Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Historie bohaterów "Kroniki rodu Pasquier" zawierają w sobie wytłumaczenie świata w którym przyszło im żyć. Nawet największe ich starania nie zmienią faktu, że każde zdobyte przez nich doświadczenie jak w soczewce skupia nadzieje i problemy przynależnej im klasy społecznej, narodowości czy też po prostu faktu bycia Europejczykiem w przededniu I wojny światowej. Każdy z nich na swój własny sposób pragnie być szczęśliwy. Wielu popełnia błędy, potyka się, ale przede wszystkim pozwala sobie na ciągłe poszukiwanie. I pośród tych wszystkich ludzkich utrapień Georges Duhamel zbudował opowieść, w której przyszło mu przyjąć rolę bystrego obserwatora charakterów a jego czwarty tom sagi rodzinnej stał się laboratorium nowego XX wieku. Dostrzegłem w nim pragnienie poczucia jakiegoś porządku świata i związaną z tym zapowiedź powstania nieskończenie wolnego umysłu. Na miarę rewolucyjnych czasów o których największym filozofom się nigdy nie śniło.

Dwa tory po których biegnie ta historia często się ze sobą przecinają a momentami nawet nic nie stoi na przeszkodzie aby w jednym rytmie i przy wtórze głosów zachęty, wszystkie sprawy podążały w tym samym kierunku. Dlatego też romantycy i entuzjaści mają tu swoją sporą reprezentację. Praktycy i teoretycy toczą ciągły spór a ci, których umysły śmiało bujają w chmurach, pozostają poza skalą jakichkolwiek ocen. Można by zasugerować, że Duhamel zdecydował się przeorać szmat cudzego życia aby na podstawie szkiców rodzinnych scen ukazać szlachetność słowa pisanego. Nie można mu też odmówić psychologicznej przenikliwości, pozostającej zawsze w zasięgu promieniowania innych wielkich twórców francuskiej prozy.

Ciężko jest dźwigać nazwisko Pasquier i jednocześnie być sługą oraz adwokatem wiedzy. W tym jednym wątku francuski pisarz umieścił rozprawę o polemicznym dziennikarstwie i wplótł w to elementy zmieszanej z przyjaźnią podłości. A wydawało mi się, że przedstawiane w poprzednich tomach uroki pracy naukowej nie zostaną nigdy rozwiane. Stało się jednak inaczej. Piękno nauki i wcielenie rozsądku zostały zszargane, wygrały poparte siłą nacisku prasy partykularne interesy. Jednak ta historia o wielkiej niesprawiedliwości nie chybiła celu. Z laboratoryjnej ciszy wydobyła na światło dzienne fakt istnienia koterii i uchyliła rąbka tajemnicy dla której pożywką stały się nieostrożność i niezręczność. Tym razem Duhamel dużo pisze o polityce, tej małej i wielkiej.

Rozciągające się nad małymi ludźmi widmo wielkich spraw być może wcale by nie musiało odcisnąć na ich życiu tak wyrazistego piętna gdyby przez Europę w tym samym czasie nie przebiegał oddech niepokoju. Może klan Pasquier wszystko przy tym stracił ale istnieje też możliwość, że wiele zyskał. Przejście przez doświadczenia życia, które rozczarowują, musiały zmienić zapatrywania na pewne kwestie związane ze sprawiedliwością i pod innym kątem naświetlić istniejące problemy. Kończący się wstrząsem świata czwarty tom powieści pomaga dzięki tym bardzo wyraźnym zmianom stanąć wyraźnie po jednej lub drugiej stronie barykady. Na wprost życia i jego zgiełku. Bardzo blisko niektórym ideom, które nabierają kolorów dopiero w chwilach większego zagrożenia. Podejrzewam, że w ostatniej, piątej części "Kroniki rodu Pasquier" czeka mnie kumulacja tego, co nazwałbym wypatrywaniem nadziei przez pryzmat wydarzeń z przeszłości.

Historie bohaterów "Kroniki rodu Pasquier" zawierają w sobie wytłumaczenie świata w którym przyszło im żyć. Nawet największe ich starania nie zmienią faktu, że każde zdobyte przez nich doświadczenie jak w soczewce skupia nadzieje i problemy przynależnej im klasy społecznej, narod...

Rozwiń

Zwiń

Spośród podziwianych przeze mnie form poetyckich najbardziej cieszą mnie te ulotne, które porównywane przez Umberta Sabę do bielejącej na szczytach fal morskiej piany, przyprawiają o lekkość na sercu. Tak jak w jego wierszach przemijające kształty obłoków wprawiają wszystko w lekki ruch, tak samo moje odczuwanie czasu i pozostawionych przez niego śladów jest naznaczone wiecznym żeglowaniem po tych niemożliwych w pełni do odkrycia obszarach. A przy tym w poezji Saby bardzo odczuwalna staje się tęsknota, bo gdy któraś z jego pięknych i zapamiętanych przez nas myśli nieoczekiwanie ulegnie zagubieniu, to powstaje pustka, której zapomniany urok domaga się jak najszybszego wypełnienia. Nie pozostaje wtedy nic innego jak pozbierać te pozostawione przez włoskiego pisarza, wszystkie z pozoru błahe sprawy i stanąć na skrzyżowaniu kultur pod kosmopolitycznym Triestem. A ukryte piękno życia ukaże się naszym oczom podczas kontemplacji nawet najmniejszych rzeczy.

