Przeciw empatii. Argumenty za racjonalnym współczuciem

Bardzo zachowawczo napisana książka (nie wiem, czy to wada czy zaleta). Autor często przytacza czyjeś opinie i wyniki, a dopiero potem ujawnia swój pogląd i wygląda to tak, jakby bał się wprost napisać, o co mu chodzi. Może dlatego, że krytyka empatii jest obecnie utożsamiana z faszyzmem i innymi tego typu ideologiami. W każdym razie wartościowy tytuł, można się z niego dowiedzieć wiele nowych rzeczy, zwłaszcza pod kątem rozróżniania podobnych, ale odrębnych stanów emocjonalnych. Do tego autor cytuje różne zastanawiające wyniki badań, zwracając zarazem uwagę na problemy dotyczące ich metodologii.

Bardzo zachowawczo napisana książka (nie wiem, czy to wada czy zaleta). Autor często przytacza czyjeś opinie i wyniki, a dopiero potem ujawnia swój pogląd i wygląda to tak, jakby bał się wprost napisać, o co mu chodzi. Może dlatego, że krytyka empatii jest obecnie utożsamiana z faszyzmem i innymi tego typu ideologiami. W każdym razie wartościowy tytuł, można się z niego...

Tematyka bardzo ciekawa, jednak narracja dla mnie zbyt luźna, często za mało konkretna i nie poprowadzona jasną strukturą.

Tematyka bardzo ciekawa, jednak narracja dla mnie zbyt luźna, często za mało konkretna i nie poprowadzona jasną strukturą.

Prowokacyjny tytul. Ksiazka zmusza do przemyslen.

Prowokacyjny tytul. Ksiazka zmusza do przemyslen.

Interesująca pozycja. Ale i kontrowersyjna. Zawsze sądziłam, iż empatia jest tym uczuciem, które powinien posiadać każdy z nas. A tu okazuje się, że bardziej wartościowy jest rozum i życzliwe współczucie. Nie zawsze dobre okazuje się wejście w czyjeś buty. A jeśli chcesz wiedzieć dlaczego tak właśnie jest, sięgnij po tę książkę.

Interesująca pozycja. Ale i kontrowersyjna. Zawsze sądziłam, iż empatia jest tym uczuciem, które powinien posiadać każdy z nas. A tu okazuje się, że bardziej wartościowy jest rozum i życzliwe współczucie. Nie zawsze dobre okazuje się wejście w czyjeś buty. A jeśli chcesz wiedzieć dlaczego tak właśnie jest, sięgnij po tę książkę.

Mam wrażenie, że to, co proponuje Paul Bloom to trochę szumu o... tak naprawdę kwestie definiowania pewnych zmiennych psychologicznych, czasem trudno uchwytnych, subiektywnych w odbiorze. Niektóre rozdziały faktycznie były interesujące (zwłaszcza opisujące eksperymenty na mnichach i neuronalne rozbieżności stojące u podłoża współczucia i empatii), ale czasem to po prostu krążenie w kółko głównej tezy, zawartej w tytule.

Mam wrażenie, że to, co proponuje Paul Bloom to trochę szumu o... tak naprawdę kwestie definiowania pewnych zmiennych psychologicznych, czasem trudno uchwytnych, subiektywnych w odbiorze. Niektóre rozdziały faktycznie były interesujące (zwłaszcza opisujące eksperymenty na mnichach i neuronalne rozbieżności stojące u podłoża współczucia i empatii), ale czasem to po prostu...

Ponad dwa i pół tysiąca lat tłumaczenia i zachęcania do przezwyciężania instynktów i emocji rozumem... i wciąż jak grochem o ścianę.
Tak, nieświadomi i nierozwinięci ludzie są niewolnikami swoich instynktów, popędów, intuicji, przeczuć, pragnień i emocji. I nie, nie jesteśmy na to skazani - często wystarczy przekroczyć samego siebie i zdać sobie sprawę z determinantów, które "pozbawiają" nas Wolnej Woli. Dokładnie na tym polega "porzucanie zwierzęcości na rzecz boskości" czy "przezwyciężania ciała na rzecz ducha".

