„W dużo gorszym niż wcześniej nastroju zabrał się do zasypywania ogniska. Zrozumiał, że w czasie, kiedy on był zajęty nauką i szkoleniem wojskowym, w jego małej ojczyźnie wiele się zmieniło, a on to dopiero teraz zauważył”.

Wielokrotnie pisałem, że lubię powieści historyczne. Przenoszą nas one w czasie i pozwalają lepiej zrozumieć realia sprzed lat. Dobra powieść historyczna to taka, która angażuje czytelnika od pierwszej do ostatniej strony. Dla nikogo nie będzie zaskoczeniem, jeśli powiem, że historia jest moją pasją. Być może z tego powodu nie lubię fantastyki. Uważam po prostu, że historia jest znacznie ciekawsza i wydarzyła się naprawdę.

Dlatego też z niekłamanym zainteresowaniem przyjąłem zapowiedź najnowszej książki Elżbiety Jodko-Kuli pod tytułem „Rozstajne drogi. Nie ma powrotu do domu”. Autorka jest znana ze swoich licznych książek. Tym razem postanowiła opowiedzieć „burzliwe losy mieszkańców dawnych Kresów”. Nie ukrywam, że ta zachęta wydawcy jeszcze bardziej zaostrzyła mój czytelniczy apetyt. Jednak po skończonej lekturze muszę stwierdzić, że niestety nie został on do końca zaspokojony. Dlaczego? Wszystko postaram się wytłumaczyć poniżej.

„Rozstajne drogi” liczą ponad pięćset stron. Akcja powieści rozgrywa się od września 1939 roku aż do zakończenia wojny. Głównymi bohaterami są trzej młodzi mężczyźni. Poznajemy losy ich samych i ich rodzin na tle burzliwej historii. Podczas II wojny światowej Wileńszczyzna kilkukrotnie przechodziła z rąk do rąk. Jednak obojętnie pod czyją okupacją znajdował się region – radziecką, litewską czy niemiecką – Polacy doświadczali okrutnych prześladowań. Dla każdego z okupantów byli solą w oku. Wszyscy chcieli się ich pozbyć. Oczywiście najbardziej brutalnie do tego „problemu” podeszła władza radziecka, wywożąc tysiące Polaków na daleką Syberię. Tam, w nieznośnym upale i morderczym mrozie, ciężko pracowali fizycznie. Wielu nie dane było nigdy powrócić do Polski. Dla innych szansą było utworzenie armii Andersa. Wszystkie te tematy są obecne na kartach powieści.

Jednak ci, którzy uniknęli wywózki, musieli mierzyć się z głodem, strachem i codziennie walczyć o przetrwanie. Chociaż każdy okupant zaprowadzał własne porządki, to jednak wszystkich łączyła nienawiść do Polaków. Ci jednak nie chcieli się poddać. Chcieli walczyć. Nie tylko walczyć zbrojnie, tworząc rozmaite konspiracyjne organizacje. Walką była także przemożna chęć życia. Walką było rodzenie dzieci w tych doprawdy nieludzkich czasach. Walką było wreszcie samo życie, dzień po dniu, na przekór przeciwnościom.

Bez wątpienia najnowsza powieść Elżbiety Jodko-Kuli miała bardzo duży potencjał, niestety nie został on w pełni wykorzystany. Przede wszystkim w tej powieści za mało jest… powieści właśnie. Autorka tak bardzo skupiła się na historii, że czasami miałem wrażenie czytania podręcznika, a nie literatury pięknej. Takie wykłady są niepotrzebne, zaburzają płynność akcji i zwyczajnie nużą. Wszystko to można bowiem znaleźć w różnych naukowych opracowaniach. Nie przemawia do mnie także pewnego rodzaju ahistoryzm – ówcześnie nikt ze zwykłych ludzi na pewno nie znał postanowień paktu Ribbentrop-Mołotow. Tymczasem Jodko-Kula jakby nie mogła się zdecydować, czy pisze powieść, czy książkę popularnonaukową.

Zdecydowanie za mało jest dialogów – książka jest przez to dość przytłaczająca. Brakuje mi także historycznych realiów dnia codziennego – nie podręcznikowej faktografii, lecz po prostu zwykłego życia. Biorąc to wszystko pod uwagę, uczciwość recenzencka podpowiada mi, aby ocenić książkę na „szóstkę”. Myślę, że jest to wyważona ocena.

„Rozstajne drogi” to książka dobra, czytałem jednak lepsze powieści historyczne.

Wojciech Sobański