„Historii zakonu krzyżackiego, jego powstaniu i krzepnięciu oraz krwawej drodze ku potędze, krachowi i odrodzeniu – na tle schyłkowego okresu średniowiecza z jego rycerskim etosem i ponurym kolorytem – poświęcona jest ta książka”.

Krzyżacy. Wszyscy w Polsce słyszeli to słowo. Nie przesadzę, jeśli powiem, że w naszym kraju nie ma osoby, która nie słyszałaby o Krzyżakach. Wszystko to oczywiście za sprawą znakomitej powieści Henryka Sienkiewicza i bijącego rekordy popularności filmu o tym samym tytule. Nie bez znaczenia jest również fakt, że co roku tłumy widzów oglądają rekonstrukcję bitwy pod Grunwaldem. Skąd się bierze tak wielkie zainteresowanie Krzyżakami? Czy w ślad za tym idzie pogłębiona wiedza historyczna? Czy tylko prosty schemat o odwiecznej, polsko-niemieckiej walce?

Jeśli jesteśmy zainteresowani historią zakonu krzyżackiego podaną w popularnej i przystępnej dla każdego formie, to powinniśmy sięgnąć po najnowszą książkę Sławomira Leśniewskiego pod tytułem „Krzyżacy. Czarno-biała legenda”. Ukazała się ona nakładem Wydawnictwa Literackiego. Autor jest znanym popularyzatorem historii. W swojej najnowszej publikacji stara się – w możliwie całościowy sposób – opisać dzieje zakonu krzyżackiego. Trzeba przyznać, że jego historia jest niezwykle ciekawa. Bardzo szybko z małego organizmu powstało potężne państwo, jeden z najważniejszych graczy w naszej części Europy. Jak do tego doszło? W jaki sposób Krzyżacy stali się potęgą zagrażającą istnieniu Polski?

Lektura recenzowanej książki przynosi odpowiedź na te i wiele innych pytań. Zakon Szpitala Najświętszej Maryi Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie – bo taka była pełna i oficjalna jego nazwa – powstał w Ziemi Świętej. Czas krucjat to czas powstawania wielu zakonów rycerskich. Miały one za zadanie walkę z poganami i szerzenie prawdziwej wiary oraz opiekowanie się pielgrzymami. Początkowo nic nie zapowiadało przyszłej potęgi Krzyżaków. Po prostu powstał kolejny zakon, jeden z wielu, niczym się niewyróżniający. Okazało się jednak, że historia im sprzyjała. Przede wszystkim błyskotliwi przywódcy zakonu wykorzystali wszystkie możliwości, aby podkreślić jego rolę i znaczenie. Niektórzy z nich widzieli więcej i dalej niż im współcześni. Tam, gdzie inni potrafili dostrzec tylko kłopoty i trudności, oni dostrzegali szansę i ją wykorzystywali.

Oczywiście w polskim kontekście najważniejszy jest rok 1226 i przybycie Krzyżaków do Polski. Należy jednak pamiętać, że już wcześniej znaleźli się w Europie – konkretnie w Królestwie Węgier – gdzie mieli walczyć z poganami. Radzili sobie z tym zadaniem tak doskonale, że panowie węgierscy z przerażeniem patrzyli na wzrost ich potęgi. Ci ostatni przymusili więc króla, aby Krzyżaków przegnał. Być może byłby to ich faktyczny koniec, gdyby nie szczęśliwy los, a konkretnie Konrad Mazowiecki. To właśnie on sprowadził Krzyżaków, aby w jego imieniu walczyli z Prusami. Decyzja ta miała się okazać niezwykle brzemienna w skutki.

Krzyżacy byli silni przede wszystkim siecią sojuszy i międzynarodowych powiązań. Jako protegowani papieża i cesarza byli właściwie „nie do ruszenia”, jak powiedzielibyśmy dzisiejszym językiem. Równocześnie odznaczali się niezwykłą konsekwencją w dążeniu do celu. Budowali sprawne państwo, którego siłą było wojsko i gospodarka. Bardzo szybko się bogacili i stali się śmiertelnym zagrożeniem dla Polski. Często mówi się, że unia Polski z Litwą przeorientowała naszą politykę na sprawy wschodnie. Nie jest to do końca prawda. Wszak głównym zadaniem Jagiełły było odzyskanie Pomorza. Jednak wielka wojna z zakonem i znakomite zwycięstwo pod Grunwaldem nie przyniosły oczekiwanego skutku.

Dlaczego tak się stało? Czy Krzyżacy przetrwanie zawdzięczali swojemu geniuszowi, czy błędom popełnionym przez króla Władysława? W jaki sposób przetrwali grunwaldzką klęskę? Dlaczego kolejni polscy królowie nie wykorzystywali kolejnych szans na to, aby ostatecznie zlikwidować zakon i wcielić Prusy do Korony? Czy Krzyżacy rzeczywiście byli tak okrutni, bezwzględni i pyszni, jak potocznie o nich myślimy?

Sławomir Leśniewski napisał kolejną ciekawą książkę, która w popularnej formie przybliża czytelnikowi historię zakonu krzyżackiego. Autor pokazał, w jaki sposób funkcjonowało zakonne państwo, jak żyli Krzyżacy na co dzień. Podczas lektury możemy przenieść się w barwne czasy średniowiecza i obserwować z bliska wzrost i upadek krzyżackiej potęgi. Jest to historia pełna intryg, zdrad, skrytobójczych mordów i krwawych wojen oraz dyplomatycznych działań – niczym w najlepszym politycznym thrillerze. Zachęcam do lektury.

Wojciech Sobański