Cudze chwalicie, swego nie znacie, sami nie wiecie co posiadacie - chciałoby się powiedzieć. Stylem, pomysłem, językiem, jasnością wywodu, strukturą i kompozycją dzieła, podejściem do tematu nasz mediewista bije na głowę francuskich historyków średniowiecza takich jak Le Goff, Le Roy Ladurie czy Frossier. Bronisław Geremek przedstawia życie codzienne paryskich dołów społecznych, czyli większości mieszkańców w XIV i XV wieku, opisując najpierw miasto, potem strukturę ludności a następnie poszczególne grupy społeczne. Czerpie przy tym z opisanych i wskazywanych wielokrotnie źródeł, takich jak akta sądowe, czy ówczesna twórczość literacka, weryfikując je jednak w oparciu o … zdrowy rozsądek.
Autor opisuje m.in. strukturę ówczesnego francuskiego wymiaru sprawiedliwości, w tym walk miasta i instytucji kościelnych o jurysdykcję nad konkretnymi grupami społecznymi i czynami, ale także władz samorządowych z królem i jego aktami łaski, dość łatwo podważalnymi. Przedstawia też okrutny system kar – od kilku rodzajów śmiertelnej kaźni, poprzez okaleczenia, wiezienie i banicje. Wreszcie omawia rzeczową i ludzką tkankę miejską.
Oczywiście największą uwagę przyciągają skrajności – prostytucja, korupcja, zorganizowana – na miarę epoki – przestępczość, „zawodowe” żebractwo czy hazard. Ale kulisy też są fascynujące. Z jednej strony dzień pracy liczący od 9 do 17 godzin (czyli od świtu do zmierzchu), a z drugiej ilość świąt i dni wolnych przekraczająca 1/3 roku. Szczegółowo opisana jest instytucja Hôtel-Dieu, czyli średniowiecznego połączenia przytułku ze szpitalem oraz realia życia w nim, jak również żywot żaków i struktura ich wykształcenia, walka cechów rzemieślniczych i handlowych z partaczami i związki tych ostatnich z przestępcami. Autor zwraca uwagę na dużą ilość ludzi żyjących na pograniczu uczciwości i konfliktu z prawem, a więc drobnych handlarzy i rzemieślników niskiej rangi obojga płci, dorabiających sobie kradzieżami, oszustwami, paserstwem i prostytucją.
Wszystko przy tym napisane jest doskonałą polszczyzną, zdania i akapity wycyzelowane, jasne, przejrzyste i nienaganne stylowo. Przykłady w idealnej ilości i we właściwych miejscach, zarówno opisowe, jak i cytaty. Bardzo dobry dobór zdjęć, może nieco za mało map i średnia jakość zamieszczonych. Struktura czytelna a wywód klarowny, konsekwentnie zmierzający do popisowego zakończenia, czyli historii François Villona i jego fascynującego życia oraz twórczości. Do maksymalnej oceny to jednak nie wystarcza. Widać, że autor jest mężczyzną i pokazuje ludzi poprzez ich czyny. Brakuje niestety informacji o realiach życia codziennego, w tym kosztach, strojach, warunkach mieszkaniowych, kulinariach czy zwyczajach oraz dokładnego objaśnienia ówczesnej struktury monetarnej. Tym niemniej to w dalszym ciągu fascynująca opowieść o prawdziwym życiu ludzi przed wiekami.
I jeszcze jedno – książkę wydano w 1972 roku a napisano co najmniej półtora roku wcześniej. Tematyka dotyczy warstw ubogich i historii społecznej, a jednak nie ma w niej w niej jakichkolwiek naleciałości komunistycznych – odwołań do "klasyków" marksizmu, „walki klas” czy samego określenia „klasa” itp. Za to jako jedną z przyczyn braku poprawy losu najuboższych autor wskazuje – nomen omen – brak solidarności, co prawda pisanej małą literą, ale jakże trafnie. A co do tego terminu pisanego wielką literą – po lekturze pozostaje żal, że działalność polityczna spowodowała, iż znakomity i pięknie piszący mediewista tak mało wydał książek z zakresu własnej specjalności zawodowej.

Cudze chwalicie, swego nie znacie, sami nie wiecie co posiadacie - chciałoby się powiedzieć. Stylem, pomysłem, językiem, jasnością wywodu, strukturą i kompozycją dzieła, podejściem do tematu nasz mediewista bije na głowę francuskich historyków średniowiecza takich jak Le Goff, Le Roy Ladurie czy Frossier. Bronisław Geremek przedstawia życie codzienne paryskich dołów...