Dlaczego warto przeczytać tę książkę?

Myślę, że jedną z głównych przyczyn, jak to często z literaturą, jest poszerzanie horyzontów, zauważanie nowej, dotąd nieznanej perspektywy.

Czego książka dotyczy?

"Niniejsza książka opiera się na wywiadach przeprowadzanych z blisko siedemdziesięcioma osobami, żyjącymi (...) w Holandii podczas II wojny światowej jako ukrywane dzieci".

Czym różni się od innych książek poruszających tematykę Holocaustu?

"Poświęcona Holocaustowi literatura naukowa i popularna zazwyczaj skupia się na systematycznej anihilacji europejskich Żydów zsyłanych do obozów koncentracyjnych. Ze względu na straty poniesione przez populację europejskich Żydów podejście takie jest naturalne i całkowicie uzasadnione. (...) Niniejsza książka proponuje inną perspektywę - skupia się na doświadczanych przez ukrywane dzieci żydowskiego pochodzenia relacjach wewnątrz rodziny przed wybuchem, w trakcie, a zwłaszcza po zakończeniu II wojny światowej. Ukazuje również historię nie tylko inną, ale często wręcz całkowicie przeciwstawną wobec tej, której doświadczała większość europejskich Żydow".

Jaka jest różnica między ocalalałymi z obozów, a ocalałymi z ukrycia?

"Ze względu na szczególną naturę, jaką miało ich ocalenie oraz doświadczenia powojenne, badanie losów ukrywanych dzieci prowadzi do zupełnie innych wniosków niż w przypadku analizy ocalonych z obozów zagłady (...). Dla Żydów, którzy pozostali na terenie Europy, rok 1945 przyniósł wyzwolenie od niewoli hitlerowskiej i oznaczał koniec najgorszego czasu w ich życiu. Jednak dla wielu ukrywanych dzieci lata wojny były znośne, (...) dla wielu, jeśli nie dla większości, ukrywanych dzieci 1945 rok oznaczał nie wyzwolenie, lecz początek ich problemów. Jak refren powracało wyznanie:
'Moja wojna rozpoczęła się po wojnie' "

Skąd tytuł?

"Wizerunek ukrywanego dziecka ukształtowała Anna Frank, której życiu kres położyła brutalna śmierć. Dom Anny Frank jest najczęściej odwiedzanym przez turystów miejsce w Holandii (...) Anna Frank jest być może najbardziej rozpoznawalną ikoną Holocaustu. Znacznie mniej znany jest fakt, iż sytuacja, w jakiej znalazła się w czasie wojny, była nietypowa. Ukrywanie się całą rodziną stanowiło rzadkość z prostego powodu - było niebezpieczne (...). Zazwyczaj dzieci wysyłano pojedynczo do różnych domów, natomiast rodzice często ukrywali się razem. Ukrywanie się pojedynczo dawało również gwarancję, że nawet jeśli jeden z członków rodziny zostałby zdradzony i złapany, przeżyją pozostali. Stosunkowo duża zamożność i dalekowzroczność Otto Franka pozwoliła ukrywać się razem całej rodzinie Franków w budynku, w którym pracował - to znowu bardzo nietypowa sytuacja (...). Niniejsza książka nie będzie zatem skupiać się na losach przedwcześnie zakończonego życia Anny Frank, lecz objaśniać historię i pamięć o ukrywaniu się żydowskich dzieci w Holandii".

Jest to dla mnie niesamowicie ciekawa pozycja, przede wszystkich ze względu na historię II wojny światowej, ale także ze względu na fakt, że autorka "proponuje nowe spojrzenie na przeszłość Holandii i skupia się na jej mniej znanych aspektach".

Żyjąc w Holandii niemal na każdym kroku odkrywam jakieś ślady historii.

W tym roku mam zamiar ponownie udać się do muzeum Anne Frank, gdzie znajdowała się jej kryjówka, ale w ramach tej wyprawy tym razem z pewnością poszukam także innych historycznych miejsc. W końcu historia i zachowywanie pamięci o ofiarach Holocaustu w Holandii to "Nie tylko Anna Frank".

