy nieznającego cierpienia raju, bezruchu kompozycji stworzonej chyba tylko do myślenia o współistnieniu z całym otoczeniem w jednym organizmie. Upalny zastój przypominał mi doskonałe piękno antycznego świata, dopiero co stworzonego przez bogów i żyjącego z nimi w symbiozie. Pod wpływem zenitu cały ten misterny mechanizm nieruchomieje aby dać wyobrażenie o miejscu poza czasem, gdzie wszystko wydarza się jednocześnie a zespolona z przeszłością przyszłość nie trwoży już żadnego człowieka. W taki właśnie sposób Gabriele buduje równowagę.

Nie wiem czy kiedykolwiek zbliżymy się do momentu, w którym uda się nam posiąść wiedzę "wszystkiego". O tym są te wiersze. O tęsknocie za przeżywaniem wieczności w ludzkim wymiarze i pragnieniu zagubienia w nieskończoności. Renato Gabriele nawet nie próbuje dokonywać pomiaru znaną nam ziemską miarą. Zdaje sobie sprawę z wysokości progów doskonałości i chce chociaż chwilowego zapomnienia o prozie zwykłego życia. Bo kiedy wydostaniemy się z jej uścisków, to łatwiej przeprowadzić rozrachunek ze swoją egzystencją. Ta poezja jest łagodnością i ukojeniem, pieszczotą półsnu w którym jawa wydaje się nam rozkoszą. Chciałbym, żeby właśnie tak wyglądało moje skierowanie się ku wnętrzu. Gdy Gabriele potrafi się tak subtelnie dzielić nawet wrażliwością oddechu, to nie dziwcie się, że moje wyobrażenia właśnie tak wyglądają.

Poetycki świat Gabrielego jest przepojony ideą wędrówki i przeczuciem istnienia legendarnego Edenu. Zapewne refleksje tego poety mogą odbiegać od wyobrażeń wielu z nas, jednak wykonany tym razem ruch wstecz może przynieść wiele korzyści naszej wrażliwości. Ponieważ to zaproszenie do obejrzenia się za siebie odczułem jako spojrzenie na świat bez murów, przynajmniej w tych obszarach życia, w których takich barier nie pozostawiłem. I jeśli nawet Gabriele proponuje krok w ciemność, to mroczne impulsy życia stają się jedynie oswojonymi, kolejnymi elementami emocji. Nie trzeba się ich bać, tak jak nie wolno się obawiać zimna natury czy piętna grzechu pierworodnego. Właśnie w tym się zawiera nieuchronność opisywanych przez tę poezję zdarzeń. Uwierzcie, że po przeczytaniu wierszy Renata Gabrielego, odcień błękitu wydał mi się głębszy.

Któż z nas chociaż raz nie marzył o odbyciu podróży do wnętrza, do miejsca, którego map jest niewiele a prawie wszystkie istniejące znajdują się w naszym posiadaniu. Wierzę, że większość z nas pokonała już tę samotną drogę, nie czekając na przewodniki takie jak ten, otwierające przejście d...

Rozwiń Zwiń

Drogo kupowane szczęście stało się przyczynkiem do moich rozmyślań nad granicą wyrzeczenia. Ponieważ opisane przez Emila Zolę całkowite poświęcenie życia, pomimo tego że zabarwione bezbrzeżnym żalem, to ma w sobie coś prometejskiego. Sam już nie wiem, czy na nazwanie jej tytaniczną zasługuje bardziej praca pragnącego ukazać naturalistyczną koncepcję życia pisarza, czy też próba budowania swojej egzystencji przez bohaterkę "Radości życia". W każdym razie tytułowa radość mówi o jej braku lub o zupełnym pomieszaniu pojęć u osób, które odczuwają niedostatek pogody ducha. Tak jak zagarniające całe życie cierpienie jest w stanie zdominować los bohaterów powieści, tak ich udręka przyjmuje wymiar buntu przeciwko niesprawiedliwości. Tak jakby mogła cokolwiek zaradzić wynikłym z egoizmu innych ludzi błędom.

Niezwykle ciężko jest w powieściach Emila Zoli spełniać obowiązki uczciwego człowieka. Wiedzą o tym wszyscy, którzy zetknęli się z porywami pięknych uczuć w powieściach tego pisarza, jak i próbujący zrozumieć towarzyszenie wrażenia nieuchronnej klęski. Tak samo jest w "Radości życia", której odurzenie zapachem miłości ma też swoją drugą, ciemniejszą stronę. Pełno tu zaślepienia i ohydnych podejrzeń, należy z twardym karkiem znosić wszelką krzywdę i brać na siebie zło całego istnienia. To powieść straconej wiary w ludzi i zniweczonych pięknych uczuć. Konstrukcja dzieła Zoli przypomina toczącą organizm ukrytą chorobę, podczas której można kochać i jednocześnie przynosić nieszczęście. Na nic się zda walka o radość, podlewanie tej rachitycznej emocji można z góry skazać na niepowodzenie, kiedy w paroksyzmach zazdrości budzi się nienawiść.

Na początku była perła a za chwilę pojawiła się na niej skaza. Tym jednym zdaniem można podsumować rozwinięcie wiele obiecującej historii o ludziach, dla których zachowanie spokoju było nadrzędnym celem ich życiowych wysiłków. Jednak siła zamkniętych w sekretarzyku pieniędzy była tak przemożna, że niepewne i ledwo kiełkujące nadzieje stały się silniejsze od potrzeby bycia uczciwym. W taki właśnie sposób Emil Zola przedstawia nowe zapachy życia, ukazuje zamęt ciała i szum jego żywotnych soków w zestawieniu z pulsowaniem niejako trzymającego pieczę nad bohaterami powieści oceanu. Tak jak wydane na łaskę wodnego żywiołu Bonneville staje na skraju przepaści, tak pozostawione niczym łup w wewnętrznej walce uczucia, giną pod naporem ogromnego horyzontu tragicznych wydarzeń.

