Birma, znana także pod nazwą Mjanma, to drugi największy kraj Azji Południowo-Wschodniej, który jeszcze na początku XXI wieku był rządzony przez juntę wojskową. To egzotyczne i tajemnicze państwo było do niedawna zamknięte na świat, a przez to mniej poznane i kojarzone niż sąsiadujące z nią Tajlandia czy Indie. Zamieszkała przez dominującą ludność Birmańczyków i liczne mniejszości narodowe, Birma już od chwili uzyskania niepodległości od Brytyjczyków musiała zmierzyć się z targającymi nią nieustannie wojnami domowymi, przewrotami, zamachami i dyktaturami, które bezwzględnie rozprawiały się z opozycją.

Tę skomplikowaną sytuację azjatyckiego państwa próbuje przybliżyć czytelnikowi Grzegorz Stern w swoim zbiorze reportaży „Borderline. Dwanaście podróży do Birmy”. Reporter i podróżnik, publikujący na łamach takich gazet, jak „Newsweek”, „Gazeta Wyborcza” czy „Rzeczpospolita”, pozwala nam zagłębić się w społeczeństwo Birmy, a poprzez jego niejednorodność nakreślić barwny obraz tętniącego życiem mikroświata, które zmaga się ze skutkami nieformalnej wojny domowej, jaka toczyła się pomiędzy zwykłymi ludźmi a rządzącymi elitami wojskowymi. W przelanych na papier historiach poznamy ludzi, którzy z dnia na dzień stracili wszystko za sprawą jednej decyzji deweloperów, dowiemy się o walczącej zbrojnie partyzantce, która skrawek po skrawku traciła nadzieję na lepsze jutro, odwiedzimy także obozy dla uchodźców w sąsiedniej Tajlandii, a także poznamy historie normalnego życia, które toczyło się w Birmie, zanim kraj ten otworzył swoje podwoje dla międzynarodowej turystyki.

Stern, który odbył między 2006 a 2008 rokiem aż dwanaście podróży do Birmy, opisuje w swojej książce wiele krótkich, treściwych historii z perspektywy osób wywodzących się z najróżniejszych warstw i klas społecznych, które zostały wplątane w walkę z reżimem. Między innymi czytelnik poznaje losy więzionego profesora, protestujących w 1988 roku studentów, mnichów buddyjskich, a także zwykłych mieszkańców Rangunu. W książce autor obnaża także skutki huraganu Nargis z 2008 roku, który siał spustoszenie po całej Birmie, a mimo to władze konsekwentnie odmawiały przyjęcia zagranicznej pomocy, tuszując jego katastrofalne skutki.

Interesująca jest także ostatnia część książki, która przenosi nas w czasy współczesne. Poświęcona jest rozliczeniu się z nowymi władzami Birmy, demokratycznie wybranymi przedstawicielami opozycji, na której czele stoi Aung San Suu Kyi, laureatka Pokojowej Nagrody Nobla. Przytaczając jej historię, Stern zmusza czytelników do zderzenia się z ponurą rzeczywistością – ukazuje społeczeństwo, które po latach udręki, postawione nagle przed demokracją, nie do końca potrafi ją zrozumieć. W urzędach króluje korupcja, a na ulicach krętactwo i kombinowanie, które ma pomóc w przetrwaniu. Ludzie na ulicach birmańskich miast rzadko kiedy mają czas na zwykły, ludzki odruch. Stern pozostawia nas ze świadomością, że choć dla Birmy skończyła się pewna epoka, jej społeczność jest poraniona blisko półwiecznym terrorem, a nowe władze wcale nie próbują zabliźnić starych ran. Choć sam autor ledwie o tym wspomina, to nie dalej jak dwa lata temu świat obiegły informacje o brutalnej walce z mniejszością muzułmańską, która na nowo wstrząsnęła Birmą i doprowadziła do powstania nowych obozów uchodźców – tym razem na terenie Bangladeszu.

„Borderline. Dwanaście podróży do Birmy” podejmuje wiele trudnych tematów, które stanowią przekrój przez długoletnią walkę z reżimem i wpływ jego rządów na społeczeństwo Birmy. Pod tym względem książka ta przypomina reportaż wojenny, gdyż autor skupia się przede wszystkim na historiach osób z opozycji, czy to walczących w partyzantce, czy też zmuszonych do ucieczki lub wyrzuconych na margines społeczeństwa. Jest to ciekawa pozycja, sprawdzająca się doskonale jako wstęp do bliższego poznania Birmy. Wciągająca, lekko napisana, stanowi przyjemną, choć krótką lekturę, pozwalającą zorientować się nieco lepiej w wydarzeniach tak odległych od Polski.

Magdalena Lewandowska