EBRD Literature Prize 2023 to międzynarodowa nagroda literacka ustanowiona w 2017 roku przez Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, przyznawana zarówno autorom z krajów, w których działa Bank, jak i anglojęzycznym tłumaczom ich książek.

Nagroda uznaje i promuje różnorodność kulturową oraz bogactwo ekspresji literackiej w krajach od Europy Środkowej i Wschodniej po Azję Środkową, Bałkany Zachodnie oraz południową i wschodnią część Morza Śródziemnego. Świętuje ponadto ważną rolę, jaką tłumacze odgrywają w łączeniu różnych kultur.

„Księgi Jakubowe” w finale EBRD Literature Prize 2023

Tegoroczna trójka finalistów nagrody została wybrana przez niezależną grupę sędziów: Toby’ego Lichtiga (przewodniczącego), Mayę Jaggi, Arkady’ego Ostrovsky’go i Natashę Randall.

W ścisłym finale EBRD Literature Prize 2023 znalazły się „Księgi Jakubowe”, powieść Olgi Tokarczuk w przekładzie Jennifer Croft.

Nominowani do EBRD Literature Prize 2023:

• „Mister N”, Najwa Barakat, przetłumaczone z arabskiego przez Luke’a Leafgrena. Kraj: Liban
• „The Lake”, Bianca Bellová, przetłumaczone z czeskiego przez Alexa Zuckera. Kraj: Czechy
• „The Books of Jacob”, Olga Tokarczuk, przetłumaczone z polskiego przez Jennifer Croft. Kraj: Polska

Warto wspomnieć, że wspomniana powyżej powieść Bianki Bellovej ukazała się w polskim przekładzie. „Jezioro” zostało wydane przez wydawnictwo Afera.

Główna nagroda to 20 tysięcy dolarów, które podzielą między siebie autor i tłumacz nagrodzonego dzieła. Autorzy i tłumacze pozostałych dwóch książek zostaną nagrodzeni 4 tysiącami dolarów do podziału.

Toby Lichtig, wspomniany przewodniczący jury, powiedział: „Moi koledzy jurorzy i ja chcielibyśmy pogratulować finalistom ich wspaniałego wkładu we współczesną literaturę. Chcielibyśmy również podziękować za tak niezwykłe, mocne i niezapomniane wrażenia z czytania. Skrócenie naszej krótkiej listy było trudne, jak zawsze, ale są to trzy naprawdę wybitne powieści, z nakładającymi się tematami – oddaniem i buntem, ponadczasowością i historyczną przypadkowością, wolną wolą i władzą polityczną – i całkowicie odrębnymi tożsamościami. Każdy byłby godnym zwycięzcą na swój sposób”.

O czym opowiadają „Księgi Jakubowe”?

Olga Tokarczuk postanowiła osadzić opowieść w roku 1752, kiedy to do Rohatyna na Podolu przybywa Katarzyna Kossakowska, kasztelanowa, wraz z towarzyszącą jej poetką Elżbietą Drużbacką. Kobiety wita Benedykt Chmielowski, miejscowy proboszcz i autor pierwszej polskiej encyklopedii. Poetka i duchowny szybko odnajdują wspólny język i rozpoczynają rozmowę, która wykroczy poza pierwszą, powitalną kolację i swą kontynuację znajdzie w pisanych listach.

Istotnym momentem „Ksiąg Jakubowych” jest pojawienie się na Podolu młodego, pełnego charyzmy Żyda – Jakuba Lejbowicza Franka z odległej Smyrny. Mężczyzna, przez jednych uznawany za heretyka, przez innych – za zbawcę, zaczyna głosić idee, które dzielą żydowską społeczność, a wywołane przez niego zamieszanie wkrótce może odmienić bieg historii.

W uzasadnieniu decyzji z roku 2019 Akademia Szwedzka pisała o „Księgach Jakubowych”:

Jednocześnie podkreślono, że Tokarczuk „nie traktuje rzeczywistości jako czegoś raz na zawsze ustalonego” i „konstruuje swoje powieści na linii napięcia pomiędzy naturalnymi opozycjami – naturą i kulturą, rozumem i szaleństwem, męskością i kobiecością, wspólnotą i alienacją”. Zwrócono ponadto uwagę na narracyjną wyobraźnię polskiej pisarki, która z "encyklopedyczną pasją prezentuje przekraczanie granic jako formę życia".

Książki urodzonej w l962 roku w Sulechowie Olgi Tokarczuk przetłumaczono na 37 języków. Na całym świecie ukazało się z kolei przeszło 200 tłumaczeń dzieł polskiej noblistki. Oprócz „Ksiąg Jakubowych” do najsłynniejszych pozycji z dorobku artystki należą m.in. „Bieguni”, „Prawiek i inne czasy” czy „Prowadź swój pług przez kości umarłych”.