Wydaje się, że większość z nas słyszała o Soborze Trydenckim, ale trudno byłoby nam dokładnie sprecyzować, czego konkretnie dotyczył i nad czym obradowano. Dużo łatwiej byłoby zapewne z Soborem Watykańskim II, określanym niekiedy mianem „końca kontrreformacji”, za której symbol uchodził Sobór Trydencki. Książka „Trydent” przybliża czytelnikowi zagadnienie niezwykle złożone i skomplikowane, o doniosłych historycznie konsekwencjach. Sam autor, profesor uniwersytetu w Waszyngtonie oraz wykładowca wielu uniwersytetów w Ameryce Północnej i Europie, jezuita John W. O’Malley, wyraźnie zaznacza we wstępie, iż w swojej książce skacze po wielu zagadnieniach niczym po polu minowym, bowiem każdemu z nich z osobna poświęcono już w historii całe tomy. Można jednak z pełną uczciwością stwierdzić, że z tego skakania powstało rzetelne i syntetyczne opracowanie niełatwego tematu. Opracowanie, które stanowi dobrą lekturę zarówno dla ekspertów w tej dziedzinie, jak i dla wszystkich, których interesuje kulturalna i religijna historia nowożytnej Europy.

Autor precyzuje w swoim dziele intencje towarzyszące mu podczas pisania: Mój zamiar jest prosty: chcę napisać wprowadzenie do Soboru Trydenckiego, które będzie przystępne dla niespecjalistów, a być może także pomocne nawet zawodowym historykom i teologom. Mam przy tym nadzieję, że uda mi się zdemaskować kilka mitów i nieporozumień, narosłych wobec tego soboru. Przedstawiam kontekst, w którym odbywał się sobór, problemy, z jakimi się zmagał, i rozwiązania, które przyjął. Kreślę ramy, w których należy go interpretować, dostrzegając w nim konkretne, choć niezwykle złożone wydarzenie. Odnosi się wrażenie, iż autor w sposób satysfakcjonujący czytelnika wywiązał się w swojej książce z celów, które sobie postawił. Uczynił także znacznie więcej: ustosunkował się do najważniejszych wcześniejszych publikacji dotyczących Soboru Trydenckiego; w zajmujący sposób nakreślił historyczną i religijną sytuację ówczesnej Europy; z naukową starannością nie tylko zrekapitulował poszczególne fazy Soboru Trydenckiego, ale poruszył także kwestie roli teologów, wysłanników władców państw oraz legatów, z których wielu zawdzięczało Soborowi Trydenckiemu karierę.

Podczas lektury ujmuje czytelnika szerokość horyzontów autora oraz jego krytyczne spojrzenie na wiele wydarzeń towarzyszących Soborowi. John W. O’Malley w zajmujący i przystępny dla czytelnika sposób kreśli zjawisko polityczne, historyczne, religijne i kulturowe, jakim był Trydent. Ma odwagę, by pisać o jego licznych kryzysach i nieprzewidzianych epizodach czy wytykać słabości teologom soborowym. Z powodzeniem odtwarza napięcie, które podczas osiemnastu lat trwania Soboru poszczególni władcy mocarstw wywierali na trzech kolejnych papieży. Wydaje się jednak, iż największą wartością lektury jest znakomite oddanie klimatu XVI-wiecznej Europy, konfrontacja czytelnika z ideami humanizmu i reformacji. Sobór Trydencki w opinii autora stanowił wyzwanie, które rzucił Kościołowi sam Luter. Autor w zrozumiały i ciekawy sposób wyjaśnia przyczyny, dla których Luter i ruch, który zainicjował, wywarły tak ogromny wpływ na losy Europy w XVI stuleciu.

Książka „Trydent. Co się zdarzyło podczas soboru” to sprawnie napisana opowieść o soborze zwołanym w znacznej mierze po to, by dać odpór Lutrowi i protestantom. To dzieło, w którym autorowi udało się uniknąć wszelkiej indoktrynacji oraz przedstawienia tego zjawiska w czarno-białych barwach. Co nie jest takie oczywiste, biorąc pod uwagę fakt, iż pisał o czasach, w których religia i polityka pozostawały ze sobą nierozerwalnie związane i rozstrzygały o najistotniejszych kwestiach.

Ewelina Tondys