„Wezmę na siebie odpowiedzialność i powiem, że głównym obiektem dumy mieszkańców obwodu donieckiego jest zdolność przeżycia. Od urodzenia znajdują się w straszliwej sytuacji… Nie są winni, że urodzili się na takim zadupiu, z którego nawet wyjechać trudno”.

Ukraina jest państwem bardzo rozległym terytorialnie. Zajmuje obszar prawie dwukrotnie większy od Polski. Jest także państwem niejednolitym kulturowo, a różnice między wschodem i zachodem kraju są bardzo wyraźne. Często jednak patrzymy na nie powierzchownie i bez głębszej refleksji. Nakładamy proste kalki – prorosyjski wschód i proeuropejski zachód. Jednak rzeczywistość jest – jak to często bywa – bardziej złożona.

Przekonujemy się o tym, sięgając po książkę o intrygującym tytule „Zmieszam z węglem twoją krew. Zrozumieć ukraiński wschód”. Ukazała się ona nakładem Wydawnictwa Czarne w serii reporterskiej Sulina. Jej autorem jest Ołeksandr Myched, znany ukraiński pisarz. Na początku krótkie uwagi. Recenzowana książka jest efektem badań, które autor prowadził na wschodzie Ukrainy przed rosyjską inwazją. W ten sposób uchwycił świat, którego już tak naprawdę nie ma. Z bliska obserwował procesy społeczne i polityczne, które zostały brutalnie przerwane przez rosyjską inwazję.

„Zmieszam z węglem twoją krew” to nie jest łatwa książka. Mam tu na myśli zarówno jej wymowę, jak i formę. Spore partie w tym reportażu to po prostu zbiór cytatów. Na kilku stronach został umieszczony cytat za cytatem – bez żadnego kontekstu czy komentarza. Autor nie pisze nawet, kto to powiedział. Nie na tym polega reportaż, tego jestem pewien. Przez takie fragmenty książka staje się nużąca i trudna w odbiorze dla czytelnika. Mam też wrażenie, że Ołeksandr Myched pisał z myślą o czytelnikach ukraińskich, co doskonale czujemy podczas lektury. Czasem po prostu brakuje nam kontekstu, nie do końca rozumiemy ten swoisty kod, łatwy do odczytania przez Ukraińców.

Niemniej jednak jest to pozycja warta naszej uwagi. Dlaczego? Choćby dlatego, że obecnie bardzo dużo mówi się o wschodniej Ukrainie. Donieck, Donbas – któż z nas nie słyszał o tych miastach. Dzięki lekturze tego reportażu mamy możliwość przyjrzeć im się z bliska. Czym jest Donieckie Zagłębie Węglowe? Czy rzeczywiście jego mieszkańcy mówią po rosyjsku i mają prorosyjskie poglądy? Dlaczego na wschodzie Ukrainy ciągle trwa debata o zmianie nazw miast? Czy Ukraińcy tęsknią za epoką komunizmu? Jakie poglądy mają ludzie, którzy całe życie spędzili w kopalni? Czym dla nich jest życie? Czy utożsamiają je wyłącznie z węglem, któremu całkowicie się poświęcili? Jakie perspektywy mają młodzi ludzie? Czy są skazani na życie swoich rodziców?

Myched wraca do opisywanych przez siebie miast kilkukrotnie. Rozmawia z artystami, górnikami, inteligentami. Stara się zrozumieć region, który jest trudny do zrozumienia i wymyka się łatwym schematom. Jednocześnie udowadnia, że wśród tamtejszych ludzi coraz bardziej umacniała się ukraińska kultura i przywiązanie do ukraińskiego państwa. Rosyjska inwazja brutalnie przerwała te powolne procesy. Ukraiński wschód, jaki wyłania się z lektury tej książki, jest pełen bólu i cierpienia. Jest jednak także pełen nadziei.

„Zmieszam z węglem twoją krew. Zrozumieć ukraiński wschód” to książka dla tych, którzy chcą zrozumieć mentalność mieszkańców wschodniej Ukrainy. Jednak w mojej ocenie autor mógł ją uczynić nieco łatwiejszą w odbiorze dla przeciętnego czytelnika. Polecam zainteresowanym tą tematyką.

Wojciech Sobański