Nieposiadanie złudzeń jest jak najbardziej wskazane u czytelników Emila Zoli. Zdążyłem się już przyzwyczaić do sennej rutyny na początku każdej jego powieści, przechodzącej następnie w nieoczekiwany ale mile widziany akcent odmiany. Pojawiające się zazwyczaj zaraz potem niepewne nadzieje i przeczucie nadchodzącej szybkimi krokami materialnej lub psychicznej ruiny, nieomylnie wskazują na wejście fabuły na interesujące tory. Pozostaje tylko oczekiwać na upadek wielkich zamierzeń i dopiero co budzących się do zmysłowego życia bohaterów. A pośrodku niczym zadra staje walka pomiędzy przywiązaniem do pieniędzy a dobrocią serca. Jednak pomimo pragmatyzmu stworzonego przez Zolę naturalizmu, momentami można na kartach jego powieści poczuć się jak podczas zaczarowanej podróży do innej epoki w której namiętności i czułość wyglądają zdecydowanie inaczej, niż w czasach nam współczesnych.

Drogo kupowane szczęście stało się przyczynkiem do moich rozmyślań nad granicą wyrzeczenia. Ponieważ opisane przez Emila Zolę całkowite poświęcenie życia, pomimo tego że zabarwione bezbrzeżnym żalem, to ma w sobie coś prometejskiego. Sam już nie wiem, czy na nazwanie jej tytaniczną zasługu...

Rozwiń Zwiń

Gdyby nie dławiąca Charlesa Baudelaire'a rzeczywistość, to nigdy byśmy nie mieli okazji doświadczyć unikalnego wrażenia przesycenia tą opisywaną przez niego realnością. Niewielu poetów potrafiło tak jak on, trzymając się z dala od wszelkich świętości, gardzić drogami XIX-wiecznej moralności a wybierać pokrętne ścieżki szatańskiego oczarowania. I tylko dlatego możemy po stu kilkudziesięciu latach schodzić do piekieł jego myśli bez obawy, że będziemy wszystko rozumieć jak Baudelaire. Bo pojąć to, oznaczałoby ulec takiemu samemu zblazowaniu, jakiemu poddał się niepokornie brzmiący poeta. Zawarta w jego wierszach wiedza upojenia jest czymś potwierdzającym tezę o tym, że Baudelaire był wolny ale samotny. Na cóż mu się zdały te wszystkie sztuczne raje i umiejętność schodzenia do dna swojej duszy? Zapewne po to, żeby smakowanie zakazanych owoców stało się jego nową rzeczywistością. A przy okazji, abyśmy mogli teraz dzięki jego buntowi cieszyć się niesamowitymi estetycznymi doznaniami.

Moje powroty do poezji Baudelaire'a zawsze przynoszą wątpliwości dotyczące istoty piękna. Mam na myśli zszarganą przez nienawiść cudowność i nieskalaną grzechem nadzwyczajność. Te dwie nierzeczywiste dla nowoczesnego człowieka formy stoją od wieków w opozycji do siebie lub w przewrotny sposób idą ze sobą pod rękę. Ale która z nich jest czystym pięknem? Czy dobro i zło mogą być jednocześnie tak pociągające? Poecie można pozwolić na więcej, tym bardziej takiemu, jak Charles Baudelaire. Ponieważ on by napisał: "cóż za czarowne zepsucie". I spod jego pióra wyglądałaby sama prawda. Nic dziwnego, że ten poeta ciasnych zaułków może nacieszyć wszelkie zmysły w rytmie piękna. Ale jego własnego piękna, sformułowanego na nowo i odkrywającego dla czytelnika miłość i nienawiść jako dwie uzupełniające się potęgi.

Bez wątpienia był lekceważącym opinię publiczną nonkonformistą. W duchowej dekadencji oddawał się widokom ludzkiego szaleństwa i kaleczeniu siebie samego poprzez szamotanie z konwenansami. Zawrót duszy a nawet głowy był widoczny we wszystkich jego wierszach a ukochanych trucizn mu nigdy nie było za wiele. Do budowy podziemnych ołtarzy przynosił śmierć w darze, bezbłędnie wyczuwał nisze w mrokach serca. Jego sztuka, pomimo ocierania o brzydotę Hadesu, wykazuje cechy podniebnej i nigdy niekończącej się ewolucji z pięknem w tle. Jeśli ktoś chciałby się przejrzeć w jego lustrze rozpaczy czy spleenu, to może być pewnym, że w tym samym momencie bierze na cel swoje najgłębsze emocje. Bo Baudelaire odbija nasze własne światło i przyjmuje jednocześnie rolę kata i skazańca. Nie chciałbym się znaleźć w skórze tego, kto zbyt dosłownie podejdzie do swojego wizerunku, wyczarowanego w zwierciadle tego francuskiego poety.