Poezja Umberta Saby kojarzy mi się z doskonałością wyrażoną pieszczotą słowa. Przenika ją czułość. Dlatego też zakochanie się w niej nie musi być uznane za wariactwo. Kto przeczyta te wiersze, ten dostrzeże wiosnę. A kto lubi opowieści o utraconych skarbach, ten doceni walory habsburskiego kiedyś Triestu. Saba pisze o tym mieście z delikatnie opryskliwym wdziękiem, zagląda do zaułków w których można ukryć swoją wstydliwość. Zbacza z popularnych traktów aby się wspiąć stromymi uliczkami, aż do momentu gdy zaskoczony napotkanymi cierniami zazdrości mieszkańców tego miasta, wycofuje się z niego i na nowo myśli nad swoimi relacjami z Triestem. Te poetyckie poszukiwania na temat otaczającego nas świata wprawiają mnie w lekkie zakłopotanie. Jak bardzo można ukochać coś, co bliskie cierpieniu, sprawia w nim jednocześnie ulgę.

W śródziemnomorskim śnie włoskiego poety nic nie jest ostatnie. Nawet to, co drobne i łatwo gubione w niepamięci nie może zostać ostatecznie odrzucone. Warto kochać małe gesty i ich znaczenia ponieważ często służą wielkiej sprawie i jako jej forpoczta doprowadzają do realizacji niegdyś zapomnianych marzeń. Podczas swej literackiej podróży słowo Saby płynie też wzdłuż dalmackich wybrzeży. Wyprzedza je młodość, która pędząc w kierunku śmierci na chwilę wstrzymuje swój pęd, żeby zrozumieć, co za moment utraci. Straci wszystkie namiętności a na koniec największy klejnot, jakim jest serce. Dlatego też poetycka opowieść Umberta Saby wydała mi się walką o powstrzymanie od zapomnienia leżącej na dnie prawdy. Bowiem ona jako ostatnia licząca się wartość ma szansę na wzbogacenie ludzkiego życia.

Kiedy przyjrzymy się biografii Umberta Saby, to zdziwimy się brakiem pesymizmu w jego poezji. Przeżył dwie wojny światowe a na jego życiu odcisnął piętno włoski faszyzm. Pomimo tego, jego kwiatowe rymy "fiore amore" świadczą o poezji otwartej na kolorystyczną różnorodność, przesiąknięte miłością codzienności rzeczy prostych przypominają kwietne łąki, składające się często z tych niewyszukanych odmian pospolitości. W jego Śródziemnomorzu jest miejsce zarówno dla malowanego grubym pociągnięciem poetyckiego słowa miłosnego rozpasania, jak i dla wątłej kreski skromnego odczuwania osobistego cierpienia. Ta poezja jest subtelna i prosta, jednocześnie zachowująca nowoczesną formę. Czy wiersze Saby wpisują się dobrze jedynie w panoramę ciemnych staromiejskich ulic Triestu, a może właśnie najczystsze myśli tej poezji powstają w najbardziej odrażających miejscach ludzkiej duszy? Warto za nimi podążyć wtedy, kiedy zmęczeni myślami o własnym życiu, próbujemy chociaż na chwilę pomyśleć o smutku i radości kogoś innego.

Spośród podziwianych przeze mnie form poetyckich najbardziej cieszą mnie te ulotne, które porównywane przez Umberta Sabę do bielejącej na szczytach fal morskiej piany, przyprawiają o lekkość na sercu. Tak jak w jego wierszach przemijające kształty obłoków wprawiają wszystko w lekki ruch, t...

Rozwiń

Zwiń

Natrafiłem na dzieło będące nie tyle pięknym ale pozostawiającym w pamięci ślad swojego osobistego uroku, przykładem zapomnianej literatury. Być może to zasługa stylu Raymonda Radigueta w którym pisarz kładzie nacisk na epizody, podczas których wychodzi na światło dzienne poezja drobnych rzeczy. Ich powierzchowna malowniczość oraz dodająca odwagi czytelnikowi ciemność postępków. Brutalność pożądania, przechodząca w łagodność głębszego uczucia. Oddający stan ducha swojej epoki francuski pisarz, bardzo subtelnie zapełnia każdą uczuciową próżnię. Dzięki niemu zakosztowałem uroków prowadzącej do skandalu swobody i przypomniałem sobie, że szczęście bywa egoistyczne. Gdy przerażona Europa walczyła w okopach I wojny światowej, to na kartach "Opętania" była podsycana zmysłowość a przedstawiana przez Radigueta miłość upoważniała do ponownego zastanawiania się nad znaczeniem pojęć moralnych.