Ja nie dowiedziałem się niczego nowego, poza tym, że istnieje wiele badań naukowych, obalających powszechne mity na temat rzekomego obrazu człowieka jako wyjątkowego zwierzęcia, a wyjątkowego tylko z tego względu, że z jego "automatu cielesnego" wydobywa się uboczny efekt w postaci świadomości/woli/rozumu, jak gwizd pary uchodzącej z silnika parowego lokomotywy.

Od lat staram się tłumaczyć wszystkim bzdury związane z empatią, która jest niemal tak często przywoływana w debacie publicznej, jak demokracja, wolność i równość - a przy tym równie nierozumiana.

Książka ta jest niezwykle przystępnie napisana. Współczesne czasy "emocjoholizmu" sprawiają, że powinna być obowiązkową lekturą w szkołach średnich.

Osobiście w swoich poglądach posuwam się jeszcze dalej niż Bloom i momentami śmieszyło mnie jego zachowawcze tłumaczenie, jakby obawiał się uszkodzić czytelnika faktami - ale to jest kolejna zaleta tej książki - stroniąc od radykalizmu zyska większą przychylność małoświadomych czytelników.

-----------------------------------

"Empatia - zdolność - powszechnie uznawana za dar - do patrzenia na świat oczyma innych, do odczuwania tego, co inni czują. Łatwo zrozumieć, dlaczego tak wielu ludzi uważa empatię za potężną siłę, działającą na rzecz dobra i przemiany moralnej. Łatwo pojąć, dlaczego tak wielu ludzi sądzi, iż jedyny problem z empatią polega na tym, że jest jej w nas za mało.
Też w to wierzyłem. I już nie wierzę. Empatia ma swoje zalety. Może być potężnym źródłem przyjemności związanej ze sztuką, wyobraźnią i sportem, może być też cennym aspektem związków intymnych. Ale na ogół jest złym doradcą moralnym. Uzasadnia głupie oceny i często motywuje nas do obojętności i okrucieństwa. Może prowadzić do irracjonalnych i niewłaściwych decyzji politycznych, niszczyć niektóre ważne relacje, na przykład między lekarzem a pacjentem, może sprawić, że będziemy gorszymi przyjaciółmi, rodzicami, mężami i żonami. Jestem przeciwny empatii, a jednym z celów tej książki jest przekonanie czytelników, by również byli przeciwko niej. [...] Występując przeciwko empatii nie twierdzę, że powinniśmy być egoistyczni i niemoralni. Wręcz przeciwnie. Uważam, że jeśli mamy być dobrymi ludźmi, którzy troszczą się o innych, to lepiej wyjdzie nam to bez empatii".

"W ogólnym rozrachunku empatia wywiera negatywny wpływ na ludzkie życie. Nie jest cholesterolem. Jest słodkim napojem gazowanym, kuszącym i smakowitym, ale szkodliwym". (na koniec rozdziału doprecyzowuje, że nie do końca, ale cytat ten zamieszczam, aby skłonił do myślenia)

"Widzimy zatem, że nasze reakcje na innych, nie wyłączając reakcji empatycznych, odzwierciedlają pierwotne uprzedzenia, preferencje i osądy. Dowodzi to, iż empatia nie może nas po prostu umoralniać. Związek pomiędzy nią a moralnością musi być bardziej skomplikowany, gdyż odczuwanie empatii zależy od wcześniejszych decyzji o tym, kto zasługuje na naszą uwagę i troskę, kto się liczy, kim warto się przejmować - a to są wybory moralne. Empatia nie skłania nas do moralnej oceny narkomana chorego na AIDS. To raczej nasza moralna ocena danej osoby rozstrzyga o tym, czy odczuwamy wobec niej empatię".

"Badania, o których mówiliśmy, strącają empatię z piedestału. Odzwierciedlamy uczucia innych, ale w ograniczonym zakresie; cierpienie empatyczne różni się od rzeczywistego cierpienia. Empatia zależy też od naszego stosunku do danego człowieka. Nie zawsze jest więc tak, że jeśli czujemy, że ktoś jest godzien naszej życzliwości (ponieważ kiedyś był życzliwy wobec nas albo po prostu dlatego, że jest taki, jak my), i dopiero wtedy odczuwamy empatię. Wreszcie empatię emocjonalną - czyli tę, o której traktuje ta książka - należy oddzielić od kluczowej umiejętności rozumienia innych ludzi".