Lubię się gubić w lesie symboli Charlesa Baudelaire'a i wyczuwać zawarty w nim sens istnienia. Wierzę, że jego poezja nie jest niema, potrafi wyrazić mi podświadomie to, czego bezskutecznie szukam u współczesnych twórców. Oni nie odpowiadają, jego sztuka rezonuje, współbrzmi z moimi niepokojami i równie dobrze mogłaby się stać opium bogów. Subtelnie nasyca zmysły a płynące z niej przekonanie o tym, że chłodna jałowość jest gorsza od niebezpiecznego żaru, może być aktualne w naszych czasach elektronicznej nudy. To nie jest tak, że wiersze twórcy "Kwiatów zła" karmią tylko rozpustne umysły. Czas pożera życie bez litości i każdemu należy się uchylenie chociaż rąbka tajnej księgi przeznaczenia. Któż inny potrafi tego dokonać lepiej, niż poeta wyklęty?

Gdyby nie dławiąca Charlesa Baudelaire'a rzeczywistość, to nigdy byśmy nie mieli okazji doświadczyć unikalnego wrażenia przesycenia tą opisywaną przez niego realnością. Niewielu poetów potrafiło tak jak on, trzymając się z dala od wszelkich świętości, gardzić drogami XIX-wiecznej moralnośc...

Rozwiń Zwiń

Jeśli ktokolwiek postara się odnaleźć w "Oku cyklonu" wytchnienie w walce o usprawiedliwienie, ten rozgoryczony lub moralnie zbudowany, prędzej czy później opuści zajmowaną z konieczności przez kilku aktorów scenę. Jednak dręczące pytanie o wyżej wymienioną walkę pozostanie motywem przewodnim powieści nie tyle interesującej, ile skupiającej się na wyzwoleniu. Wybawieniu od problemów finansowych, odkupieniu przewin czy nawet wyswobodzeniu z życia. W każdym przypadku chodzi o problem niezdolnych do miłości ludzi, którzy w poszukiwaniu moralnego zwycięstwa lub jedynie przekonaniu siebie samego o sukcesie, grają moim zdaniem haniebne lub groteskowe role. I tak się toczy ten konflikt nad łożem umierającej osoby, w którym każdy próbuje przekonać pozostałych o swoich dobrych intencjach. Jednak nawet zanim uda się im do szczętu utracić swój kiepski dar przekonywania, to nawet mało zaangażowany w lekturę czytelnik odniesie wrażenie, że na nic się zdadzą ich próby. Wspólnicy tej wielkiej gry o moralność są już życiowymi bankrutami.

Patrick White dałby zapewne wiele, aby jego bohaterowie potrafili sięgnąć dalej, niż poza swój obraz w lustrze. Dręczący głód uczuć predestynuje ich przecież do poszukiwania wartości przekraczających własne ego i odnajdywania trwałości istnienia w relacji z pozostałymi. Nic bardziej mylnego. Wzbierająca gorzkim smakiem fabuła zaciąga do domu przy Moreton Drive upiory przeszłości a każdy stworzony piórem White'a nieszczęśnik musi walczyć aby nie zasłużyć na nienawiść. Ponieważ zbyt wiele jest tu wybielonych czarnych charakterów, poznaczonych przez samotność i zadręczonych wyrzutami sumienia. Ale zbyt słabo, bo gdy przejrzałem ich pełne obłudy sylwetki, to znalazłem się w atmosferze moralnego szantażu. Kto kogo? Kiedy i po co? Traci to znaczenie w zderzeniu z przeszłością z której wyratowanie dogorywającej autokratki nie wzbudziło u mnie najmniejszej litości.

Sumienie bywa bezwzględne i zderzenia z tym wspaniałym bezpiecznikiem człowieczeństwa życzyłbym Basilowi i Dorothy, na poły niewolnym od poczucia winy. To właśnie ich osobisty interes wymaga aby odsłonić plamy i chociaż spróbować je zmyć w godzinie, która wybija jako ta ostatnia. Ale czy ukochanych znienawidzonych stać na zaprzestanie hodowania pretensji w obliczu zbliżającego się przesytu życia ich matki? Chyba nie ma tu nikogo, kto by pozostałych ludzi nigdy nie odtrącił. Więc i oczekiwać na pomoc będzie niezwykle w tych warunkach ciężko. Nieszczerość w "Oku cyklonu" bywa wręcz instynktowna a z mgły sentymentów wychyla się najwyżej tyle, ile wystarczy na powrót starych i powierzchownie zaspokajających zmysły marzeń.

Rozpalająca mnie ciekawość przebaczenia to za mało, aby dać tej powieści lepszą ocenę. Bo czy ono nadeszło, czy też legło na gruzach wielokrotnie definiowanej rodzinnej miłości, to i tak nie wprowadzi mnie już w ten szczególny subtelny stan łaski, który niejako może spłynąć na czytelnika tylko na samym początku lektury. Patrick White rozpoczął wielki spektakl, bólu przy tym nie ukrył. I to bardzo dobrze. Jednak ta powieść będzie mi się kojarzyć ze świadomością straconej szansy na rozpoznanie innego rodzaju przeciętności. Takiej, o jakiej istnieniu wiem z innych dzieł australijskiego pisarza. "Oko cyklonu" jest z pewnością magiczną sztuką, z nałożonymi przez lata warstwami emocji, których drobiazgowy rozbiór może przyczynić się do osiągnięcia pewnej wprawy w odczytywaniu tej historii. Jednak u mnie zabrakło cierpliwości i szczypty trudnych do zdefiniowania, bardziej wyrazistych odczuć.

Jeśli ktokolwiek postara się odnaleźć w "Oku cyklonu" wytchnienie w walce o usprawiedliwienie, ten rozgoryczony lub moralnie zbudowany, prędzej czy później opuści zajmowaną z konieczności przez kilku aktorów scenę. Jednak dręczące pytanie o wyżej wymienioną walkę pozostanie motyw...

