Skąd u Europejczyków i u Amerykanów przekonanie, że wystarczy obserwować jakiś rytuał, aby go zrozumieć, by zrozumieć odprawiających go ludzi? Co ci antropolodzy, etnografowie i socjologowie mogą wiedzieć o naszych spostrzeżeniach i doznaniach, relacjach ciała i duszy, naszej wrażliwości? Wszystko, co widzą, opisują, oceniają i rozumieją według zachodnich kryteriów – napisał we wstępie do książki Malidomy „Z wody i ducha. Rytuały, magia i inicjacja w życiu afrykańskiego” szamana Mamadou Diouf, mieszkający w Polsce Senegalczyk, znany wokalista, współtwórca portalu www.afryka.org.

Opowieść Malidomy daje właśnie szansę spotkania ze światem mentalności i obrzędów jakże innych niż nasze, a opisanych z perspektywy człowieka stamtąd. 46-letni Malidoma (według europejskich standardów - Patrice Somé) pochodzi z plemienia Dagara, zamieszkującego Burkina Faso, państwo w Afryce Zachodniej, dawną kolonię francuską, które niepodległość uzyskało dopiero w 1960r. Określa się on mianem człowieka dwu światów. Mieszka na Zachodzie, zdobył europejskie wykształcenie. Ukończył nauki polityczne na francuskiej Sorbonie oraz zrobił doktorat z literatury na amerykańskim Brandeis University, ale przecież jest członkiem swojego plemienia. Corocznie powraca do współplemieńców, by poddać się rytuałowi oczyszczenia, bo...życie na Zachodzie jest jak przebywanie w polu silnego promieniowania. O sobie samym mówi: Nieustannie stawiam czoła przygnębiającemu poczuciu bezdomności i życia na obczyźnie. Książka jest między innymi okazją do przeanalizowania poczucia wyobcowania, które postrzega Malidoma jako jedną z wielu twarzy nowoczesności.

Jak to się stało, że ten Afrykańczyk znalazł się w takiej sytuacji życiowej? Kto ponosi odpowiedzialność za jego los? Po części jego historia jest dosyć typowa dla młodych afrykańskich chłopców – padł ofiarą misyjnej działalności jezuitów. Określenia „ofiara” używam świadomie. Bohater-narrator opowiada bowiem o metodach działania misjonarzy i filozofii nawracania na chrześcijaństwo, które skłaniają do często gorzkiej refleksji nad takąż działalnością Kościoła. Aż zaskakuje czasem swego rodzaju pokora w postawie Malidomy. Skąd ona, skoro to bunt przecież uratował go dla Afryki? Klucze do historii bohatera są dwa: ten europejski i ten plemienny. Imię „Malidoma” oznacza bowiem „bądź obcemu przyjacielem”. Członkowie plemienia Dagara wierzą, że życiowy plan człowieka zostaje wpisany w jego imię. Dlatego Afryka ponownie oddała go Zachodowi, by opowiedział mu o własnym świecie. Malidoma ma być łącznikiem między dwoma światami, dwiema kulturami, które nawzajem mogą się od siebie uczyć. Ponadto, kontakt z afrykańską wrażliwością i sposobem pojmowania świata - jak wierzy starszyzna plemienia Dagara- może pomóc uleczyć cywilizację Zachodu z choroby duszy, na którą cierpi. Sami dobrze wiemy, że borykamy się z wieloma bolączkami cywilizacyjnymi, na które trudno znaleźć lekarstwa.

W opowieści Malidomy odzwierciedla się jednostkowa historia samego bohatera, jak i historia jego rodziny oraz plemienia, które stanąć musiało wobec nowych wyzwań cywilizacyjnych. Poznajemy strukturę plemiennej wspólnoty, ale również obserwujemy, jakim zachwianiom podlega ten tradycyjny świat, gdy wdzierają się w niego obce kulturowo czynniki. Niezmiernie fascynujący obszar stanowią obrzędy. Jako małe dziecko bohater przeżywa śmierć dziadka i uczestniczy w rytualnym pogrzebie. Wtedy, oczywiście, nie w pełni rozumie, co się wokół niego dzieje. Świadomość i rozpoznanie obrzędu powraca do bohatera, kiedy już jako młody człowiek będzie usiłował odbudować własną tożsamość. Stanie się to możliwe jedynie przez poddanie się obrzędowi inicjacyjnemu, który nie jest jednak doświadczeniem łatwym, niesie ze sobą ogromne niebezpieczeństwo, nawet zagrożenie życia. Malidoma znalazł się w dodatkowo trudnej sytuacji. On tego obrzędu doświadczył później niż wszyscy, jego świadomość nadto została skażona myśleniem europejskim, logicznym, empirycznym, opartym raczej na tym, co realne, fizycznie dostrzegalne, wytłumaczalne. Stąd niełatwo bohaterowi poddać się temu, w czym uczestniczy. Jego umysł nie w pełni chce się otworzyć na inne wymiary rzeczywistości. A dla członków plemienia Dagara sprawy nadprzyrodzone są częścią codziennego życia, nie ma rozgraniczenia między rzeczywistością a wyobraźnią. Ponadto wierzą oni, że światy żywych i duchów wzajemnie się przenikają, stąd niezbędna jest równowaga między światem realnym, a tym, w którym egzystują przodkowie, bowiem tylko wtedy tworzy się pomost między wiedzą tego świata a mądrością zaświatów. One gwarantują równowagę duchową i powodzenie życiowe.

Nie chcę zdradzać szczegółów obrzędów, opisy zubożą opowieść. Zapraszam w tę fascynującą podróż do świata odmiennego od naszego. Na spotkanie z rzeczywistością poza prawami fizyki, rzeczywistością magii i Kontombili.

Justyna Radomińska

Cytat za: Z wody i z ducha. Niezwykłe dzieje afrykańskiego szamana, Malidoma Patrice Somé, Czarna Owca 2012.