Myślę, że nie pomylę się w swoich odczuciach jeśli stwierdzę, iż po lekturze "Opętania" pewne rzeczy zobaczyłem zbyt jasno. Na tyle jasno, aby widok płonących listów przypomniał mi o historii Dafnisa i Chloe ale kiedy by miano uznać miłość za występek, to wtedy już na horyzoncie zarysowuje się ciemna nuta goryczy. W trakcie lektury byłem zaledwie o krok od tego, żeby przedstawiony w tej książce stan zakochania uznać za kształt ostateczny wszystkiego, co świadczy o wartości literackiej dzieła. Jednak prawda jest zbyt skomplikowana aby tylko w zarysie miłości zamknąć bohaterów "Opętania". Bowiem za fasadą starej godności Radiguet ukrył fałszywą troskę o moralność i wniósł do dyskusji o niej motyw przechodzącego w zepsucie emocjonalnego łakomstwa. Mowa tu oczywiście o zawikłanych miłosnych rozgrywkach nad którymi panuje uczucie tymczasowości.

A to wszystko przez młodość. Pozbawioną hamulców i dopuszczającą do głosu serce. Przez stan umysłu, w którym okresy dramatyzmu występują naprzemiennie ze szczęściem. Dlatego też niewyłamujący się z wiodącego nurtu tej prozy, główny bohater "Opętania" bez trudu dostarcza czytelnikom tych małych młodzieńczych drżeń. To właśnie one świadczą o wspomnianym przeze mnie na początku uroku powieści. Może nie wszyscy zauważą, że w tej książce zachodzą bardzo ważne procesy a Radiguet nie opisuje jedynie miłosnych kaprysów szesnastoletniego chłopca. W "Opętaniu" należy oddzielnie interpretować każde słowo i gest aby wyczuć subtelny zapach przemijania miłości. Kiedy w ten sposób odczytamy przesłanie książki, to każdy przejaw wyrachowania czy też dokonywane przez bohaterów machinacje będziemy mogli rozpatrywać w zupełnie innym świetle.

Powieść Raymonda Radigueta bardzo dobrze przedstawia stan, gdy człowiek smakuje miłość po raz pierwszy. Kiedy jest zawsze o krok od tego, żeby wszystko postawić na jedną kartę. Wiele jest książek, które opisując pożądanie nie potrafią przekazać jego zrozumienia. A tę właśnie umiejętność posiadł Radiguet i opisując pijanych namiętnościami ludzi przybliżył mi niedostępne u innych pisarzy stany ducha i ciała. Można sobie zadać pytanie, co oznacza wspomniany na koniec powrót ładu. Czy przypadkiem nie będzie on straszną wiadomością dla której nie warto było się poddawać aż tak wielkim uniesieniom? A może w głębinach prozy Raymonda Radigueta istnieje niedostępna dla naszej percepcji bardzo złożona cząstka, mieszanina szczęścia i bólu dla której odkrycia nie wystarczy kilkudniowa lektura jego dzieła. Dlatego życzę Wam dosięgnięcia tego, na co sam autor pozwoli czytelnikom.

Natrafiłem na dzieło będące nie tyle pięknym ale pozostawiającym w pamięci ślad swojego osobistego uroku, przykładem zapomnianej literatury. Być może to zasługa stylu Raymonda Radigueta w którym pisarz kładzie nacisk na epizody, podczas których wychodzi na światło dzienne poezja drobnych r...

Rozwiń

Zwiń

To był sprint, podczas którego mogłem dotknąć wszystkich kierunków w literaturze i przypomnieć sobie o istnieniu literackich twórców całego świata. Jednak w tym wyzwolonym od konwenansów ekscentrycznym mętliku brakowało mi specyficznego systemu, mikroklimatu w którym poetycki kamuflaż dodaje autorowi subtelności. Oczywiście nie sposób odmówić Karolowi Samselowi świeżości jego słowa, zapewne częściowo wynikającej z racjonalnego podejścia do różnego rodzaju moralnych konstrukcji. On sam rozprawia się z takimi wzorcami wręcz brutalnie, dowcipnie przy tym punktując estetyczną pruderię i tym samym tworząc generację poetów pozbawionych umiejętności spoglądania przez pryzmat fatamorgany. Dla mnie to za mało. W tej kakofonii dźwięków i rozdźwięków nie udało mi się uchwycić ani jednego przedmiotu doznania, o którym mógłbym napisać, że właśnie poznałem swoją heroinę.

Błąkając się po stronach "Choroby Kolbego" nie zszedłem na szczęśliwe manowce. A szkoda, bo wtedy być może natchniony bym został do napisania kilku ciepłych słów o tym, jak to warto walczyć z przesądami i ocierającym się o religię doktrynalizmem. W mojej ocenie nie ma złośliwości. Kieruje mną bardziej tęsknota za prawdomównością która, jak mi się wydaje, jest również bardzo ważna dla poety filozofa. Zapewne jego celem nie była synteza poezji z religią, Samsel posłużył się tworzywem z którego wyziera doświadczanie istnienia, niekoniecznie przyswajalne dla każdego odbiorcy literatury walczącej o prawdę. Można wręcz zasugerować, że jego wiersze otarły się o pogranicza artystycznej arogancji a spotkanie słowa z językiem wystawiło na próbę moją cierpliwość.