Rozwiń Zwiń

W prozie głębokich znaczeń nie można być pewnym żadnej ostatecznej formy bytu i wydaje mi się, że przedstawiane przez Olgę Tokarczuk doświadczenie czasu i przestrzeni trafnie wpisuje się w sposób odkrywania przez człowieka wszystkiego, co inne i przez to niepokojące. Bo jakże inaczej należy nazwać nurtujący psychologię podróżną stan ducha, w którym rozpoczynająca się w rzeczywistości wędrówka, przechodzi przez wszystkie swoje fazy, aż ostatecznie osiągnie zbawczy stan snu. Przypomina to nieco Jorge Luisa Borgesa u którego kilka z pozoru niepołączonych historii składa się na bogactwo przepastnych tajemnic. Twórczość polskiej noblistki i argentyńskiego pisarza łączy właśnie pozorowany spokojny porządek świata, którego podważenie wymaga jedynie zaburzenia ulubionej przez nas symetrii. A co z tego wyniknie? Wyprawa w czas, podczas której każdy z nas może stać się idealnym obserwatorem.

Czy ja tutaj już byłem? W królestwie detalu, otoczony kosmosem szczegółów, wytężający siłę swych myśli w odpowiadającej mi potrzebie rozumienia wszystkiego. Jak zwykle jednak u Tokarczuk dryfuję. Pod prąd entropii nie da się płynąć, można tylko co jakiś czas zahaczać o zapoczątkowane w XVII-wiecznych Niderlandach bezwładne opowieści i czekać na rozpad. A w tej podróży przez atlasy geograficzne i ludzkiego ciała czeka szacunek do życia i śmierci. Czasami pojawia się jedyna niepowtarzalna możliwość poznania boskich intencji, kreślona jak zwykle przez Tokarczuk grubą kreską humanizmu. Towarzysząca tym działaniom troska o różnorodność powoduje umiejscowienie tej powieści gdzieś pomiędzy prozą egzystencjalną a układającym się w kolejne sekwencje maskowanym szaleństwem. A nad tym panuje wieczny ruch, nigdy niekończące się wędrowanie.

Równie dobrze "Biegunów" można by utożsamiać z wykładem na temat czasu. Panujące tu wrażenie płynności oraz iluzoryczności dopomagają w zamazywaniu często stałych oczywistości. Tak to już bywa, że Olgę Tokarczuk interesuje wszystko, co niedoskonałe. Zagląda do ślepych zaułków aby odnaleźć ułomne. W swoich literackich podróżach tropi błędy boskiego stworzenia i wcale przy tym nie zaburza jego pełnego gracji ruchu. Po prostu przypatruje się wieczności ze wszystkich stron a jednocześnie stawia hipotezę istnienia tej odmiennej i niepoznanej jeszcze przez nas energii. Być może światem rządzą o wiele prostsze prawa, niż nam się wydaje. Kreślący w "Biegunach" nieskończone spirale ruch jest dla mnie nowym i bardzo ciekawym doświadczeniem. Jednocześnie wierzę w to, że tworzy on na mapach mojej pamięci to, co wydaje się być na zawsze ulotne.

Proza Olgi Tokarczuk daje mi nadzieję na to, że każdy nerwowy impuls egzystencji może być opowiedziany a podzielony przez niego na fragmenty świat ma szansę zostać zrozumianym. Patrzeć ogólnie i odkrywać przy tym detale to wspaniała rzecz. Ale jeszcze bardziej fascynujące jest zostawianie w tej osobliwej podróży śladów. Chociażby pod postacią plastynacji czy literackich obrazów przeróżnych niekompletnych form. A wtedy wytłumaczone przez polską pisarkę "słowa-pojęcia" nabierają zupełnie innego znaczenia, przekraczają granice poznanego przez nas świata. Przywiązuję ogromną wagę do szczegółów przedstawianej w "Biegunach" filozofii czasu i chcę wierzyć, że warto dla niej poświęcić kilka dni. Bo to jak podróż w nieznane wespół z ruchem, nad którym nie posiada się władzy. Na koniec pozostaje mi z namaszczeniem wyszeptać samemu do siebie te kilka słów, będących spoiwem opowieści Olgi Tokarczuk. Wieczność, nietrwałość, nieznany kierunek, intensywność.

W prozie głębokich znaczeń nie można być pewnym żadnej ostatecznej formy bytu i wydaje mi się, że przedstawiane przez Olgę Tokarczuk doświadczenie czasu i przestrzeni trafnie wpisuje się w sposób odkrywania przez człowieka wszystkiego, co inne i przez to niepokojące. Bo jakże inaczej należ...

Rozwiń Zwiń

Czy to jeszcze uwielbienie miłości, a może już hołd pośmiertnie jej złożony? W tym szlachetnym tandemie nie ma wygranych, ponieważ wzajemnie się przenikając, umiłowanie ze śmiercią kroczą w jednym szeregu. Wyrywając sobie zdobyte trofea, pozbawieni strachu przed działaniem czasu, ci najważniejsi bohaterowie Rainera Marii Rilkego są jak brat i siostra. A jakaż żarliwość od nich bije, wykreowana ich namiętnym tchnieniem rzeczywistość oszołamia, gonią płomienie i barwy żaru dominują nad sceną tego poematu. A w komnacie na wieży rozgrywa się dramat. W drżącej czerwieni zarówno śmierć jak i miłość zbiorą swe żniwo. Nigdy się tak naprawdę nie dowiemy, co wypowiedziano w modlitwie tej gorącej nocy. Gdzie szczęk zbroi próbował zapanować nad krzykiem pożaru. Kiedy puszczone samopas żywioły zdominowały delikatny i wybijany przez spokojny sen rytm. Potrzeba ogromnej wrażliwości, żeby powstałe w ciągu jednej nocy dzieło zmieściło tak wielki emocjonalny ładunek.

