Jak zostać pisarzem fantastą – Kir Bułyczow* (2001)

Książka nie jest szczegółową autobiografią, to raczej wspomnienia. Pamiętnik pisany do publicznego wglądu. Sam autor odżegnuje się od tego by określać jego tekst memuarami, ale tym w zasadzie jest (mmoire – z fr. pamięć). Wszystko co zawarto na kartach książki pasuje do definicji gatunku. Na stronie 13 pada kokieteryjnie: „mój opus można uznać za pseudomemuary. Samego jubilata w nim nie będzie” (str. 13) – mimo tej deklaracji, pomiędzy opowieściami o innych, poznajemy też życiorys autora.

„Dziwne, że fantastami nie została większość obywateli naszego mocarstwa” (str. 12).
Bułyczow uważa się za literata z przypadku, we wstępie podkreśla że nikt go do tego zajęcia nie zachęcał ani nie przygotowywał: „nigdy nie miałem zamiaru zostać pisarzem i bynajmniej nie pragnę być nim teraz. [...] nigdy nie znałem moich kolegów po fachu, [...] Nawet dziś znam niewielu pisarzy” (str. 13)**. Traktuje swoje pisarstwo jako przygodę wynikającą wprost z czytelniczej pasji.

Wspomnienia nie powalają na kolana. Zdania miejscami są niejasne, i nie budzą w polskim czytelniku tylu skojarzeń co w rosyjskim (niektóre brzmią tak jakby ich pazur i sens ginął w przekładzie). Co najmniej kilka anegdot i sformułowań bawi do łez, uważny czytelnik wyłowi wiele ciekawych informacji nt. życia w ZSRR na przestrzeni różnych dekad, ale wiele z tego co pisze autor można by pominąć albo ująć bardziej zwięźle, sugestywnie. Książka jest trochę rozwlekła. Wiele postaci nie jest tak barwnych jak się to autorowi wydaje.

Znajdziemy tu całe akapity pisane z typowo literackim zacięciem, np. postawienie sprawy w sposób niejasny bądź podszyty absurdem, aby po kilku linijkach przedstawić rzeczowe wyjaśnienie (gra z czytelnikiem),jednak brak tu dynamizmu, szybszego tempa. Autor stara się żartować, w zdania wplata ironię i sarkazm – ale nie zawsze trafia w czułą strunę.

Od czasu do czasu wyraża wahanie typowe dla wypowiedzi ustnej, kiedy nie mamy czasu ani sposobności by zweryfikować własną pamięć. Np. przytacza jakieś nazwisko, pisząc jednocześnie że mogło ono brzmieć inaczej, albo nie ma pewności gdzie coś było publikowane, zapewne tu albo tu, i wymienia tytuły. Można by tego uniknąć, sprawdzić, i zapisać jak było naprawdę, albo ująć sprawę nieco inaczej, a ewentualne wątpliwości zawrzeć w przypisie. W takiej formie wypada to strasznie nieprofesjonalnie.

Niewiele uwagi poświęca swojej twórczości – tu i tam padają jakieś informacje, ale głębszych refleksji i analiz tu nie ma. Dobre książki mówią same za siebie, ale dobrze jest czasem opowiedzieć o tym co wiązało się z ich powstaniem i ostatecznym kształtem. Prawdę mówiąc jest to trochę zaskakujące, bo dla pisarza jest to temat łatwy, który może bezproblemowo pociągnąć by zwiększyć objętość tekstu – Możejko-Bułyczow się na to jednak nie decyduje.

Na stronie 14, we wstępie – pada pierwotny tytuł wydania rosyjskiego: „Jak zostać fantastą” (Как стать фантастом – Kak stat’ fantastom). Polski trochę wypacza sens książki, bo Bułyczow wyraźnie pisze że realia ZSRR popychały człowieka w sferę marzeń, do odmiennych, bardziej komfortowych światów, i zarazem dystansuje się od bycia pisarzem-zawodowcem. Oczywiście chodzi też o po prostu inne światy, niekoniecznie lepsze, oraz to że takie otoczenie inspiruje do pisania, jednak mamy tutaj szersze ujęcie sprawy, tymczasem polska przeróbka sprowadza wszystko do stukania w klawiaturę maszyny do pisania.

