Prawdziwa wojna to nie „Call of Duty” czy „Medal of Honor”. Prawdziwa wojna nie ma w sobie nic romantycznego czy nobliwego. Obiecane przez Churchilla krew, trud, łzy i pot to wszystko, co dostaniemy podczas wielomiesięcznych walk na froncie. A cenę za to płacą młodzi ludzie, żeby nie napisać „mięso armatnie”. Z jakiegoś dziwnego powodu wojen nie toczy się przy stole pełnym dygnitarzy, a w okopach i błocie. Nie walczą więc ci, którzy wynikiem są najbardziej zainteresowani, a osoby, które często przymusem zostały wysłane daleko od domów, aby toczyć wojnę o… no właśnie, o co?

Wojna w Ukrainie pokazała nam, że konflikt nie musi być sensowny czy słuszny. Dla niektórych wystarczy, że jest. Ostateczny pokaz siły będący jedynie wyrazem indolencji i próżności. Może i „Imagine” Lennona to utopia i marzenie, które nigdy się nie spełni, ale w takich chwilach, jak te, jego słowa wybrzmiewają szczególnie mocno.

„Na zachodzie bez zmian” opowiada historię kilku młodych mężczyzn (chłopców?) walczących na froncie zachodnim podczas I wojny światowej. Ich codziennością są stres, błoto, gryzonie, stare racje żywnościowe, wszy, niedospanie, gaz, amputacje, a także świst pocisków i huk bomb. Zamiast przygotowywać się do dorosłego życia, siedzą w okopach, czekając na przełamanie linii wroga. Nie wiedzą, ile jeszcze wojna potrwa ani dlaczego ją toczą. Wmówiono im, że ich ojczyzna jest w niebezpieczeństwie, więc muszą walczyć. Ale czy żołnierzom po drugiej stronie frontu powiedziano coś innego? Czy ktokolwiek w ogóle ma tutaj rację?

Erich Maria Remarque sam walczył podczas I wojny światowej, więc książka z całą pewnością ma wiele wątków autobiograficznych. Można nawet powiedzieć, że jest pewną formą terapii i próbą oswojenia rzeczy, których nie da się zapomnieć. Fragmenty książki opowiadające o amputacjach czy ostrzałach powodują ciarki na plecach, dzięki czemu każdy z nas szybko doceni spokój za oknem. Styl autora – jakby odarty z emocji – tylko dodatkowo potęguje efekt, jaki jego proza wywołuje.

Pewien dysonans podczas lektury wywoływał u mnie fakt, że śledzimy poczynania wojenne z perspektywy Niemców. Każdy z nas z lekcji historii wie, kto był agresorem podczas obydwu wojen światowych, więc momentami trudno było mi sympatyzować z bohaterami. Jednak im dłużej ich poznawałem, tym częściej myślałem o nich jako o ofiarach. Dlaczego walczyli? Na ten konflikt nikt z nich nie poszedł sam z siebie. Zostali tam wysłani pod groźbą kary za niesubordynację. I chociaż w żaden sposób ich to nie tłumaczy, to jednak łapałem się na tym, że ich punkt widzenia przestawał być mi kompletnie obcy.

„Na zachodzie bez zmian” to książka antywojenna. Pokazująca bezsens toczonych zmagań i wpływ konfliktu na psychikę młodych ludzi. Czy mimo wszystko właśnie takie pozycje nie powinny być lekturami w szkole? Które nie tylko zainteresują uczniów, ale i coś im wyjaśnią? Rozumiem, że lepiej męczyć wszystkich „Dziadami” i innymi „Krzyżakami” – w końcu to szkoła i nikt tam nie chodzi dla przyjemności – ale fajnie by było, gdyby czytanie w podstawówkach i liceach również sprawiało satysfakcję.

„Na zachodzie bez zmian” to opowieść o straconym pokoleniu. Remarque pokazał, że wojna to tylko płacz i cierpienie. Sięgnijcie więc po tę powieść i sami się przekonajcie, co nas ominęło. I mam nadzieję, że za naszego życia konfliktu na tak wielką skalę już nie będzie.

Michał Wnuk