Na kartkę ulubionego przez Rilkego papieru welinowego opadł mały płatek róży, posłaniec rycerskiej ballady dla której przeczytania wystarczy zaledwie godzina aby poznać losy niewinnej mistyfikacji wielkiego poety. Jednak przeczytanie nie oznacza jeszcze zakochania. Bo tylko wtedy można zostać całkowicie pochłonięty mistycyzmem Rilkego i usadowiwszy się pośród zachwytów, odnaleźć dominujące miejsce poezji idealistycznej na świecie. To jak oddanie się w lenno. Tylko tym razem tajemnicza wyniosłość przypomina nam o czymś o wiele bardziej zagadkowym, niż zwykła ziemska zależność. Subtelnie, jednakowo na ból czy radość, reaguje poczuciem wielkiej tęsknoty i tylko czeka, aż ktoś odnajdzie przepojony wonią róży list. Wtedy dopiero pozna historię nieszczęśliwego uczucia, które odsuwając męskość z jej tradycyjnymi wzorcami, ukazało słodycz prawdziwej dojrzałości emocjonalnej.

Nie wiem, kiedy kontury tego poematu utraciły swoją ostrość. Nie zdążyłem się zorientować, gdy dobiegł koniec wystawnej uczty i przyszło się budzić ze snu. Przebudzenie nadeszło nagle, pryskający czar pozostawił ludzi, aż do dzieciństwa pozbawionych wstydu. Wtedy wyobraziłem sobie zatopioną w wieczornym świetle równinę, po której samotny jeździec toczy bez celu rozjarzonym wzrokiem. Zmęczenie nie pozostawiło na jego twarzy ani śladu dawnego męstwa a on sam wydaje się być zasłuchanym w jego własną i opowiedzianą przez wiatr historię. Tak się odkrywa, wydawałoby się niemożliwe do odkrycia literackie skarby. A ileż takich klejnotów zalega na zakurzonych strychach i oczekuje na swój czas, kiedy ich sen zostanie przerwany przez spragnionego uczuć czytelnika.

Burzliwa noc młodzieńczego utworu przyniosła Rilkemu wielki sukces. On sam jakby się nieco tym krępował i traktował swój poemat narracyjny jedynie jako promującą korzenie swojej rodziny legendę. Historycy na tym niewinnym zmyśleniu nie pozostawili suchej nitki ale utwór Rilkego i bez tego potrafi dotknąć najskrytszych zakamarków duszy. Czytając "Korneta" miałem wrażenie, że taki przepych można odczuwać jedynie we śnie. A przebudzenie będzie oznaczało niepowetowaną stratę dla wszystkich tych, którym marzenia senne przydają kolorów życiu. Osobliwa to twórczość i takiego też wymaga traktowania. Dla niej dzień jest jak noc a noc jak dzień i wszystkie wypowiedziane przez nią słowa potrafią wybrzmieć w czytającym, odkrywając jego samego. W taki właśnie sposób na naszym polu poetyckich doświadczeń zakwita nowe. Zawsze emocjonujące. Bez przerwy angażujące do przypominania o swojej wrażliwości.

Czy to jeszcze uwielbienie miłości, a może już hołd pośmiertnie jej złożony? W tym szlachetnym tandemie nie ma wygranych, ponieważ wzajemnie się przenikając, umiłowanie ze śmiercią kroczą w jednym szeregu. Wyrywając sobie zdobyte trofea, pozbawieni strachu przed działaniem czasu, ci najważ...

Rozwiń Zwiń

Rzucony w wir polityki i nieuczciwych interesów, nie poczułem się dobrze w świecie trudnych do ustalenia powiązań oraz mętnego postrzegania sprawiedliwości. Podświadomie wyczuwając, że każdy, kto uwikła się w opisywaną przez Liona Feuchtwangera historię, ten wyjdzie z niej oblepiony błotem, postanowiłem z bezpiecznej odległości obserwować różnorodnych i dosyć ruchliwych bohaterów powieści. Będąc nawet tylko postronnym widzem nie uniknąłem jednak zagubienia w tym chaosie. Niełatwo mi było się zorientować w zamiarach bezbarwnych ludzi, którzy będą mi się już tylko kojarzyć z zakreślaniem swoich wpływów w historii Niemiec po I wojnie światowej. Naczytałem się więc o modnych teoriach i rewolucyjnym zapale. Przetrzymałem rewizję będącego osią powieści procesu i postarawszy się unikać płaskich złośliwości, odłożyłem "Sukces" na półkę.

W tle buntowniczej rozprawy o Goyi przemyca Feuchtwanger szereg aluzji do puczu monachijskiego. Jego zamiłowanie do historii znajduje ujście w analizie nieudanej faszystowskiej rewolucji. Zastępując Hitlera postacią Kutznera, sprytnie koncentruje uwagę na samym wydarzeniu, bez wiernego odzwierciedlania charakterów historycznych osób. Pośród debat o przyszłości II Rzeszy, wszystko jest poruszane przez niezliczone ilości polityczno-biznesowych sprężyn. Niezwykle trudno jest dociec wynikających z ich ruchu zależności. Kierujący się żądzą zysku przemysłowcy i wpatrzeni w Mussoliniego politycy, wszyscy z bawarskim uporem potęgują gnicie opisywanych w książce społecznych instytucji. A ginący w oparach coraz bardziej gęstniejącego piwiarnianego dymu czytelnik musi patrzeć na te wszystkie powiewające na wietrze zbiurokratyzowane chorągiewki. Tu ktoś wysadził kogoś z siodła, tam na politycznej szachownicy doszło do pozbycia się niebezpiecznego przeciwnika. Podawane bezbarwnym tonem awanturnicze wiadomości stają się nudne.