Książkę przetłumaczyła Ewa Skórska (2003). W tekście nie ma nieporadnych kalek z rosyjskiego, i w zasadzie brzmi on poprawnie, ale jak było sygnalizowane wyżej, niekiedy to i owo ginie w przekładzie, a żadnej przypis nie wyjaśnia co.

Książka może być dobrym źródłem cytatów do artykułu poświęconemu Bułyczowowi, choć nie na tyle by bazować tylko na niej, ale jako samodzielna lektura wypada słabo.

Historie przytaczane przez autora rozpoczynają losy jego rodziców i dziadków, i dotyczą w zasadzie całego XX stulecia, ale charakter tych wspomnień definiuje to co zaszło pod sam koniec, w okresie transformacji.
W ostatnich dniach roku 1991 Związek Radziecki definitywnie przechodzi do historii; kraj łagrów, który trzymał za mordę pół Europy, załamuje się pod ciężarem własnej niegospodarności. Bułyczow przygotowuje swoje wspomnienia przesycony emocjami lat 90-tych, w okresie eksplozji rosyjskiej przestępczości i prywatyzacji związanej z narodzinami kasty tamtejszych oligarchów, totalnego poluzowania i otwarcia, kiedy nowopowstała Federacja Rosyjska ma jeszcze szanse dołączyć do demokratycznego Zachodu. Zmiana nie wszystkim wychodzi na dobre, mniej przedsiębiorczy klepią biedę a wielu jest wyraźnie rozczarowanych, jednak większość na nadzieję na lepsze jutro. Jest to istotne, bo nastrój jaki towarzyszy niemalże każdej linijce książki wiąże się ściśle z tym okresem, z poczuciem że wreszcie można mówić i pisać co się chce. Niestety rządy byłego kagiebisty (2000) poprowadzą Rosję w zupełnie innym kierunku, ale Kir Bułyczow (Igor Możejko) już tego nie dożyje, umiera pod koniec lata 2003. W tym samym roku książkę*** dostają do rąk polscy czytelnicy.



* W ruskim internecie pseudonim pisarza zapisywany jest z bukwą е (je) lub ё (jo) – Булычев albo Булычёв – tak w artykułach jak i na okładkach wschodnich wydań. (Na ukraińskiej Wikipedii – Буличов, na białoruskiej – Булычоў). [Kir Bułyczow – Igor Wsiewołodowicz Możejko (Игорь Всеволодович Можейко),ur. 18 października 1934 r., zm. 5 września 2003 r.]
** Polskiemu odbiorcy, postrzegającemu pisarza jako indywidualność – a niekiedy także jako outsidera lub ekscentryka – takie postawienie sprawy (str. 12-13),może kojarzyć się z radzieckim modelem pracy w duchu doktryny socjalistycznej, wedle której pisarze byli inżynierami ludzkich dusz, piszącymi zgodnie z wytycznymi i aktualnymi zapotrzebowaniami Partii, na zamówienie, na konkretny termin. Członkostwo w gronie inteligentów-literatów wymagało zaś nie talentu, ale mniej lub bardziej dyskretnego poparcia.
*** Wspomnienia w formie książki trafiają do sprzedaży w 2001, dwa lata przed śmiercią pisarza. „Po raz pierwszy te zapiski wydrukowano w czasopiśmie »Jeśli«. [...] Od tamtej pory upłynęły dwa lata” – przeczytamy w epilogu (str. 308).
„Gdy zmienił się prezydent, [kobieta] pozostawiła portret Jelcyna za swoimi plecami, u szczytu długiego stołu, obok flagi naszego państwa” (str. 83) – teksty zapewne docierały do redakcji „Jeśli” regularnie, w ustalonych terminach, zacytowane zdania wskazuje, że powstawały częściowo już po przekazaniu władzy Putinowi.