Karol Samsel rozwiewa szczelne złudzenia i chociaż czasami dokonuje tego poprzez stawianie czytelników w sytuacji gombrowiczowskiej, to i tak jest zawsze o krok do przodu. Powstaje zatem pytanie o rozmiar i cel tego wyprzedzania literackiego peletonu. Może po prostu chce o pewnych rzeczach pisać zupełnie otwarcie albo dalekim od urojeń językiem ostrzega nas przed lekceważeniem niektórych modeli myślowych. Nie jest celem samym w sobie wykształcenie przy tym swoistej kosmogonii, o której często marzą spragnieni uznania twórcy. Być może wynika to z chęci pogwałcenia literackich tradycji i zupełne odarcie wiersza z medytacyjnej otuliny. Nie będę ukrywać, że właśnie tego mi tutaj zabrakło, tej kontemplacji nad istnieniem, chociaż Samsel stara się umieścić Czas i Byt w swoich rozmyślaniach.

Nie dociekając istoty choroby Kolbego, należy postawić Karola Samsela w awangardzie doświadczenia własnego bytu nie zapominając przy tym o naszej własnej odporności na badanie nowych językowych zachowań. W pewnym sensie ten poeta jest badaczem, naukowcem teorii samopoznania i specjalistą od rozszyfrowania znaczeń. Żaden kamuflaż nie uchroni jakiegokolwiek literackiego nurtu przed jego wiedzą. A on w niezgodzie z wyższym prawem moralnym wyraża siebie tak, jakby posiadał właściwości oczyszczające. W każdym razie do "Choroby Kolbego" należy podejść bez uprzedzeń, nie zwalać ewentualnego niepowodzenia na karb kryzysu twórczego autora i zastanowić się nad tym, co w twórczości Samsela może być ważniejszego od poezji. Może filozofia albo bezpruderyjny dyskurs. Jedno jest pewne, jego wiersze są dla mnie nowością i zapewne pozostaną już nią na zawsze.

To był sprint, podczas którego mogłem dotknąć wszystkich kierunków w literaturze i przypomnieć sobie o istnieniu literackich twórców całego świata. Jednak w tym wyzwolonym od konwenansów ekscentrycznym mętliku brakowało mi specyficznego systemu, mikroklimatu w którym poetycki kamuflaż doda...

Rozwiń

Zwiń

Wydaje się, że spoiwem opisywanych przez Williama Faulknera wydarzeń jest jakaś nieuchronność. To nieodparte wrażenie zostaje po dłuższej lekturze jego książki zdecydowanie poparte faktami. Ponieważ uwiązani dożywociem do swojego losu, bohaterowie "Zstąp, Mojżeszu" nie mają wyboru. Tak naprawdę, to poza przypatrywaniem się cierpieniu bliźnich i przeżywaniem swojej własnej męki już za życia, nie pozostaje im nic innego. A przecież próbowali już niejeden raz zdradzić swoją czarną krew, strząsali ze stóp pył ziemi na której nie mogli przebywać, uczyli się zapominania o swoich prawach. Wszystko poszło na marne. Prawo moralne to jedno, a prawo urzędowe to zupełnie coś innego. Co z tego, że w swobodzie przebytych mil jest coś ekscytującego? Komu się przydadzą źle odczytane znaki, dzięki którym miało być tak dobrze? Pozostało piętno poddaństwa, nawet wtedy, gdy nominalnie znikła niewola.

Dziwnie duszno jest tutaj, tak jak przystało na dzieła Faulknera. Przysłuchiwałem się toczonym w tej książce rozmowom o życiu i ani na chwilę nie zapomniałem o jego gwałtowności. Być może wynika to z tego, że karmieni przez amerykańskie Południe przekleństwem, bohaterowie opowiadań Faulknera skupiają na sobie jak w soczewce nabrzmiały problem rasizmu. Nie wiadomo, czy są oni bardziej ofiarami nienawiści czy rozpaczy. Wiem tylko, że Faulkner prowadził kronikę, której skompletowanie zajęło mu całe życie a jej nazwa powinna zostać powiązana z ceną człowieczeństwa. Bez zawziętości i wyczekiwania na reakcję. Ten amerykański pisarz wykorzystał czas niczym kondensat a następnie ulokował w nim oddychających tym samym powietrzem ludzi. Przyjaciół i wrogów, skoligaconych ze sobą po mieczu i kądzieli.

