„To jest historia starożytnej Persji. Różni się ona od innych historii Persji (nie żeby ich było wiele). Sięga do starożytnych perskich źródeł, aby przedstawić opowieść odmienną od tej, z którą jesteśmy być może obznajomieni, ukształtowanej wokół relacji starożytnych Greków. Tę historię przekazują nam sami Persowie. To ich własna opowieść – perska wersja dziejów Persji”.

Starożytność to epoka, która była świadkiem narodzin i upadku wielu imperiów. Pamięć o wielu z nich przetrwała do współczesności. Uznajemy je za państwa, które wniosły oryginalny wkład w dzieje ludzkości. Do dziś odwołujemy się do rzymskiego prawa czy greckiej filozofii. Z podziwem patrzymy na świat Greków i Rzymian. Czy jednak nie jest to zbyt europocentryczne spojrzenie? Wszak wielkie imperia powstawały także na innych kontynentach, choćby w pobliskiej Azji. Jednym z największych i najwspanialszych było imperium Achemenidów.

Przekonujemy się o tym, sięgając po znakomitą publikację pod tytułem „Persowie. Epoka wielkich królów”. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Rebis. Jej autorem jest Lloyd Llewellyn-Jones, profesor historii starożytnej na uniwersytecie w Cardiff. Stworzył on imponujące opracowanie historii starożytnej Persji. Jest to arcyciekawa lektura dla wszystkich pasjonatów historii. Książka ta zdecydowanie poszerza nasze horyzonty i naszą wiedzę. Po drugie została ona świetnie napisana. Autor ma wielki dar do opowiadania historii. Podczas lektury zapominamy wręcz, że mamy w ręku książkę historyczną. Czujemy się, jakbyśmy czytali polityczny thriller. Wszystko to dzięki świetnemu stylowi autora, który wręcz przenosi nas w czasie. Jego plastyczne opisy pobudzają naszą wyobraźnię i sprawiają, że barwny świat Persów staje nam przed oczami.

Wspomnę jeszcze o niezwykle starannym wydaniu książki. Wydawnictwo Rebis naprawdę stanęło na wysokości zadania. Twarda oprawa przyciąga nasz wzrok piękną okładką. W środku znajdziemy liczne ilustracje, które są bardzo pomocne w lekturze. Wszystko to sprawia, że „Persowie” są dla mnie jedną z najlepszych książek z zakresu historii starożytnej, której przesadnym fanem – mówiąc szczerze – nie jestem.

Recenzowana publikacja składa się z trzech głównych części. Autor zdecydował się na klasyczny, chronologiczny wykład. Nie dziwi więc, że pierwsza część zatytułowana została po prostu „Narodziny imperium”. Przeczytamy o rywalizacji między Medami i Persami i o tym, co przesądziło o sukcesie tych drugich. Poznamy niezwykłego króla Cyrusa Wielkiego, którego nazwać można faktycznym twórcą imperium. Odtąd jego następcy ciągle będą poszerzać terytorialny zasięg swojej władzy. W szczytowym okresie perskie imperium będzie naprawdę ogromnym krajem, obejmującym wiele krajów i ludów.

Jednak – co warte podkreślenia – autor nie ogranicza swojego wykładu tylko do historii politycznej czy militarnej. Jego historia Persji to nie tylko podboje, wojny czy kwestie następstwa tronu. W drugiej części swojej monumentalnej pracy Lloyd Llewellyn-Jones zastanawia się, co to znaczyło „być Persem”. Jest to kluczowe pytanie dla zrozumienia historii tego kraju. Autor trzeźwo zauważa, że Persja raczej nie cieszy się dobrą opinią u współczesnych. Wszystko przez to, że dawni historycy pełnymi garściami czerpali z ustaleń Herodota. Ten grecki ojciec historii pisał zaś o Persji i perskich królach raczej niepochlebnie – oględnie mówiąc. Rozumiał, że perska kultura jest zupełnie inna niż grecka. Sęk w tym, że słowo „inna” rozumiał jako gorsza. Przedstawiał Persów jako rozpustników, okrutników, a ich królów jako despotów. Tymczasem autor proponuje nam inne spojrzenie na dzieje Persji – spojrzenie wolne od uprzedzeń. Nie oznacza to oczywiście, że nie wspomina on o wszystkich okropnościach – skrytobójstwach, rozpuście, wyrafinowanych torturach, niewolnictwie itp. Pisze jednak również o perskich dokonaniach, o wspaniałej kulturze i architekturze, o religii i królewskiej tolerancji. Stara się poszerzyć naszą wiedzę o skomplikowanej perskiej etykiecie, o królewskim haremie i nałożnicach, o zasadach następstwa tronu. Jego zdaniem organizacja państwa pod wieloma względami przewyższała Imperium Rzymskie.

Jak to się więc stało, że tak potężne imperium upadło pod ciosami Aleksandra Macedońskiego? Innymi słowy, dlaczego Persja upadła? Pojawia się więc na kartach książki nieśmiertelne pytanie o upadek imperiów. Dlaczego upadła Persja, dlaczego upadło Cesarstwo Rzymskie? Autor po raz kolejny proponuje nam oryginalne odpowiedzi. Przede wszystkim odrzuca tezę o zepsuciu moralnym Persów, choć w toku narracji robi pewien krok w tył. Dynastyczne kłopoty, wzajemna zazdrość i nienawiść rozchwiały podstawy imperium. Aleksander był zaś zdecydowany zadać mu ostateczny cios.

„Persowie. Epoka wielkich królów” to rewelacyjnie napisana historia imperium Achemenidów. Autor, wykorzystując najnowsze źródła, z rozmachem przybliża nam historię perskiego imperium. Co ważne jednak, zachowuje obiektywizm. Na równi pisze o ciemnych i jasnych stronach Persji. Stworzył w ten sposób wybitną książkę, której narracja pochłania czytelnika bez reszty. Polecam tę lekturę wszystkim pasjonatom historii. Zdecydowanie warto.

Wojciech Sobański