Był gdzieś haj taki kraj. Była gdzieś taka wieś

Bestseller dobrze się czyta. Bestlooker natomiast nie tylko czyta się świetnie, ale też i przyjemnie na niego patrzy. Takie z założenia miały być książki małżeńskiego duetu Franciszki i Stefana Themersonów, którzy traktowali je jak dzieła sztuki. Szacunku do książki wymagali również od czytelników, adresatami ich twórczości są wiec koneserzy. Stworzona przez nich prawie osiem dekad temu książeczka (w roku 1935) idealnie wpisuje się w te założenia i do dziś jest świetną lekturą. Można się pośmiać z przedziwnych, komicznych wydarzeń, można sobie język zwichnąć na słownych łamańcach.

Ten daleki kraj leży gdzieś w Afryce. Mieszkają w nim dziewczynka o imieniu Sabarawarak i chłopiec Karawarabas. Właśnie zamierzają dokonać transakcji wymiennej: kwas chlebowy w zamian za tort figowy. Niestety nic z tego nie wyjdzie, bo pojawi się mucha tse-tse i skutecznie utrudni im zamiary. To małe, niepozorne stworzenie namiesza też w drugiej historyjce. Przyleci do zaniedbanej wsi zamieszkanej przez leniwych ludzi. Tym razem jednak nie pokrzyżuje nikomu planów, za to zmotywuje mieszkańców do pracy, a wieś w końcu nabierze miłego dla oka wyglądu.

Książka jest dwustronna a oba opowiadania kończą się pośrodku. Można zacząć czytanie od dowolnie wybranej historii. Zabawny tekst wymyślony przez Stefana jest tu tak samo ważny jak ilustracje, wykonane ręcznie przez Franciszkę. Choć język może wydawać trochę niedzisiejszy, historyjki śmieszą już kolejne pokolenie. Przygody bohaterów opowiastek mają dydaktyczny posmak, jest też zgrabnie wpleciony morał, który łatwo odczytać. Historie opowiedziane przez Themersonów są uniwersalne. Młodzi czytelnicy z pewnością zauważą, że mimo upływu kilkudziesięciu lat choć zmienia się rzeczywistość – ludzkie wady i przywary pozostają takie same.

Publikacje Themersonów są nieszablonowe, nie tylko pod względem treści. Struktura książki jest perfekcyjnym połączeniem typografii i ilustracji, wszystkie elementy są dopasowane jak klocki, tworząc spójną całość. Przy tworzeniu własnych książek trzymali się jasnego podziału: on zajmował się pisaniem, a ona tworzyła do tekstu ilustracje. Widać jak potężną siłą jest wyobraźnia autorów, nie znająca granic ani tych geograficznych, ani wyobrażonych. Książkowe eksperymenty można więc uznać za w pełni udane. Małżeństwo ponad trzydzieści lat prowadziło w Londynie Gaberbocchus Press, niezależne wydawnictwo, którego nakładem ukazało się wiele awangardowych dzieł.

W „Był gdzieś haj taki kraj…” nic jest przypadkowe, zarówno słowo, jak i ilustracja wkomponowana w tekst, mają wyznaczone miejsce. Czego nie ma w treści - dopowie rysunek. Nie ma tu zbędnych elementów, nadmiaru kolorów czy słów. Ekspresyjna kreska i melodyjne rymy pozwalają za to cieszyć się czytaniem, zachwycić małym arcydziełem, doszukiwać treści nie podanych wprost. Ale na tym właśnie polega fenomen bestlookera. Ta książka jest po prostu dobrze zaprojektowana.

Magdalena Świtała