Odbite na kliszach czasu obrazy przepływają w pewnym sensie mimowolnie. Nie zależą od niczyich działań a już na pewno nie od dobrej woli innych ludzi. William Faulkner rysował swoim ostrym piórem bariery aby pokazać nam ich słabe punkty. Żebyśmy mogli je potem burzyć i nie dopuścić do ich ponownego odtworzenia. Jednak przedstawione w opowiadaniach mury były odporne nie tylko na upływ czasu ale dość dobrze dopasowały się w naszych konstrukcjach myślowych. Pozostała nam po nich duma, ale pokory już o wiele mniej. To samo przydarzyło się bohaterom Williama Faulknera, którzy na mocy prawa musieli pogrzebać w pamięci swoje marzenia o lepszym jutrze. Nikt już teraz nie będzie dociekać, gdzie należy szukać zarzewia faulknerowskich poszukiwań uczciwych przodków. Nie ma to już żadnego znaczenia, skoro żałobny kondukt został uformowany a każdy z bohaterów zna swoją prawdę.

Wiele ze scen "Zstąp, Mojżeszu" chciałbym wykarczować. Tak jak się usuwa stojące na drodze do spokoju i pewności jutra przeciwności. Zapewne jest to powiązane z moją potrzebą zachowania czystego sumienia, jakbym nigdy nie miał niczego wspólnego z białą rasą ani z tymi wędrującymi przez swoje czasy ludźmi. Nie ma się co łudzić, że takie dzieła nie pozostawiają żadnej blizny. Niestety pewnych spraw nie można oswoić i sam William Faulkner wiedział, że ta poświęcona równości wszystkich ludzi książka będzie musiała po kres czasów wykrzykiwać prawdę. Tymczasem ja, będąc w posiadaniu tych kilkuset kruchych i pożółkłych ze starości stronnic, powinienem zapamiętać, że to, co wydarzyło się na przestrzeni opisywanych przez amerykańskiego pisarza pokoleń, będzie próbowało powracać. Przejdzie z ojca na syna, nasyci się mocą naszego dobrego życia i ponownie narobi szkód.

Wydaje się, że spoiwem opisywanych przez Williama Faulknera wydarzeń jest jakaś nieuchronność. To nieodparte wrażenie zostaje po dłuższej lekturze jego książki zdecydowanie poparte faktami. Ponieważ uwiązani dożywociem do swojego losu, bohaterowie "Zstąp, Mojżeszu" nie mają wybor...

Rozwiń

Zwiń

Kiedy w swoich zmaganiach z teraźniejszością staramy się nie uronić ani jednej kropli drogocennego czasu, to zazwyczaj wtedy zużywamy go zbyt wiele. Podobna przypadłość dotknęła bohaterów "Tego samego morza", gdy na wzajemnie przecinających się liniach życia napotkali odmienne sposoby do zapewnienia sobie szczęścia. W ich próbach pozbierania tego, co zostało z dotkniętej samotnością egzystencji, można wyczytać pewną chaotyczność, spotęgowaną językiem prozy poetyckiej Amosa Oza. Nie dostarcza ona odpowiedzi na pytanie, co kryje się za tą pozostawiającą swoich bohaterów pomiędzy kolejnymi przypływami historią. A gdy dołączymy do tego rolę morza, spoiwa całej opowieści, to być może otrzymamy jakąś wskazówkę, prowadzący do celu trop. Co dręczy ich dusze? Gdzie złożyli swój spokój i od jak dawna szukają przyczyny niemocy? Amos Oz jak zwykle pozostawia otwarte drzwi wszystkich rozwiązań.

Izraelski pisarz próbuje nie używać słów, jakich jest zbyt wiele na świecie. Nie liczy się przy tym z regułami stylu i gramatyki ale tak samo też zderza ze sobą odmienne charaktery swych bohaterów. Każdy z pojawiających się w jego powieści żywych i umarłych przynosi ze sobą bagaż intymnych aluzji, każdy z nich udaje, że wierzy w kłamstwa. Amos Oz im obiecuje cokolwiek sobie wymarzą w życiu przyszłym lub obecnym. Jednak rzeczywistość tej powieści jest bardziej skomplikowana, niż może się to wydawać. Napotkałem tam na mur, niestrzegącą jednak przed samotnością barierę i sprawiającą, że nigdy nie można się znaleźć u kresu drogi. Morski wiatr ustępuje i powraca a ci wszyscy dopasowani do jego rytmu ludzie również codziennie coś tracą i zyskują. O pojawiające się smutek i pożądanie za każdym razem rozbija się jakaś cząstka ich osobowości.

Książka Amosa Oza jest pięknym wędrowaniem przeznaczonym dla błądzących, dla tych, którzy będąc nieco ostrożnymi w słowach lubią przebywać w krystalicznej ciszy. Ponieważ niczym niezmąconych przestrzeni dla delikatnych uczuć znajdziemy tam aż nadto. Namiętności są tutaj bezcenne, nie wystarczy trochę smutku i wstydu, wypełnienie pustki w psychice bohaterów wymaga dużej dawki zmienności. Dla każdego wędrowca z "Tego samego morza" wszyscy inni ludzie pozostają zagadką. Nawet gdy pokryte kurzem wspomnienie wydaje się być dawno zapomniane, to w środku jest żar. Ze szczególną uwagą należy podejść do odcinania korzeni. Poruszony w tej powieści pokoleniowy wątek, poparty kilkoma wyblakłymi fotografiami, ostatecznie i tak przegrywa z widokiem morza w oknie. Ono trwa pomimo wszystkiego. Kto szuka i przybywa do bram tej opowieści i tak na sam koniec zdany jest na łaskę chłodnego morskiego piękna.

