Gdy Agatha Christie była u szczytu popularności, swoje triumfy zaczął święcić Ellery Queen. Choć autor stworzył najbardziej rozpoznawalnego w owych czasach – latach 30. i 40. XX wieku – amerykańskiego fikcyjnego detektywa, zdaje się być zapomniany przez popkulturę i współczesnych czytelników. Najlepszym dowodem na to jest fakt, że wydane właśnie przez Zysk i S-ka „Przeklęte miasto” jest pierwszą książką Queena opublikowaną w Polsce. Tymczasem powieść nie ustępuje poziomem książkom wspomnianej królowej kryminału, która sama była fanką autora.

Autora, a właściwie autorów. Pod pseudonimem Ellery Queen ukrywało się bowiem dwóch kuzynów: Frederic Dannay i Manfred B. Lee. Stworzony przez nich bohater, tajemniczy pisarz i detektyw-amator, również przyjął nazwisko Ellery Queen. Pierwsza powieść z Queenem w roli głównej ukazała się w 1928 roku, a kuzyni w ciągu 42 lat współpracy napisali 30 powieści i 70 opowiadań, w których był on głównych bohaterem. „Przeklęte miasto” nie jest dla duetu Dannay&Lee utworem typowym, bo jego akcja nie rozgrywa się w Nowym Jorku, jak większość ich książek, nie pojawia się w nim też ojciec Queena, policjant, któremu bohater zazwyczaj pomaga rozwiązywać śledztwo. Nie jest to więc najbardziej reprezentatywna dla stylu dwójki autorów powieść, ale zdecydowanie jest dowodem na ich literacki talent i doskonałe porozumienie w procesie tworzenia (który podobno wyglądał tak, że Dannay wymyślał całą fabułę, a Lee ubierał ją w słowa).

„Przeklęte miasto” można porównać z książkami Agathy Christie, jak również z filmami Alfreda Hitchcocka. Fani tych twórców lekturą Queena powinni być usatysfakcjonowani. To kryminał w dawnym, staroświeckim stylu, więc jeśli kogoś nie przekonują na przykład współcześni skandynawscy autorzy i ich powieści z ponurymi detektywami, makabrycznymi zbrodniami i problematyką społeczną czy polityczną – dobrze trafił. Akcja dzieje się tu w środowisku ludzi zamożnych, w małym, spokojnym miasteczku z legendą „przeklętego domu”, a zabójstwo zostaje popełnione przy użyciu dobrego znajomego miłośników Christie – arszeniku. Klasycznie skonstruowane są i postaci, i dialogi, oczywista jest również rola, którą będzie pełnił detektyw-amator przybyły do miasteczka, by pisać nową powieść. Niby więc jest „Przeklęte miasto” banałem, ale za to bardzo wciągającym i przez większość czasu jednak nieprzewidywalnym. Queen-autor ciekawie rozkłada akcenty, bo działania zmierzające do wykrycia mordercy nie przesłaniają relacji międzyludzkich, które są dla rozwoju całej fabuły niezmiernie ważne. Co więcej, Queen-bohater nie jest tylko detektywem, obserwatorem wydarzeń, ale też czynnym ich uczestnikiem, nie pozostającym tak zupełnie bezstronnym. Wikła się nawet w drobny romans. Jednocześnie bohater w niczym nie przypomina znanych mi detektywów – nie ma w nim arogancji Sherlocka, choć również korzysta z dedukcji, nie jest tak dystyngowany jak Poirot, ani tak zgorzkniały jak Marlowe. To raczej detektyw, którego cechą rozpoznawczą byłaby skrytość i nieprzejednanie – przez początkowych kilkanaście stron jedyne słowa padające z jego ust to twierdzenia lub zaprzeczenia.

Ellery’ego Queena – tak autora, jak bohatera – warto poznać. W obliczu specyfiki współczesnych powieści kryminalnych, klasyczny kryminał to – wbrew pozorom – powiew świeżości na księgarnianych półkach. Warto przekonać się, jakich bohaterów kochała kiedyś Ameryka i porównać, jak wypadają oni w porównaniu z dzisiejszymi fikcyjnymi detektywami.

Malwina Sławińska