„Prawiek i inne czasy” to cudowna powieść wpisująca ludzką egzystencję w przestrzeń mitu, mistyki i religii. Nie dziwi mnie fakt, że autorka została za tę książkę doceniona Paszportem „Polityki” i Nagrodą Kościelskich, ale to, że wygrała plebiscyt czytelników do nagrody Nike już daje do myślenia. Oznacza bowiem, że istnieje wśród odbiorców literatury potrzeba obcowania z dziełami ambitnymi, zmuszającymi do refleksji i intelektualnego wysiłku, których interpretacja nie jest oczywista i wymaga pewnych kulturowych kompetencji.
Olga Tokarczuk stworzyła tu miejsce znajdujące się jakby w dwóch przestrzeniach. Jest to wioska położona gdzieś na Kielecczyźnie, gdzie ludzie zwyczajnie sobie żyją i przeżywają to samo, co mieszkańcy innych wiosek. Ich życie rozgrywa się w konkretnym czasie historycznym, od początku pierwszej wojny do lat 80. XX wieku. To powoduje, że można „Prawiek” uznać za typową wiejską sagę, a jej bohaterami są członkowie rodzin Niebieskich i Boskich oraz ich sąsiedzi i znajomi. Mamy tu więc wspaniałą galerię postaci, niczym w Reymontowskich „Chłopach”. Są zamożni gospodarze z Michałem jako głową rodu i okoliczny dziedzic Popielski, jest stara Kłoska ze swoją córką Rutą, jest wiejski dziwak Izydor, są wreszcie dzieci Michała Misia i Paweł. Z każdym z tych bohaterów wiąże się jakaś opowieść typowa dla sagi rodzinnej. Poznajemy historie miłosne, zawiedzione uczucia, zdobyte i utracone majątki, narodziny, choroby i śmierci.
Ciekawsze jednak jest to, co kryje się pod powierzchnią narracji i co wiąże powieść Tokarczuk z mitami starożytnymi, opowieściami biblijnymi i pogańskimi wierzeniami. Już sama nazwa wsi daje do myślenia: Prawiek, czyli miejsce, które trwa od zawsze, nie podlega działaniu czasu. Nazwiska i imiona postaci pozwalają usytuować je w świecie ludzkim, ale i boskim. Niebiescy i Boscy to jakby namiestnicy sił wyższych wśród ludzi, ale Kłoska czy Florentynka to przecież nikt inny jak wysłanniczki bóstw przyrody, wśród której zresztą upływa ich życie. Z kolei córka Kłoski ma na imię Ruta, a tej roślinie przypisuje się właściwości magiczne. Dlatego powieściowa Ruta wabi, a jednocześnie jej zadaniem jest odpędzić zło z życia matki. Ich relacje z kolei są identyczne jak mitologicznej Demeter i Kory: Kłoska zgadza się oddać córkę na żonę dla Uklei, ale tylko na miesiące zimowe, na lato musi ona wrócić do Prawieku i spędzić je z matką.
Bardzo podobało mi się wprowadzenie do tego wiejskiego uniwersum postaci nieco zdziwaczałego dziedzica Popielskiego poświęcającego całe swoje życie zgłębianiu zasad „pouczającej gry dla jednego gracza”. Skojarzył mi się on z obecnym w różnych mitach demiurgiem stwarzającym świat. Gra to nic innego jak świat Prawieku w miniaturze, w którym, jak głosi pierwsza reguła „raz po raz trzeba dokonać właściwego wyboru”. I tak właśnie toczy się życie mieszkańców. Co więcej, mają oni wrażenie, że sami decydują o sobie, a tymczasem robi to za nich pewna nienazwana siła wyższa. Czyż nie kojarzy się to z antycznym fatum lub chrześcijańską opatrznością Bożą?
Główną rolę w powieści Tokarczuk gra czas. Każda z postaci ma własny, co oczywiste, ale istnieje tu także czas Matki Boskiej i aniołów oraz Złego Człowieka. I znów widzę w tym zamyśle odwołanie do znanych z wierzeń przekonań o istnieniu w ludzkim świecie dopełniających się sił dobra i zła. I o ile czas ludzki zawsze się kończy, o tyle nieskończony jest czas świata natury towarzyszącej bohaterom w każdej chwili ich egzystencji. Jest więc przemijanie i jest stałość.
Dużo by można pisać o „Prawieku” jak o każdej książce ocierającej się o doskonałość. Dla mnie to rzecz idealna- mądra, ale nie hermetyczna, ambitna, ale cudownie lekko się czytająca, poważna, ale z elementami humoru, a przede wszystkim łącząca w sobie realizm i magię, a to bardzo lubię.
Prozy Olgi Tokarczuk polecać nie trzeba, bo kto chce ten przeczyta, a kto obraził się na naszą Noblistkę ten i tak tego nie zrobi. Ja uważam, że „Prawiek” przeczytać warto.

„Prawiek i inne czasy” to cudowna powieść wpisująca ludzką egzystencję w przestrzeń mitu, mistyki i religii. Nie dziwi mnie fakt, że autorka została za tę książkę doceniona Paszportem „Polityki” i Nagrodą Kościelskich, ale to, że wygrała plebiscyt czytelników do nagrody Nike już daje do myślenia. Oznacza bowiem, że istnieje wśród odbiorców literatury potrzeba obcowania z...