Dlaczego warto przeczytać tę książkę?

Myślę, że jedną z głównych przyczyn, jak to często z literaturą, jest poszerzanie horyzontów, zauważanie nowej, dotąd nieznanej perspektywy.

Czego książka dotyczy?

"Niniejsza książka opiera się na wywiadach przeprowadzanych z blisko siedemdziesięcioma osobami, żyjącymi (...) w Holandii podczas II wojny światowej jako ukrywane...

Jest to bardzo wstrząsająca lektura. Książkę wypożyczyłem w ulubionej bibliotece "za rogiem" i dawkowałem sobie powoli jej treść. Druga Wojna Światowa naznaczyła cały świat. Ale Europę najbardziej. Moją rodzinę też. Dziadek ze strony Mamy był przymusowym robotnikiem w Sudetach Niemieckich, Siostra ś.p. Babci Heleny przeszła przez obóz Dachau. Jedenaste przykazanie "Nie zapominaj" jest wezwaniem nie tylko do tego, by Shoah się nie powtórzył, ale także do operacji militarnych we współczesnym świecie. Autorka - Diane L. Wolf - jest autorką nagrodzonej książki "Factory Daughters: Gender, Household Dynamis, and Rural Industrialization in Java" - UC Press, jest redaktorem zbiorowej Feminist Dilemmas in Fieldwork oraz współautorem tomu Sociology Confronts the Holocaust: Memories and Identities in Jewish Diasporas. Wykłada socjologię na University of California w Davis.Autorka jak wspomniałem stworzyła wstrząsającą książkę. Oparła się na wywiadach z siedemdziesięcioma osobami o żydowskich korzeniach, ludźmi - któzy jako dzieci ukrywane były w holenderskich rodzinach aryjskich. Powstał wspaniały , przejmujący do szpiku kości fresk grupy ocalonych z Holokaustu. Doświadczenia respondentów - różniły się od przeżyć tych, którzy znaleźli się w obozach koncentracyjnych. Serdecznie polecam Czytelnikom. Książka liczy blisko 360 stron, została wydana przez "Universitas".

Recenzja dostępna także na blogu Imperium Lektur 2 blogspot.

Jest to bardzo wstrząsająca lektura. Książkę wypożyczyłem w ulubionej bibliotece "za rogiem" i dawkowałem sobie powoli jej treść. Druga Wojna Światowa naznaczyła cały świat. Ale Europę najbardziej. Moją rodzinę też. Dziadek ze strony Mamy był przymusowym robotnikiem w Sudetach Niemieckich, Siostra ś.p. Babci Heleny przeszła przez obóz Dachau. Jedenaste przykazanie "Nie...

"Ukrywanie się to był czas ciemności. (...) Kiedy myślę o tym okresie, widzę zawisłe nad wszystkim ciemnoszare chmury. (...) Nie było świateł, dni były ciemne i niebezpieczne, a każdy, kto zjawiał się na horyzoncie tej holenderskiej równiny, mógł okazać się Niemcem, który przyszedł właśnie po mnie."

Anna Frank. Najbardziej rozpoznawalna Holenderka na świecie. Choć zginęła zamordowana w obozie koncentracyjnym Bergen-Belsen na krótko przed jego wyzwoleniem, cały świat zna jej historię, dzięki prowadzonemu przez dziewczynkę pamiętnikowi. Na jej podstawie wciąż powstają filmy, sztuki teatralne, książki, a jej przypadek badają i analizują w wielu kontekstach przeróżni specjaliści. To jej postać ukształtowała na wiele lat w międzynarodowej świadomości obraz żydowskiego dziecka, ukrywanego podczas okupacji w Holandii. To za jej sprawą powstał mit wspaniałej i dzielnie stawiającej opór nazistom Holandii, co, jak się okazuje, stoi w sprzeczności z poznawanymi coraz szerzej przez badaczy faktami.