Pisana wierszem proza Oza przyciąga smakami i zapachami Bliskiego Wschodu, pomieszanymi z tybetańską egzotyką. Jej szum przynosi czasem dotyk życia, które chcielibyśmy mieć ale nigdy go nie spróbujemy. To ciągłe poszukiwanie siebie przez pryzmat kontaktów z pozostałymi ludźmi wzbogaca o nowe doświadczenia ale zachęca do czytania "Tego samego morza" z jeszcze jednego powodu. Jest nim istnienie pewnego uczucia, którego nie można wyrazić słowem ani widokiem fotografii. To ledwo uchwytne tchnienie w rozmowie dwojga ludzi, przedzielone szeptem wszędobylskiego morza, które sprawia, że wszystko płynie. Potrzeba wiele literackiego doświadczenia aby wtedy wyczuć co przepływa pomiędzy dwiema osobami. Nie wiem czy należy mieć czyste serce, być może nie jest to niezbędne do docenienia jakości dzieła Amosa Oza. W każdym razie na pewno należy umieć wypełnić zaplątaną wśród wersów pustkę. Swoimi marzeniami, snami a nawet zdobytą umiejętnością rozpoznawania emocji innych ludzi.

Kiedy w swoich zmaganiach z teraźniejszością staramy się nie uronić ani jednej kropli drogocennego czasu, to zazwyczaj wtedy zużywamy go zbyt wiele. Podobna przypadłość dotknęła bohaterów "Tego samego morza", gdy na wzajemnie przecinających się liniach życia napotkali odmienne sp...

Rozwiń

Zwiń

Zapewne w polskiej poezji jest wiele takich miejsc, uniesionych ponad czasem i przestrzenią sytuacji i zjawisk, do których samodzielne dotarcie byłoby dla mnie problemem. Potrzeba mi wtedy drogowskazów, czytelnych map dzięki którym filozofia ludzkich spraw staje się nieco bliższa. Ponieważ poezja powinna z takim samym zapałem odkrywać pokłady codzienności jak i wyobraźnię, a nawet twarde sumienia. Dlatego też wiersze Leopolda Staffa przyjąłem jako mieszankę brzydoty rzeczywistości i kruchego piękna. Postawiłem w niej na rozważania nad pamięcią, te rozpięte pomiędzy biegunami życia próby zdefiniowania sensu naszej egzystencji. W tej poezji prawda istnienia okazała się niezwykle klarowna, a przy tym umożliwiająca pogodzenie się z tym wszystkim, co od narodzin aż do śmierci spędza nam sen z powiek.

Odkryj to, jeśli tego pragniesz. Usłysz, jeśli chcesz się przekonać jak smakuje inne słowo. Próbuję porównać pozostawione w nas samych ślady przeszłości do zatartego fresku, który tak pieczołowicie jest poddawany renowacji przez poezję Leopolda Staffa. Wydające się zapuszczonymi ścieżki wyglądają jakby na szersze. Zawężone horyzonty nabierają cech bezmiaru. W odzyskanym miejscu nareszcie można dostrzec dotąd tajemne, to co w nas śni i marzy o nadziei. Można przy tym nabrać więcej ufności w życie, wygrywać słoneczne nokturny, odnawiać miasta przy pełni księżyca. Pięknym uczuciem jest dostrzeganie kształtu chwili, tego jednego łączącego teraźniejszość fragmentu. Staff zachowuje się przy tym jak zegarmistrz, rozbiera na części a potem składa mechanizmy czasu. Oczyszcza nieprawdopodobne z niedopuszczalnego i tym samym tworzy definicję trudnego życia poety.

Zastanawia mnie, gdzie przebiega granica akceptacji losu. Dotyczące pogodzenia się ze światem fantazje Leopolda Staffa, prezentują jego autonomiczną poetycką ojczyznę jako w sumie ingerującą w życie innych próbę usystematyzowania tematów, na których już się sparzył niejeden twórca. Czytanie świata wierszem daje wgląd w jego może koślawy profil ale też przestrzega przed podążaniem za złudzeniami. Te wiersze wymagają zadumy tych, którzy przez pryzmat budzących się wspomnień próbują się opierać jedynie na przeszłości. Jednak to nie tędy droga. W poszukiwaniu niezmąconej pogody ducha natrafiłem na poezję, która niczym snuta przez lata rozmowa o losach ludzi pozwala dostojniej przejść z młodości w starość. Z ciemności świata wyłania się wtedy promyk nadziei.