Nieustanne spory ideowe przytłaczają w "Sukcesie" prawdziwą moc rozumu i postępu, w tej wielkiej grze o losy Niemiec różnorodność wątków i ludzi miesza się z brudami afer. Przeżarte nieuleczalną chorobą społeczeństwo jest dobrym nośnikiem dla powieści, która ma się dobrze sprzedać. Jednak w moim wypadku nadmiar szkodzi a mieszanie historii z polityką zniekształca odbiór powieści. Ponieważ na bawarskich wyżynach władzy barwnie jest tylko tam, gdzie zwycięża nieuczciwość. Jeśli poczciwość znajdzie się w odwrocie, to nawet kunsztowna fabuła niemieckiego pisarza nie przyciągnie zainteresowanych. Ciężko mi docenić oryginalność tej książki, mam wrażenie jakbym już wszystko wcześniej widział a pełna poglądów i przypuszczeń powieść Feuchtwangera stanowi tylko nieudany wycinek z całości przedstawienia, poruszającego problem braku sprawiedliwości.

Na marginesie sprawy Krügera mógłbym zapisać wiele notatek, dotyczących ginących postaci poprzedniej epoki. Niektóre z nich można porównać do solidnych ale ciężkich mebli, których ociężałość może zanudzać na kilkuset stronach "Sukcesu". Jeszcze inne, zmieniające ciągle oblicze i podobne do szalejącej w tamtych czasach hiperinflacji, stanowią splot dwuznacznych i raczej niemiłych charakterów. Ich wrzawa zlewa się w symfonię źle nastrojonych instrumentów. Kreowana przez nich okolica jest monotonna, przesiąknięta duchem kasty. Pociągający piwo z ogromnych kufli panowie wydają mi się niemiłosiernie powtarzalni a jednak awanturniczy. Planowałem przeczytać całą trylogię Feuchtwangera, jednak wszystko wskazuje na to, że ograniczę się do tej jednej części, poruszającej monachijskie kłopoty sprawiedliwości.

Rzucony w wir polityki i nieuczciwych interesów, nie poczułem się dobrze w świecie trudnych do ustalenia powiązań oraz mętnego postrzegania sprawiedliwości. Podświadomie wyczuwając, że każdy, kto uwikła się w opisywaną przez Liona Feuchtwangera historię, ten wyjdzie z niej oblepiony błotem...

Rozwiń Zwiń

Wszystko, co Seamus Heaney zawarł w przeciwstawnych sobie częściach maleńkiej księgi życia, można sprowadzić do wspólnego mianownika. Jest nim młodość, będąca szeroko otwartym oknem na świat jego zmiennej jak pogoda poezji. Ulotna ale jednocześnie dosyć wcześnie kształtująca solidne fundamenty egzystencji. Posiadająca dobrze nam znany urok sztuki wzlatywania do nieba na huśtawce i nieodczuwająca jeszcze strachu przed śmiercią. Niezwykle ciężko jest walczyć o względy tej literackiej świeżości Heaneya. Zawsze widzi kogoś lub coś wartego uwagi, prostoduszna i nieskrępowana konwenansami, często zasłuchana w szum, dobiegający z bardzo szerokich dróg. Jednak dróg w niczym nieprzypominających szklanych tafli, po których obecnie pędzimy na zatracenie przez życie. Podobne są one bardziej do magicznego ale swojskiego kręgu, pachnącego wsią i przestrzenią widocznego z daleka oceanu.

Chociaż twórczość Heaneya da się zamknąć w okresie ostatnich kilkudziesięciu lat, to wyczuwam jakby swoją wiedzą łączyła współczesność z niedostępnymi dla nas epokami. Od dawna zmatowiałe wspomnienia nagle się rozjaśniają a trwający w bezruchu bohaterowie jego wierszy ożywają. Pęd czasu to zwycięzca i dzięki licznym przeskokom czasowym jeszcze bardziej potęguje niespotykany dotąd ruch. Jednak jest taka jedyna pora dnia, po zmroku, kiedy powraca spokój duszy. Gdy kolory nieba się uspokajają a człowiekowi ciśnie się na oczy wyobraźni widok wydeptanej ścieżki od dziś, aż do wieczności. Ten obraz zawiera w sobie obietnicę następującego po nocy poranka, pachnie świeżo zerwaną spod domu miętą i da się nieść hen daleko, aż po sam kres życia. Bez żalu za czymkolwiek, pamiętając jedynie te dobrze przebyte chwile.

Szarpnięcia niewidocznych strun przypominają mi o tym, że wiele muszę nasłuchiwać aby złowić nierozpoznawalne i najbardziej pożądane przez serce fragmenty poezji irlandzkiego noblisty. To trudne zadanie. Słuchać a nie widzieć. Kiedy muzyką jest szelest piasku a jego samego nie widać. Gdy symfonia ulewy posiada jedynie sens abstrakcyjnie niematerialny a wszystko wokół śpiewa i przypomina o tym, że każde wydarzenie już kiedyś zaistniało. Tylko widocznie zostawiło za sobą zbyt wiele śladów, skoro musimy je przeżywać raz jeszcze. Jak przypominające wojnę z niewidzialnymi wrogami bielenie ścian domu czy pełen wysiłku bek kobzy. Wszystko to płynne i drżące, gdy młody świat dopiero oliwił swoje tryby i żył najsłodszymi z tajemnic.