"Wysoki poziom empatii nie czyni nas dobrymi ludźmi, a jej niski poziom nie sprawia, że stajemy się źli. W kolejnych rozdziałach zobaczymy, że dobroć może wiązać się z bardziej zdystansowanymi uczuciami współczucia i troski, zaś zło może mieć więcej wspólnego z brakiem współczucia, z niezważaniem na dobro innych i niezdolnością do kontrolowania własnych popędów".

"Powiem coś miłego o ekonomistach i wierzcie mi, że nie przyjdzie mi to łatwo. Jako profesor mogę wam zdradzić, że nie należą oni do najpopularniejszych członków wspólnoty akademickiej; kolegów rażą ich absurdalnie wysokie pensje, drogie garnitury i częste wpadki, gdy nie udaje im się przewidzieć kolejnych kryzysów. Niemniej fakt, że stosują oni zimną kalkulację ekonomiczną, czasem stawia ich w jednym rzędzie z aniołami, gdyż starają się być zawodowo nieczuli na wszelkiego rodzaju uprzedzenia i sympatie, którym ulega większość ludzi.
Większość ekonomistów wierzy na przykład w dobroczynne skutki wolnego handlu. Dzieje się tak w dużej mierze dlatego, że w przeciwieństwie do polityków i wielu obywateli nie chcą oni dostrzegać jakiejkolwiek istotnej różnicy pomiędzy życiem ludzi w naszym kraju a życiem mieszkańców innych części świata. Gdyby prezydent Stanów Zjednoczonych twierdził, że nie powinniśmy walczyć o utrzymanie miejsc pracy w Ameryce - przecież rodziny meksykańskie są równie ważne, jak rodziny w USA - nie utrzymałby się długo na swoim stanowisku. Ekonomiści jednak uznają podobne opinie za czyste uprzedzenia, pogarszające sytuację na świecie.
Warto zastanowić się, dlaczego ekonomia jest czasem nazywana "ponurą nauką". Tego pejoratywnego określenia użył po raz pierwszy w XIX wieku Thomas Carlyle, zestawiając ekonomię z takimi "radosnymi naukami", jak muzyka czy poezja: "Trzeba stwierdzić, że nie jest to radosna nauka, jak inne, które znamy; nie, jest to nauka okrutna i zła, odstręczająca i smutna. Aby dodać jej nieco wzniosłości, moglibyśmy nazwać ją nauką ponurą".
Carlyle napisał te słowa w określonym kontekście. Chciał bowiem ośmieszyć ekonomistów sprzeciwiających się sprawie, w której obronę bardzo emocjonalnie się zaangażował.
Co to za sprawa, wobec której ekonomiści byli tak negatywnie nastawieni? Niewolnictwo. Carlyle opowiadał się za ponownym wprowadzeniem niewolnictwa w Indiach Zachodnich i denerwowało go, że ekonomiści sprzeciwiali się temu rozwiązaniu. Pomyślmy o tym, gdy będziemy mieli ochotę zganić ekonomistów i ich chłodne podejście do ludzkich spraw, albo gdy usłyszymy, że ktoś utożsamia silne uczucia z dobrocią, a chłodne rozumowanie z oschłością i brakiem życzliwości. W realnym świecie, jak widzieliśmy, jest dokładnie odwrotnie".


"Być może empatia jest jak mleko. Dorośli nie potrzebują mleka; doskonale się bez niego obywamy. Potrzebują go natomiast małe dzieci".

"Co ciekawe, badania Buffone i Poulina wykazały też, że silniejszy związek pomiędzy empatią a agresją zachodzi u tych badanych, którzy ze względu na swą konstytucję genetyczną byli bardziej wrażliwi na wazopresynę i oksytocynę, hormony związane z takimi postawami, jak współczucie, okazywanie pomocy i empatia. Nie chodzi zatem jedynie o to, że pewne sytuacje wywołują empatię i w rezultacie wyzwalają agresję. Chodzi o to, że pewien rodzaj ludzi jest bardziej podatny na taką stymulację. [...] Podobnie jak Buffone i Poulin w swoich badaniach genetycznych, odkryliśmy, że im bardziej ludzie są empatyczni, tym wyższych kar się domagają".