W wyścigu z dalą jeszcze nikomu nie udało się wygrać i chyba każdy, kto chce w jakiś sposób oddziaływać na naszą wyobraźnię, zdaje sobie z tego sprawę. Mijają kolejne wiosny i jesienie a Staff odnajduje się w tej wciąż zmiennej i przemijającej scenerii. Być może jest już niemodny i nieaktualny ale zawsze w przejrzysty sposób ukazuje, że to co wymaga trudu, ma szansę stać się potem źródłem przyjemności. Dlatego czytajmy Staffa bez pośpiechu i traktujmy jego poezję jako duchowe ćwiczenie, precyzyjnie ukierunkowane samodoskonalenie. A tymczasem we mnie na zawsze pozostanie wypowiedziane wierszem Leopolda Staffa przekonanie, że nie czuje się piękna, kiedy wokół tego piękna się żyje. To dobrze pasuje do tych rymowanych zmagań z czasem i jednocześnie zachowuje daleko idącą wieloznaczność.

Zapewne w polskiej poezji jest wiele takich miejsc, uniesionych ponad czasem i przestrzenią sytuacji i zjawisk, do których samodzielne dotarcie byłoby dla mnie problemem. Potrzeba mi wtedy drogowskazów, czytelnych map dzięki którym filozofia ludzkich spraw staje się nieco bliższa. Ponieważ...

Rozwiń

Zwiń

Else Lasker-Schüler była zjawiskiem i w taki też sposób oceniam jej rozpiętą pomiędzy fantazją a codziennością twórczość. Jej ubrana w poezję proza tchnęła wolnością dla której największy grzech stanowiła trzeźwość umysłu. Na wielobarwnym tle "Malika" doświadczyłem wielu emocji, których nie mogłaby się powstydzić sama "Księga tysiąca i jednej nocy". Zabrakłoby w niej jednak Jusufa z Teb, hermafrodytycznego arabskiego księcia, który będąc narzędziem w rękach niemieckiej pisarki, w imię sztuki skutecznie walczył z wszelkimi konwenansami. Występujące w "Maliku" pomiędzy nowoczesnością i archaicznością spięcia powodują stan nieziemskiego iskrzenia, podczas którego odbiorca tej niby baśni ma wrażenie pozostawania w niedosycie wszystkiego, co ekstrawertyczne. Mnie również ujęła jej narracja i pełna gorączki myśl. Pomimo tego, że czasami brakowało mi głębszego zrozumienia i znajomości obyczajów Malikowego świata, to uznaję tę osobliwą przygodę za udaną.

Ta proza jest niczym kaprys. Przejęty ochotą do zabaw przeskakuje od jednego rozmarzonego serca do drugiego. Obsypuje gwiazdami wszystkich pozostających pod wpływem emocji bohaterów. Z całym światem bawi się w berka a pod wpływem chwilowych natchnień uszczęśliwia kolejne roześmiane oczy. Tak wiele i jednocześnie tak niewiele potrzeba tajemniczym wysłannikom miłości aby nas zainteresować. Z wysokości własnego serca tworzyła to wszystko Else Lasker-Schüler, samej sobie zawieszając bardzo wysoko emocjonalną poprzeczkę. Czy sprostała wysokim wymaganiom uczuć? Niech opowiedzą o tym sami bohaterowie jej legend, dla których każda rewolucja kończyła się zabawą. Również ja czułem się u niej odświętnie. Spodziewając się z każdym rozdziałem subtelnej giętkości języka, wiedziałem gdzie leży mój cel.... za niedostępnym horyzontem, którego nie można dogonić.

Zastanawiam się nad istnieniem mostu, którym można by się dostać do wyobraźni czołowej poetki niemieckiego ekspresjonizmu. Czy będzie to specyficznie i lekko wypowiedziane znużenie życiem? A może tchnące wisielczym humorem wariackie listy? Wydaje mi się, że najprostsza droga do emocjonalności Else Lasker-Schüler wiedzie przez stanięcie u jej boku w bitwie uczuć i sprawienie, aby ta zakochana w komecie i księżycu poetka nie czuła się nigdy samotna wśród swoich nieuporządkowanych myśli. To prawda, że w jej prozie o każdej porze dnia dominuje inny stan emocjonalny a ona sama potrzebuje jednocześnie króla i sługi. Wkraść się w jej łaski oznacza zdobycie oprawionego w złote ramy spokoju. Zrozumienie tej sztuki to już coś więcej. To zakochanie się w niesionym jej słowem przesłaniu miłości.

W takiej duchowej niewoli miło jest pozostawać nawet wtedy, gdy listy do Błękitnego Jeźdźca umykają naszym możliwościom poznania, zniekształconym przez oddalenie od rzadko używanych pisarskich form. Jednak każdy wymagający czytelnik zauważy, że aby pojąć szczęśliwy Malikowy kosmos, potrzeba też umiejętności współodczuwania. Twórczyni tej prozy, nawet pomimo usilnych starań nie wykona swej pracy bez naszego w niej udziału. To my musimy nauczyć się podnoszenia z głębin smutku na wyżyny radości. To naszym udziałem ma się stać spełnianie marzeń, nawet tych absurdalnych. Else Lasker-Schüler może być ambasadorką przeróżnych uczuć ale to my musimy umieć je przetwarzać. Bez poznania tajników tej sztuki odkrywanie niesamowitej twórczości będzie jedynie przypominać o istnieniu pewnej osobliwości, dla której ludzie ponad sto lat temu tracili głowę a my obecnie ją tylko studiujemy chłodnym rozumem.