Anna Frank stała się dla Diane L. Wolf niejako pierwszym przyczynkiem do postania książki "Nie tylko Anna Franka". Autorkę zainteresowały losy innych żydowskich dzieci zamieszkujących Holandię w tym wojennym okresie. Ich doświadczenia, jak się okazało, były całkowicie odmienne od tego, co przedstawiła w swoim pamiętniku Anna Frank. Opierając się na rozmowach z 71 mężczyznami i kobietami, Diane L. Wolf nakreśliła w swojej pracy przekonujący portret holenderskich dzieci ocalonych z Holocaustu, dzieci, ukrywanych przez nie-Żydów przez cały okres wojenny. Jest to zupełnie odmienny obraz od tego, z jakim dane było się nam zetknąć w opowieściach ocalałych z obozów koncentracyjnych, lecz nie mniej traumatyczny.

Jak się czytelnik przekona i co zapewne mocno go zaskoczy dla bardzo wielu z tych dzieci okres wojny, mimo swojego przerażającego aspektu ludobójstwa, terroru i ciągłego zagrożenia, był dla nich czasem spokojniejszym, szczęśliwszym niż okres powojenny. "Moja wojna rozpoczęła się po wojnie" - powie jeden z respondentów, a większość pozostałych zgodzi się z nim używając mnie dosadnych słów na wyrażenie podobnych odczuć. Dlaczego? Dla wielu z ukrywanych dzieci wojna oznaczała życie z przybraną nieżydowską rodziną, czasami takich rodzin w trakcie ukrywania się dziecka było kilka. Było to dla nich nowe życie, nowa tożsamość, nowy świat. Spora część dzieci była na tyle mała, że nie pamiętała swoich biologicznych rodziców, czy krewnych, którzy i tak w większości nie przeżyli wojny. Kres wojny oznaczał dla nich ponowną zmianę, rozdzielenie z zastępczą rodziną, która stawała się dla nich namiastką normalnej rodziny i wtłoczenie na siłę w nową rodzinę, złożoną z prawdziwych rodziców (rzadkość),jednego rodzica i ojczyma/macochy, dalszych lub bliższych krewnych albo obcych Żydów lub dorastanie w sierocińcu. Dla wielu z tych dzieci opiekunowie z okresu wojny byli jedyną prawdziwą rodziną, którą pamiętali, z którą się związali. Publikacja Diane L. Wolf to pierwsze tak pogłębione badanie sytuacji ukrywanych dzieci, które dokładnie przywołuje i analizuje ze strony socjologicznej i psychologicznej ich doświadczenia przed, w trakcie i po ukryciu, uwzględniając takie aspekty jak zmiany zachodzące w obrębie tożsamości, pamięci i rodzin. Końcowe rozdziały książki zawierają analizę wpływu prześladowań, utraty rodziców i/lub separacji na psychikę przebadanych respondentów. Dla tych 71 ukrywanych dzieci wspólnym okazuje się być nie tylko poczucie winy - ja przeżyłem, a moi bliscy nie - lecz także złość i zawiedzione zaufanie spowodowane odrzuceniem - dzieci, które zostały umieszczone w kryjówkach jako małe dzieci, nie wiedziały, dlaczego tak się stało i długo nie potrafiły pozbyć się uczuciu, że zostały porzucone, z kolei te starsze czuły się porzucone, ponieważ nikt nie chciał z nimi rozmawiać o powodach umieszczenia w rodzinie zastępczej ani tez o tym, co się z nimi działo w trakcie wojny. Do tego dochodzi dystans emocjonalny - dzieci uczyły się nie przywiązywać do nikogo, bo skoro "porzucili" je najpierw rodzicie biologiczni, a później często zostali rozdzieleni na siłę z przybraną rodziną, to każdy kolejny związek postrzegali przez pryzmat swoich wcześniejszych doświadczeń. Nikt nie chciał wysłuchać ich opowieści o okresie ukrywania się, bo każdy borykał się z własnymi traumami wojennymi, "(...) wiele spośród tych dzieci obarczonych jest zarówno własnymi traumatycznymi historiami, jak i doświadczeniami ich rodziców.". Ba! Ich doświadczenia były uznawane za mniej ważne od innych ofiar Holocaustu, więc dzieci musiały się zmagać ze swoimi traumami same, pozbawione jakiegokolwiek wsparcia. Odbiło się to na ich przyszłość, gdy już jako nastolatki i dorośli zmagały się z brakiem przynależności i tożsamości, z lękami i fobiami, ze wspomnieniami. Jak się okazało mimo że od tych strasznych wydarzeń minęło ponad 50 lat oni nadal zmagali się z przeszłością i nadal nie byli postrzegani jako ofiary wojny.