"Jednocześnie jednak moja krytyka empatii zakłada racjonalność. Twierdzenie "Ten rodzaj sądów jest ułomny", moje przekonanie o jego prawdziwości i oczekiwanie, że przekonam do niego moich czytelników, zakładają zdolność psychologiczną wolną od tej ułomności. Podważając znaczenie empatii twierdzę zatem, że choć ulegamy wpływom odczuć w rodzaju empatii, to nie jesteśmy ich niewolnikami. Możemy osiągnąć lepsze rezultaty, polegając na rachunku strat i zysków w takich kwestiach, jak decyzja o przystąpieniu do wojny albo uznanie, że życie obcego człowieka jest warte tyle samo, co życie naszego dziecka, choć przecież kochamy nasze dziecko i nie darzymy obcego żadnym szczególnie serdecznym uczuciem.
Przekonanie, że natura ludzka ma dwa różne oblicza - emocje versus rozum, uczuciowe intuicje versus racjonalne rozumowanie - jest najstarszą i najtrwalszą teorią psychologiczną. Znajdujemy je już u Platona, a obecnie stanowi trzon podręcznikowych ujęć procesów poznawczych, zakładających dychotomię pomiędzy "gorącymi" i "zimnymi" procesami mentalnymi, pomiędzy intuicyjnym "Systemem I" i deliberatywnym "Systemem II". Kontrast ten znakomicie ujmuje tytuł bestselera Daniela Kahnemana "Pułapki myślenia: o myśleniu szybkim i wolnym".
Wielu ludzi jednak uważa dziś, że myślenie deliberatywne - cold cognition, system II - jest zasadniczo bezsilne. Opowiadanie się za kluczową rolą myślenia deliberatywnego jest postrzegane jako pogląd filozoficznie naiwny, psychologicznie niewyrafinowany, a nawet politycznie podejrzany.
Napisałem jakiś czas temu krótki artykuł do "NY Timesa", podsumowujący badania nad tym, jak trudno jest wniknąć w umysły innych. Dowodzę w nim, że mamy trudności z czymś, co nazywa się niekiedy "empatią poznawczą". Sądziłem, że spotkam się z protestami, i tak też się stało, ale najbardziej zaskoczyła mnie reakcja na ostatnie zdanie artykułu, które brzmiało: "Powinniśmy raczej rozwinąć w sobie zdolność do dystansowania się oraz do kierowania się obiektywną i sprawiedliwą moralnością".
Sądziłem, że jest to rozsądne, a właściwie nawet nieco nudne zakończenie, ale recenzenci rzucili się na nie, pytając - często szyderczo - na czym właściwie miałaby polegać taka obiektywna i sprawiedliwa moralność. Czy coś takiego w ogóle istnieje? Jeśli tak, to dlaczego mielibyśmy sądzić, że jest to coś dobrego? W podobnym tonie napisał do mnie kiedyś pewien profesor socjologii, informując mnie grzecznie, iż fakt, że tak bardzo akcentuję znaczenie rozumu, wyraża szczególny punkt widzenia białego mężczyzny z Zachodu. Nie powiedział tego wprost, ale bardzo kulturalnie dał mi do zrozumienia, że powinienem poważnie zastanowić się nad swoimi przywilejami.
Ten rodzaj reakcji naprawdę mnie zdumiewa. Istnieje bardzo wiele opinii na temat tego, jakiego rodzaju moralnością powinniśmy się kierować - filozofia moralna to trudna dyscyplina - ale sądzę, że opowiadanie się za obiektywną i sprawiedliwą moralnością jest czymś oczywistym. Czy wolelibyśmy moralność subiektywną i niesprawiedliwą?
Mógłbym zrozumieć, gdyby jakiś zwolennik empatii dowodził (polemizując ze mną), że empatia naprawdę może być sprawiedliwa i obiektywna lub że empatia jest koniecznym elementem sprawiedliwości i obiektywnej moralności, lub że przynajmniej empatia nie jest niekompatybilna ze sprawiedliwością i obiektywną moralnością. Dopuszczam pogląd, że zasadnicza teza tej książki jest fałszywa i że w ostatecznym rozrachunku empatia okazuje się przydatna, jeśli chcemy podejmować mądre i sprawiedliwe decyzje. Dopuszczam też pogląd, że w osobistych sytuacjach przydaje się nieco stronniczości - jeśli topiłoby się jednocześnie moje dziecko i ktoś obcy, a ja mógłbym uratować tylko jedną osobę, uratowałbym moje dziecko i nie uważam, że byłby to niewłaściwy wybór. A zatem stronniczość empatii i innych procesów psychicznych może być moralnie słuszna, przynajmniej niekiedy. Poglądy te zasługują na poważne rozważenie i w książce tej starałem się do ni ustosunkować.
Trudno mi jednak traktować poważnie twierdzenie, że w sprawach publicznych należy postępować w sposób niesprawiedliwy i subiektywny (to jest, że na przykład biali politycy powinni stanowić prawa, które faworyzują białych i dyskryminują czarnych). Co do opinii wspomnianego wyżej profesora socjologii, to przekonanie, że racjonalność to wyłącznie sprawa białych mężczyzn z Zachodu jest wyrazem postawy, w której skrajność ideologii postmodernistycznej łączy się z najbardziej zacofanymi poglądami bigota spod budki z piwem. W rzeczy samej nie ma powodów, by sądzić, że osoby nie będące białymi mężczyznami mają jakieś szczególne problemy z rozumem. Co się zaś tyczy zachodnich uprzedzeń, odsyłam mojego adwersarza do naszych wcześniejszych rozważań, w których wspomniałem o pewnych szczególnie jasnych intuicjach teologii buddyjskiej na temat przeceniania empatii.
Jest jednak inny argument krytyczny, zasługujący na o wiele więcej uwagi. Sprowadza się on do zastrzeżenia, że niezależnie od swoich walorów nasz rozum jest po prostu za słaby. Student pierwszego roku uczęszczający na zajęcia z wstępu do psychologii prawdopodobnie na pierwszym wykładzie usłyszy, że Arystoteles, definiując człowieka jako zwierze rozumne, całkowicie się mylił. Jesteśmy raczej istotami, które kierują się intuicją, emocjami i odczuciami. System I dominuje; System II zajmuje dalekie, drugie miejsce. Twierdzi się, że dowiodły tego neuronauki, odkrywając dominującą rolę emocjonalnych części mózgu, a wspierają je wybitne prace z zakresu psychologii kognitywnej i społecznej. Współcześni psychologowie często nie bardzo wiedzą, co zrobić z Freudem, ale zgodziliby się z nim co do kluczowej pozycji nieświadomości.
Chcę zakończyć tę książkę odpowiedzią na tego rodzaju argumenty, dowodząc, że nie jesteśmy tacy głupi, jak sądzi wielu badaczy i uczonych. Następnie zaś, ponieważ wszyscy kochamy zaskakujące zakończenia, powiem coś miłego o empatii..." (dalej rozprawia się z twierdzeniami w stylu "ludzie nie są racjonalni" albo "ogon macha psem", ale to już sobie sami doczytacie ;)