Else Lasker-Schüler była zjawiskiem i w taki też sposób oceniam jej rozpiętą pomiędzy fantazją a codziennością twórczość. Jej ubrana w poezję proza tchnęła wolnością dla której największy grzech stanowiła trzeźwość umysłu. Na wielobarwnym tle "Malika" doświadczyłem wielu emocji, ...

Rozwiń

Zwiń

W próbie ocalenia od zapomnienia świata w którym poezja z religią splatają się w jedno, dostrzegłem szansę zapuszczenia się w przestrzenie, których istnienia byłem od zawsze świadomy ale nigdy mi w tym kierunku nie było po drodze. Teraz nadarzyła się okazja aby powiązać początek z końcem i wsłuchać się w wyrażone dopełnieniem Alfy i Omegi urzeczywistnienie zapowiedzi. Jednocześnie potraktowałem tę lekturę jako przykład przemijającego starego Prawa i wiecznego nowego Słowa. Niesamowitym dla mnie przeżyciem było stanąć w rozwidleniu dróg ziemskiej mądrości aby móc wybrać tę jedną głębię, jedyną wartą wędrówki drogę. Mając przy tym na względzie rozpięte na potędze dwóch Rzymów doświadczenie chrześcijańskiej myśli, tym trudniej mi było dokonać wyboru pomiędzy przeróżnymi jej kształtami i formami. Jednak dzięki pracy księdza Marka Starowieyskiego, to co spowite głębokimi ciemnościami zagradzało drogę do prawdy, ustąpiło miejsca rozpraszającemu mroki Słowu.

Bohaterowie tej poezji od dawna wypatrywali znaków i tęsknili do utraconej szczęśliwości. Często ich modlitwa miała charakter żałosnej skargi na zdobytą przez nich umiejętność poznania istoty dobra i zła. Zastanawiali się co było przed czasem i co będzie ponad czasem. To wypatrywanie prawdy było wyrazem odwiecznej tęsknoty człowieka, poszukującego Boga. Marzący o powstaniu z upadku ludzie chwytali się wszystkiego, aby tylko dostąpić łaski. W twórczości pierwszych chrześcijańskich poetów widać tego ślady. Z kunsztownie zbudowanych akatystów bije nadzieja w Jezusa Chrystusa, prośby o wstawiennictwo przeplatają się z modlitwami od zachowania od piekielnego ognia. Wszyscy ci pragnący wyrażenia swojej wiary ludzie, uciekają od zgiełku materii i próbując poznać starsze od świata Słowo, chcą dostąpić łaski przebaczenia.

Będąc zaplątanymi w cielesne sieci, twórcy tych wierszy wyrazili nimi wszystko, co kryje się w pojęciu ludzkiego złudzenia i nadziei. Pokazali nam, że również nie były im obce troski, żądze i ból. Wyraźnie wysuwająca się na pierwszy plan wzgarda szczęściem śmiertelnych współgra z pyłem i prochem, pozostałym po przejawach ziemskiego życia. Wielu z nich pisze o ludzkim życiu tak finezyjnie, że ma się wrażenie pomieszania ducha z materią i przejścia przez wszystkie eony ludzkości, prowadzące jeden za drugim do poznania prawdy. Szczególnie zaciekawiło mnie pragnienie ślepoty aby dzięki temu ujrzeć inne światło, niewidzialne dla oczu zdrowego człowieka. Towarzysząca temu nieskończoność i prawdopodobnie będące pozdrowieniem pierwszych chrześcijan Maranatha, nadają tej poezji wybitnie chrystocentrycznego wymiaru.

Zakorzeniona w pięknie wiedza starych ksiąg sięga do źródeł pierwotnego światła. Dlatego też z każdej strofy "Muzy chrześcijańskiej" przebija ponadczasowa prawieczność i podzwonne ginącemu światu. Potęgą jest tu wiara w dom wieczny i w jaśniejszą od innych gwiazdę. Wystarczy tylko uchylić rajskich bram, żeby podnieść z upadku oczyszczoną Boskim światłem ludzkość. Jednak według starożytnych poetów to nie jest takie proste. Prowadzi do tego postawienie wiary ponad rozumem i przeorientowanie ludzkiego sposobu postrzegania świata widzialnego i niewidzialnego. Kto tego dokona, ten stanie się podporą wybudowanego na skale Chrystusowego Kościoła. Na długo w mojej pamięci pozostanie obraz prowadzącej do Boga i wijącej się bez końca wstęgi drogi, ten często występujący we wczesnochrześcijańskiej poezji motyw poszukujących ludzi.

W próbie ocalenia od zapomnienia świata w którym poezja z religią splatają się w jedno, dostrzegłem szansę zapuszczenia się w przestrzenie, których istnienia byłem od zawsze świadomy ale nigdy mi w tym kierunku nie było po drodze. Teraz nadarzyła się okazja aby powiązać początek z końcem i...

Rozwiń

Zwiń