Wolf odkrywa także przed czytelnikiem antysemityzm, kryjący się w polityce i praktykach stosowanych przez państwo holenderskie oraz w społeczeństwie holenderskim, którego tak mocno wypierają się Holendrzy. Oczywiście przytacza w swojej pracy przykłady świadczące o dyskryminacji Żydów. Książka Diane L.Wolf to również historia holenderskiego doświadczenia i zachowania w czasie okupacji, obnażająca i obalająca mit holenderskiego altruizmu. Badaczka zastanawia się, co sprawiło, że Holendrzy okazali się tak obojętni na los swoich żydowskich obywateli i dlaczego byli tak ulegli w stosunku do okupanta. Oczywiście Wolf nie neguje, że istniał ruch oporu, który niewątpliwie przyczynił się do uchronienia pewnej (niewielkiej niestety) ilości Żydów przed wywiezieniem do obozów, a tym samym do ich śmierci, tak jak nie zaprzecza, że wśród społeczeństwa holenderskiego byli ludzie skłonni zaryzykować własnym życiem, by ocalić Żydów. Podkreślę raz jeszcze, Wolf pisze o antysemityzmie i obojętności Holendrów, by uzmysłowić ludziom, że nie były to zjawiska im obce i jak pisze sama autorka: "Moim celem jest raczej naświetlenie przypadku Holandii gdyż temat ten pomijany bywa w większości anglojęzycznych dzieł na temat Holocaustu, oraz przyjrzenie się owym rządowym praktykom i polityce w kontekście mitu o holenderskiej tolerancji." "Nie tylko Anna Frank" to kronika wojennych, ale też i powojennych zmagań dzieci tkwiących w zamęcie Holocaustu. Jak już wspominałam wcześniej, historie w niej przedstawione dalekie są od wyidealizowanego obrazu ukrywania się jaki przebija z pamiętnika Anny Frank (który swoją drogą został mocno ocenzurowany przed wydaniem przez jej ojca). Książka Wolf przedstawia poruszające historie, które dobitnie świadczą o dalekosiężnych skutkach Holocaustu, także u tych osób, które nigdy nie trafiły do obozu koncentracyjnego. Autorka podkreśla, że i ukrywające się dzieci są jego ofiarami i do dzisiejszego dnia zmagają się z traumami, powstałymi w okresie wojennym i tuż po wojnie. Dowodzi, że nikt, komu udało się ujść z życiem z polowania, jakie urządzili naziści nie powinien być pomijany i nikt nie powinien prowadzić swoistego rankingu krzywd i cierpienia, doznanych w trakcie II wojny światowej.

Muszę zaznaczyć, że język publikacji Diane L.Wolf, którą można zaliczyć do literatury badawczej, a nawet akademickiej, nie jest trudny w odbiorze. Zrozumienie użytych przez autorkę w książce nazw, czy odwołań do teorii psychologicznych bądź socjologicznych nie nastręcza trudności, dzięki objaśnieniom znajdującym się na jej końcu. Jednak każdy, kto spodziewałby się literatury biograficznej, czegoś w stylu "Dziennika Anny Frank" może poczuć się rozczarowany.

Na blogu: http://zapiskispodpoduszki.blogspot.com/2015/01/nie-tylko-anna-frank-diane-l-wolf.html

"Ukrywanie się to był czas ciemności. (...) Kiedy myślę o tym okresie, widzę zawisłe nad wszystkim ciemnoszare chmury. (...) Nie było świateł, dni były ciemne i niebezpieczne, a każdy, kto zjawiał się na horyzoncie tej holenderskiej równiny, mógł okazać się Niemcem, który przyszedł właśnie po mnie."

Anna Frank. Najbardziej rozpoznawalna Holenderka na świecie. Choć zginęła...