Ponad dwa i pół tysiąca lat tłumaczenia i zachęcania do przezwyciężania instynktów i emocji rozumem... i wciąż jak grochem o ścianę.
Tak, nieświadomi i nierozwinięci ludzie są niewolnikami swoich instynktów, popędów, intuicji, przeczuć, pragnień i emocji. I nie, nie jesteśmy na to skazani - często wystarczy przekroczyć samego siebie i zdać sobie sprawę z determinantów,...

Bardzo ważna książka stająca okoniem przeciw zbyt optymistycznej opinii wielu współczesnych psychologów o wyłącznie pozytywnych aspektach empatii.

Autor rzeczowo i konkretnie przedstawia swoje argumenty przeciwko empatii w etyce i sądach moralnych. W drzazgi rozbija absurdalną tezę Simona Baron-Cohena, jakoby brak empatii był immanentnym I sine qua non warunkiem zła.

Jak sam autor jednak wspomina, książka ta nie jest przeciwko empatii jako takiej, a przeciwko przecenianiu wyłącznie pozytywnej roli empatii w dyskursie moralnym.

Bardzo ważna książka stająca okoniem przeciw zbyt optymistycznej opinii wielu współczesnych psychologów o wyłącznie pozytywnych aspektach empatii.

Autor rzeczowo i konkretnie przedstawia swoje argumenty przeciwko empatii w etyce i sądach moralnych. W drzazgi rozbija absurdalną tezę Simona Baron-Cohena, jakoby brak empatii był immanentnym I sine qua non warunkiem zła....