Recenzja, Tomasz Cieślak:
Fascynujące są wyprawy w nieznane. Trzeba tylko dużo ciekawości i nieco odwagi. Joanna Ślósarska (literaturoznawca, antropolog kultury, profesor Uniwersytetu Łódzkiego) w swojej najnowszej książce poetyckiej, ósmym z kolei tomie, częściowo dwujęzycznym, pod tytułem Prześwietlone klisze z New Grange / The Overexposed Films from New Grange, proponuje równie zajmującą wyprawę „w znane”. Zatem obserwowanie, z podobnym zaciekawieniem i zdziwieniem jak za pierwszym razem, oswojonej uprzednio przestrzeni, pojmowanej zarówno dosłownie: namacalnej i bliskiej, jak i metaforycznie. Czasem to wręcz opresyjna przestrzeń miasta, kiedy indziej zaś domena natury, odnajdywana w okolicach Łodzi, ale też w Tatrach czy Alpach. Wreszcie, co równie istotne w tym tomie – to szerokie przestrzenie kultury, od prehistorycznego grobowca New Grange w Irlandii, poprzez postaci z greckiej mitologii, aż po Mozarta, Hessego, Fuentesa. W taką podróż zabiera nas (ale przede wszystkim siebie, bo my możemy być jedynie obserwatorami) bohaterka wierszy.
Silnie eksponowane, dominujące „ja” kontempluje banalne drobiazgi, tworzy bezpretensjonalne obrazy złożone ze zdawałoby się nieistotnych szczegółów. Część wierszy ma charakter osobistego wyznania, do którego kluczem są zapewne (bo zawsze pozostaje margines niepewności) doświadczenia autorki. Kiedy indziej Ślósarska buduje erudycyjne, zmetaforyzowane minitraktaty, stanowiące interpretacyjne wyzwanie. Takie kompozycyjne napięcie, gdzie intymne zwierzenie przenika się z refleksją metakulturową (a dzieje się to niekiedy wewnątrz, w obrębie poszczególnych wierszy) to celowy zabieg poetycki, konsekwentnie zrealizowany w całym tomie. Nic nie jest tu – choć pozornie może się tak wydawać – przypadkowe czy marginalne. Każdy utwór, mimo swej autonomiczności, jest ważnym głosem – ale też jednym z głosów potężnego chóru.
Książka Ślósarskiej ma spójny, wyrazisty temat. Zbłądzilibyśmy, traktując ją jedynie jako tom lirycznych zapisków czy „zanotów” z rzeczywistości (jak powiedziałby Białoszewski) – choć i to niewątpliwie oferuje ona czytelnikowi. Podróż „w świat”, bardziej „w znane” niż w nieznane, jaką odbywa bohaterka tych wierszy, jest przecież także, a raczej głównie – podróżą w siebie. Jest próbą (re)konstrukcji własnych doświadczeń, tak by odnaleźć i uchwycić jakąś nić wiążącą je i nadającą im sens. Prześwietlone klisze z New Grange traktują bowiem głównie o ukrytym metafizycznym sensie świata. Dlatego tak istotne są w budowaniu poetyckiej wizji w Prześwietlonych kliszach… elementy epifanii, te, nazwijmy je tak umownie, miejsca „prześwitywania”, przezierania spod tego, co widoczne – innej, głębszej rzeczywistości. Temu właśnie – lirycznej epifanii – służy poezja. Wiersz, jak pisze Ślósarska w Ars nie-poetica, bezpośrednio wyrasta, wynika z codziennego doświadczenia, doświadczenia egzystencjalnego, ale zmierza ku czemuś, co jest dalej. Wiersz
[…] wkłada język w szpary / nieostrożnie niebacznie / bełkoce/ jednak często do krwi słyszalnie / podpowiada rozkrzyżuje po bramach / teraz – tak – teraz
Bo – dopowiedzmy – język poetycki jest w wizji Ślósarskiej właśnie taką bramą, przejściem pomiędzy znanym i nieznanym, pomiędzy powierzchnią i głębią. Albo przynajmniej chciałby taką funkcję spełniać.
Prześwietlone klisze z New Grange to wyjątkowo konsekwentny, spójny tom poetycki. Całości dopełnia nienaganna szata graficzna oraz reprodukcje cyklu fotografii „Światy w światach” autorstwa Łukasza Ludkowskiego.
Zaskakuje i pozostaje dla mnie niejasne tylko jedno: osiem spośród kilkudziesięciu wierszy pomieszczonych w książce zaprezentowano równolegle w dwu wersjach – oryginalnej oraz w tłumaczeniu na angielski, dokonanym przez Monikę Kocot. Dlaczego wybrano właśnie te wiersze?