Nie zauważyłem tu powściągliwości, a nawet odniosłem wrażenie, że ta poezja emanuje nieumiarkowaniem w czerpaniu energii do działania z jej poszczególnych elementów. Może powstało we mnie takie złudzenie na skutek przewalającego się przez wybrzeże sztormu. Bo gdy ocean szaleje, to przeczucie o tym, że świat nie stoi w miejscu jest jeszcze silniejsze. A może to wynik tak skutecznego zaplątania się w opisywane sieci życia irlandzkiego poety, że niepodobna już iść własnymi ścieżkami. Przynajmniej w ciągu najbliższych godzin. Ponieważ te usłyszane przeze mnie nuty przesiąkają głęboko do mojej podświadomości a niewidoczne obrazy muszę wyczarować sobie sam. Na tym właśnie polega kunszt poezji Seamusa Heaneya, że bardzo mocno wikła odbiorcę swoich wierszy w trud tworzenia rzeczywistości.

Wszystko, co Seamus Heaney zawarł w przeciwstawnych sobie częściach maleńkiej księgi życia, można sprowadzić do wspólnego mianownika. Jest nim młodość, będąca szeroko otwartym oknem na świat jego zmiennej jak pogoda poezji. Ulotna ale jednocześnie dosyć wcześnie kształtująca solidne fundam...

Rozwiń Zwiń

Zaniepokojony grożącym mi egocentryzmem udałem się w ostatnich dniach na pustynię swych myśli, gdzie mogłem bardziej świadomie zauważać obecność wrodzonego kompasu, jakim podczas urodzenia powinien zostać obdarowany każdy człowiek. Nie próbowałem niczego za wszelką cenę osiągnąć. Pozostawiłem na uboczu koncentrację i wyczulony przez Franza Jalicsa na wartość uważności, skierowałem swój wewnętrzny wzrok na kontemplację. Niezwykle trudno jest docenić głębię patrzenia bez odpowiedniego nastawienia, bez tęsknoty za Bogiem z którym przecież zgodnie z wołaniem węgierskiego jezuity pragniemy żyć w harmonijnej jedności. Dlatego też oczyszczone z widoku fałszywych kierunków "Wprowadzenie do modlitwy uważności" staje się nie tylko nasłuchiwaniem tego, co przychodzi z naszej natury, ale przede wszystkim pytaniem o sens wiary.

Ofiarowanie swojego czasu Bogu może się wydawać we współczesnych czasach nieco ekscentryczne, jednak smak trwania prezentowanej przez Jalicsa modlitwy przypomina o wewnętrznej swobodzie, prowadzących przez bezinteresowną adorację małych krokach do wielkiego zespolenia z Absolutem. Czy wobec tego w naszym zabieganym świecie jest jeszcze miejsce na uważność? Uważam, że doświadczenie zatrzymania się w pędzie i zwrot od działania ku spoglądaniu, może wywołać odzew nie tylko wśród osób konfrontujących się z kryzysem własnej wiary, ale również wśród tych, którzy będąc przekonanymi o słuszności raz już obranej formy rozmowy z Bogiem, poczują świeżość tego nowego eksperymentu. Pragnienie udania się na pustynię swoich myśli może tylko pomóc w odkryciu faktu, że wszystko ma swój czas. Ogołocenie własnego umysłu pozwoli w późniejszym czasie na lepszy wzrost duchowy. Oczyszczenie rozumu z napięć i wątpliwości będzie niełatwą drogą ale wpisując się w przykład ćwiczeń ignacjańskiej duchowości pozwoli na odkrycie początków nowej przygody... Bo dalsza część tej drogi ginie jeszcze w mijanej przez nas pełni i jednocześnie pustce.

W proponowanych przez Jalicsa rekolekcjach kontemplacyjnych można uczestniczyć jako chciwy duchowej wiedzy widz, ale on sam stanowczo zaleca przejście przez cały opisywany przez siebie okres ćwiczeń z podejściem osoby poszukującej zjednoczenia w Bogu. Właśnie to poszukiwanie w sobie przemiany staje się dla czytelnika niezwykle interesującym dodatkiem, ostatecznie prowadzącym przecież do uważności wobec samego Boga. Dochodzi do tego zadziwienie bytem. Natomiast pokładanie nadziei w imieniu Jezusa daje motywację do lepszego zrozumienia naszego celu na tym świecie. Jednak pomimo zwracania ogromnej uwagi na ludzkie chęci, powstaje pytanie o udział łaski w procesie ciągłego nawracania. Odpowiedź nie jest prosta a relacje uczestników rekolekcji za każdym razem stanowią o odmiennym podejściu do prezentowanych efektów modlitwy.

Kontemplacja musi być bezinteresowna ale powinna się kierować inspiracjami. Trwanie w uważności to odpoczynek i jednocześnie rekonstrukcja naszych zawsze nadwątlanych fundamentów wiary. Ta wymagająca czasu i ciszy modlitwa doprowadza do wewnętrznego spokoju i odwagi podejmowania decyzji po zakończeniu rekolekcji. Obecnie na nowo musimy nauczyć się trwać i zejść z dróg myślenia, którymi dotychczas uczęszczaliśmy. W myśl poglądów Franza Jalicsa powinniśmy bardziej zauważać, niż planować. Stąpając ścieżkami uważności należy pozostawać przy obserwacji, podczas której analiza nie jest zalecana. Nie jest to książka przy której koniecznie się przyjrzymy granicom ziemskiego życia ale zawarte w każdym jej rozdziale błogosławieństwo stanie się obietnicą lepszego zauważania siebie samego. Bez przeładowania teologią, za to z dużym naciskiem na odczuwanie obecności Jezusa.