Uwagi: str. 17 – cakaemowych (?) [cekaemowych/CKM-owych?]; str. 42 – w tekście głównym Jefremow, w przypisie Jefriemow – dobrze byłoby zdecydować się na jedną formę transkrypcji; str. 50 – Niżniego Nowogrodu (Niżnego); str. 62 – dziaduszka Korablow okazuje się być niesolidny, wcześniej zaś (str. 59) była mowa, że chłopcy zbudowali z jego pomocą świetny szałas, a był tak dopracowany bo ów nie znosił fuszerki, jest też mowa o jego dzieciństwie na Krymie, wcześnie zaś autor pisze że prawdopodobnie był z Krymu... brakuje tu konsekwencji; str. 65 – ten gabinet jest przestronny, wcześniejszy tez wydawał się młodemu KB duży; str. 87 – brak przecinka; str. 88 – „Polscy okupanci uciekli [ze Lwowa], porzucając domy, kosztowne przedmioty i tajemnice” – Lwowiacy żyjący w swoim mieście od pokoleń określani są OKUPANTAMI? Kiepsko zaznaczona ironia, dalej na tej samej stronie – „Tajemne miejsce było willą zarekwirowaną sługusowi polskich imperialistów” (?!) – w książce autor wiesza psy na systemie w którym spędził większość swego życia, więc to nie może być serio; str. 97 – powtórzenie („był neolamarkistą”); str. 102 – dwa zdania z rzędu rozpoczynają się słowem „Mama”; str. 107 – areszt to nie więzienie; str. 135 – weranda wokół pierwszego piętra – w Polsce pierwszą kondygnację budynku nazywamy parterem, w Rosji to po prostu первый этаж; str. 138 – taki (takimi); str. 140 – „podnosząc tonę metalu własnym ciałem” – to taka sama przesada jak w przypadku Korablowa z początku książki, którego struga moczu sięgała sześciu metrów; str. 161 – to nie przeziębienie zakończyło żywot Aleksandra Wielkiego; str. 194 – 2x o tym że wzięli Mitina; str. 195 – miał (będzie miał); na str. 212 – autor komunikuje nam, że anegdota jaka przytoczył jest podkoloryzowana, oraz sugeruje że wszystkie jego wspomnienia mają taki charakter, bo inaczej pisać nie potrafi; str. 239 – raz Doda ma na nazwisko Daniłow, raz Dawidow (dalej w tekście już konsekwentnie Daniłow); str. 275 – Zaułku Armiańskim (Zaułku Ormiańskim?); str. 281/283 – utopia (antyutopia); str. 293 – MacDonald (McDonald’s/Makdonald); str. 304 – „Szeregowca Riana” (Ryana). Pod koniec tekstu pada nazwisko Roerich, ale zapisane nie tak jak przyjęto u nas, tylko kalkując rosyjską transkrypcję, tj. Rerih (Рерих).

Jak zostać pisarzem fantastą – Kir Bułyczow* (2001)

Książka nie jest szczegółową autobiografią, to raczej wspomnienia. Pamiętnik pisany do publicznego wglądu. Sam autor odżegnuje się od tego by określać jego tekst memuarami, ale tym w zasadzie jest (mmoire – z fr. pamięć). Wszystko co zawarto na kartach książki pasuje do definicji gatunku. Na stronie 13 pada kokieteryjnie:...

Memuary człowieka, któremu przyszło żyć w pełnym absurdów kraju, który sam przypomina świat z literatury fantastycznej. Książka o drodze jaką przyszło przejść autorowi, by samemu zostać pisarzem. Pełna humoru, absurdów i rzeczy wprost nie do uwierzenia.

Memuary człowieka, któremu przyszło żyć w pełnym absurdów kraju, który sam przypomina świat z literatury fantastycznej. Książka o drodze jaką przyszło przejść autorowi, by samemu zostać pisarzem. Pełna humoru, absurdów i rzeczy wprost nie do uwierzenia.

Jesli masz nadzieję, że nim zostaniesz po przeczytaniu tej książki - nawet nie zaczynaj. Chyba, że masz ochotę poznać wszelkich przodków autora oraz jego liczne niepowodzenia w życiu.

Jesli masz nadzieję, że nim zostaniesz po przeczytaniu tej książki - nawet nie zaczynaj. Chyba, że masz ochotę poznać wszelkich przodków autora oraz jego liczne niepowodzenia w życiu.

Jeśli istnieje ciekawsza autobiografia, napisana z taką dozą humoru i dystansu do siebie, to proszę mi pokazać, bo nie uwierzę, dopóki nie przeczytam.

Jeśli istnieje ciekawsza autobiografia, napisana z taką dozą humoru i dystansu do siebie, to proszę mi pokazać, bo nie uwierzę, dopóki nie przeczytam.

Świetna biografia! :)

Świetna biografia! :)