Nie mam żadnej wątpliwości, że miałam do czynienia z literaturą prawdziwie piękną. Bo też to, co Katarzyna Zyskowska zrobiła z moimi emocjami, to jak wciągnęła mnie w duszną, klimatyczną atmosferę Gór Sowich i tajemnic ukrytych w starych poniemieckich domach i to, jakie wrażenie zrobiła na końcu i z czym zostawiła mnie po odłożeniu książki to po prostu mistrzostwo!
Długo odkładałam lekturę tej powieści, mimo że twórczość tej autorki bardzo cenię i uważam za wyjątkowy fenomen wśród literatury obyczajowej na polskim rynku wydawniczym. Kiedyś obezwładniła mnie „Kroniką złych uczynków”, później zachwyciła „Szklanymi ptakami”, a jeszcze po drodze przeczytałam całkiem przyjemną „Ucieczkę znad rozlewiska”. Tym, co mnie powstrzymywało przed sięgnięciem po „Nocami krzyczą sarny” była informacja, że jest to powieść z motywem II wojny światowej, który to motyw stał się tak wyświechtany w literaturze ostatnich lat, że aż nużący. W końcu jednak, szukając czegoś do majowego wyzwania, postanowiłam się przełamać i... na początek zostałam znokautowana pierwszą sceną, a ciąg dalszy tej opowieści pogłębił tylko efekt. Całość napisana jest pięknym plastycznym językiem, a czułość, z jaką autorka pochyla się nad swoimi bohaterkami chwyta za serce.
Trzy kobiety i trzy traumy. Jedna wynika z drugiej. Są to traumy tak wielkie, że nie da się o nich mówić i trzeba milczeć całymi latami. W dodatku okazuje się, że możliwe jest dziedziczenie tragicznych doświadczeń przodków ( a właściwie przodkiń) i ponoszenie konsekwencji grzechów popełnionych kiedyś przez matkę, czy babkę. A odkrywanie tajemnic prowadzi do konieczności skonfrontowania się z prawdą, która niekoniecznie jest łatwa do przyjęcia.
Najbardziej poruszyła mnie historia młodej Niemki, Mereike ofiary powojennych deportacji ludności niemieckiej z Dolnego Śląska i wysiedlania tych ludzi z ich gospodarstw, zajmowanych prawie natychmiast przez Polaków wysiedlanych z kolei z terenów na wschodzie. Nie umiem sobie wyobrazić, co musi czuć człowiek, który w jednej chwili musi opuścić rodzinny dom, bo nagle okazuje się, że zawirowania historii zmieniły granice i jest się przedstawicielem znienawidzonego narodu. Los Mereike jest typowy dla kobiet, którym przyszło się zmierzyć z konsekwencjami przegranej wojny i wkroczeniem na tereny zasiedlone od wieków przez Niemcy wyzwolicieli w postaci Armii Czerwonej. Ta kobieta przeżyła koszmar, jaki był udziałem wielu kobiet. W dodatku, jak sama mówi, została oszukana przez państwo, które zmanipulowało całe pokolenie młodych ludzi, wmawiając im, że należą do dumnego narodu panów, a wojna jest konieczna, by wprowadzić ład w świecie. Życie pokazało Mereike, że wojna i umieranie w imię idei nie mają nic wspólnego z pięknem i honorem.
Historia Mereike ściśle łączy się z losami Marianny. Ona z kolei, jak wielu innych, przybywa do wioski w Górach Sowich, by osiedlić się w domu należącym jeszcze niedawno do Niemców. Na stołach stoją jeszcze talerze z niedojedzoną owsianką, w pokojach stoją niepościelone łóżka, a w ogrodach zalegają niezebrane warzywa i owoce. Ci ludzie po wielotygodniowej podróży bydlęcymi wagonami trafiają w obce sobie regiony i muszą zaczynać życie od nowa, bo ktoś wypędził ich z rodzinnych domów. Historia tych dwóch kobiet jest więc analogiczna. Obie są wysiedlone i obie czują się obco.
Jest jeszcze Maria, pisarka, wnuczka Marianny. I na niej ciąży balast wydarzeń sprzed 60 lat, chociaż bohaterka musi to odkryć i wyjaśnić tajemnicę z czasów swojej młodości, kiedy zniknęła na trzy dni, ale nic z tego nie pamięta. Dlaczego jej umysł odmawia posłuszeństwa i wyrzucił to przeżycie z pamięci?
Mimo pozornie zawikłanej fabuły Katarzynie Zyskowskiej udało się tak powiązać ze sobą wydarzenia, że ma się wrażenie wypływania jednego z drugiego. Kolejno przeplatają się ze sobą 3 plany czasowe i trzy opowieści, ale powoli dopełniają się, stając się w rezultacie jedną historią. Autorka uniknęła też schematycznego przedstawiania postaci, czy częstych w tego rodzaju powieściach uproszczeń. Nie ma tu łatwych ocen, nie ma dobrych Polaków i złych Niemców. Są po prostu ludzie, którymi okrutnie zabawiła się Wielka Historia. Trudno nie zgodzić się z autorką, że wojna nigdy nie jest wygrana. Bo nieważne jaki jest jej rezultat, płacą za nią zwykli ludzie i to po obu stronach barykady.

Nie mam żadnej wątpliwości, że miałam do czynienia z literaturą prawdziwie piękną. Bo też to, co Katarzyna Zyskowska zrobiła z moimi emocjami, to jak wciągnęła mnie w duszną, klimatyczną atmosferę Gór Sowich i tajemnic ukrytych w starych poniemieckich domach i to, jakie wrażenie zrobiła na końcu i z czym zostawiła mnie po odłożeniu książki to po prostu mistrzostwo!
Długo...