Zaniepokojony grożącym mi egocentryzmem udałem się w ostatnich dniach na pustynię swych myśli, gdzie mogłem bardziej świadomie zauważać obecność wrodzonego kompasu, jakim podczas urodzenia powinien zostać obdarowany każdy człowiek. Nie próbowałem niczego za wszelką cenę osiągnąć. Pozostawi...

Rozwiń Zwiń

Kiedy opowiadający o pięknie wszelkiego stworzenia Karol Darwin przypomina o stojących za progiem Europy cudach świata, to wzrusza mnie jego podejście pełne tej specyficznej naiwności, wiary w trwanie skarbów przyrody poza kres ludzkiego poznania. Wydawałoby się, że nic nie jest w stanie ruszyć fundamentów naszej cywilizacji, a już tym bardziej my sami, którzy otrzymawszy we władanie całą planetę, zmieniamy ją wedle własnych ziemskich wyobrażeń nieba lub piekła. Jednak postęp nie idzie w parze z odpowiedzialnością za losy tej, która będąc naszą macierzą, musi doświadczać eksploatacji ponad jej siły. Dlatego twórca teorii ewolucji nieśmiało zaczyna podważać nasze prawa do władania światem i przestrzega przed poluzowaniem symboli stałości, które są przecież dla nas wyznacznikiem ludzkiego dobrobytu i stoją niczym kanarki w kopalni na straży tego, co stabilne. Brytyjski przyrodnik okazał się wielkim bohaterem i z wyniosłości białej rasy zobaczył zagrożenia dotyczące wszystkich obywateli naszego globu.

Czuję jakby podarowano mi klucz do odległych epok, ponieważ ta prawie pięcioletnia podróż badawcza dookoła świata dała początek do odkrycia eonów ją poprzedzających. Kiedy wczytamy się w prowadzony przez Darwina diariusz, to znajdziemy spis korzyści i strat, jakie musi przynieść tak wielka rozłąka z domem. Jednak spoglądanie na pełne piękna krajobrazy może wywołać uczucie spełnienia, spotęgowane bezkresem otaczających nas lądów i oceanów. Odwiedzane przez niego krainy wydawały się nie do przebycia, piętno trwania w tym samym stanie przez wieki wywoływało strach przed nieznanym i niepojętym. Jednak uzbrojony w wiedzę i wyobraźnię o kruchości cywilizacji Darwin podejrzewał, że nic, co zostało podarowane ludziom w przeszłości, nie obejdzie się bez dbania o to.

Poczynione przez Darwina obserwacje stały się punktem wyjścia dla teorii ewolucji. Elegancja tej koncepcji, połączona z badaniami endemicznych gatunków i tym samym odkryciem małych zamkniętych światów, zrewolucjonizowała podejście do nauki. "Podróż na okręcie Beagle" z pewnością będzie nie byle jaką gratką dla kolekcjonerów XIX-wiecznej flory i fauny. Natomiast dla tych, którzy nad naukę o różnorodności gatunków przedkładają przygodę, ta książka poza garścią opowieści o spokojnych i malowniczych zakątkach nie przyniesie niczego interesującego. Ponieważ gdy tylko "Beagle" stawał na kotwicy, to u Darwina uruchamiała się analiza skutków i przyczyn, pozostawiająca w tyle awanturnicze opisy wyprawy. Nie zaspokajały go dotychczasowe próby zrozumienia pochodzenia wszelkiego stworzenia a jego odpowiedzią na nurtujące go wątpliwości były żmudne badania. Szukanie przeciwieństw w odległych od siebie rejonach świata. Studiowanie wartości życia przez pryzmat przyrodniczych osobliwości.

Pełno tu fantastycznych kształtów, zalegających poza utartymi szlakami Europy obfitości w każdej dziedzinie nauki. Rozmiłowany w historii naturalnej Darwin podsyca ciekawość czytelnika badaniami wielkiej przemiany, decydującej o losach świata i rozgrywającej się w nieznanej nam ciszy i pustce historii. Nurtujące go myśli o mechanizmie ewolucji towarzyszą próbom zrozumienia ludzkiej egzystencji, włącznie z potępieniem niewolnictwa i osiąganiem przez człowieka kolejnych stopni doskonałości. Oświetlająca mu przez jakiś czas drogę myśl Alexandra Humboldta, przydała ten wyprawie cech odkrywcy majestatu surowego piękna gór jak i poszukiwacza każdej jałowości niegościnnych miejsc. Karol Darwin popłynął na krańce świata po to, żebyśmy mogli postawić swoje człowieczeństwo na zupełnie innym poziomie i pomyśleć o tym, jak wielka odpowiedzialność za świat leży w naszych rękach.

Kiedy opowiadający o pięknie wszelkiego stworzenia Karol Darwin przypomina o stojących za progiem Europy cudach świata, to wzrusza mnie jego podejście pełne tej specyficznej naiwności, wiary w trwanie skarbów przyrody poza kres ludzkiego poznania. Wydawałoby się, że nic nie jest w stanie r...

Rozwiń Zwiń