Masłem do dołu

Rzuciłam okiem tylko na tę książkę, „ tyle że rzucenie okiem na książkę bywa bardzo zdradliwe, bo niektóre są zupełnie jak mięsożerne krewetki.”I tak było z tą. Pochłonęła mnie ta lektura, której głównymi bohaterami są dwaj sześćdziesięciolatkowie Arnośt i Evźen, a tłem, które będzie tworzyć te historię, innowacyjny projekt talerza, na którym rogalik nie będzie się wykopyrtać masłem do dołu. Brak tu nudy, stabilizacji, moralizatorstwa. Jest za to kreatywność, przyjaźń i zrozumienie. To wszystko okraszone, jak pyzy skwarkami, znakomitym humorem, który dokonał niemożliwego. Czytając tę książkę pełną refleksji i życiowych mądrości, rżałam ze śmiechu. Tego mi było trzeba. Bardzo polecam.
„Dopiero teraz kasjerka łaskawie unosi swoje zmęczone życiem powieki, robi to powoli, ze starannie wyuczoną cierpliwością, nabytą podczas lat praktyki w komunikacji z debilami najcięższego kalibru”.
„Czas staje w miejscu i ma nas w garści. W takich chwilach dociera do człowieka, jaki z czasu bezlitosny łotr i ile zna trików".

Rzuciłam okiem tylko na tę książkę, „ tyle że rzucenie okiem na książkę bywa bardzo zdradliwe, bo niektóre są zupełnie jak mięsożerne krewetki.”I tak było z tą. Pochłonęła mnie ta lektura, której głównymi bohaterami są dwaj sześćdziesięciolatkowie Arnośt i Evźen, a tłem, które będzie tworzyć te historię, innowacyjny projekt talerza, na którym rogalik nie będzie się...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Moje spotkanie z książką było odrobinę przypadkowe, choć w sumie w życiu przypadków nie ma.
Zupełnie nieświadoma tego, jakie książki wydają, podeszłam do stoiska Wydawnictwa Afera na IX Targach Ciekawej Książki w Łodzi.
Panie z wydawnictwa poleciły nam właśnie humorystyczne powieści Petra Šabacha. I stało się, kupiłyśmy z przyjaciółką, każda z nas wybrała inny tytuł.
I zaczęłam czytać, wciągnęłam się dość szybko, co trochę mnie zaskoczyło.

masłem do dołu to bardzo ciekawy tytuł, który z nie jest łatwo zrecenzować, ponieważ trzeba się odwołać i do fabuły, ale też i do wyglądu samej książki. No, ale spróbuję.

Książka to opis życia sześćdziesięcioletniego mężczyzny, jego spotkań z przyjacielem, chwil spędzonych z wnukiem oraz sytuacji, które opisują jego wcześniejsze doświadczenia. Można czytać je jako całość, powieść fabularną, myślę, że udałoby się ją też przeczytać wybranymi fragmentami, trochę tak jak pisze się w pamiętniku. Narracja często jest pierwszoosobowa, znajdziemy też wiele fragmentów, które opisują dialogi bohaterów w czasie teraźniejszym, jakbyśmy stali obok i widzieli co robią. Rozdziałów jako takich nie znajdziemy, poszczególne części, czyli pojedyncze wydarzenia są oddzielone od siebie w bardzo dobry sposób. Wyodrębnione są przy pomocy małego punktora.
Nadaje to trochę takiego stylu jakby to były zwykłe zapiski czy notatki o życiu. W tej zwykłości skrywa się humor, patrzenie z przymrużeniem oka na świat, na ludzi "starych", na czeskie zwyczaje, na bibliotekarza, który chce być antykwariuszem, a z rozmarzeniem spogląda na swoją wielką, nieogarnioną biblioteczkę zbieraną przez lata, na to co robi z człowiekiem nuda i brak zajęcia.
I jak żyć, by potem nie żałować czasu, który otrzymaliśmy.

Tak, sądzę, że właśnie o tym jest książka.

Wcześniej nie miała okazji sięgnąć do czeskiej literatury, a przecież Czesi to nasi sąsiedzi. Także trochę wstyd przyznać, myślę, że po tej książce coś się zmieni, ponieważ zainteresowała mnie bardzo samym językiem, a także kulturą Czech. W książce pojawia się kilka aforyzmów i zastanowiło mnie czy one istnieją w tym samym znaczeniu, co nasze w Czechach, czy jednak mamy różne powiedzenia i tłumaczka przekładając tekst w miejsce czeskiego powiedzenia wstawiła nasz odpowiednik?

Intrygujące, prawda?

Oczywiście, że książkę polecam!
7/10

Moje spotkanie z książką było odrobinę przypadkowe, choć w sumie w życiu przypadków nie ma.
Zupełnie nieświadoma tego, jakie książki wydają, podeszłam do stoiska Wydawnictwa Afera na IX Targach Ciekawej Książki w Łodzi.
Panie z wydawnictwa poleciły nam właśnie humorystyczne powieści Petra Šabacha. I stało się, kupiłyśmy z przyjaciółką, każda z nas wybrała inny tytuł.
I...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Nie wiem zbyt wiele o czeskiej literaturze i dlatego postanowiłam nadrobić zaległości. A jeśli już to robić, to od razu z górnej półki - coś, co utrzymuje się u naszych południowych sąsiadów jako bestseller. "Masłem do dołu" zaciekawiło mnie, jak wielu, zabawną okładką i opiniami, że jest to bardzo dobra dawka czeskiego humoru.

Faktycznie tak jest. Książka to opowieść snuta przez pana w słusznym wieku, którego życie składa się z piwa w Ciszy, pitego wspólnie z przyjacielem, rodziny z problemami i ojca przebywającego w domu opieki. Wszystko toczy się z dnia na dzień, nie ma żadnej wciągającej akcji, która by do czegoś prowadziła. Jest jednak kilka wątków, które przewijają się od początku do końca, ale raczej to zbiór luźnych anegdot podszytych sławnym czeskim humorem.

Pozycja, którą połknęłam w dwa dni, acz w sumie to tylko 200 stron kieszonkowego formatu. Czyta się szybko. Skąd zatem tylko 5 gwiazdek? Bo z niewielu sytuacji faktycznie się śmiałam, a poza tym sama książka jakoś specjalnie mnie nie urzekła.

Nie wiem zbyt wiele o czeskiej literaturze i dlatego postanowiłam nadrobić zaległości. A jeśli już to robić, to od razu z górnej półki - coś, co utrzymuje się u naszych południowych sąsiadów jako bestseller. "Masłem do dołu" zaciekawiło mnie, jak wielu, zabawną okładką i opiniami, że jest to bardzo dobra dawka czeskiego humoru.

Faktycznie tak jest. Książka to opowieść...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

„Masłem do dołu“. To naprawdę typowo czeska ksiązka, w duchu powiedzenia „czeski film”. Narratorem opowieści jest sześćdziesięciolatek. Ze swojej perspektywy opowiada o swoich aktualnych perypetiach życiowych. Prowadzi swój własny antykwariat. Regularnie spotyka się ze swoim równieśnikiem, przyjacielem imieniem Ewgen. W domu starców odwiedza swojego ojca, która cierpi na demencję. Jest rozwiedziony, także nie ma żadnej partnerki życiowej, ma jednak córkę, wnuka oraz zięcia.
Okładka polskiego wydania niedokładnie odzwierciedla tytuł oraz myśl zawartą w tytule książki. Polskie wydanie zostało zrobione na potrzeby polskiego rynku oraz polskiego odbiorcy. Widzimy na okładce kromkę „polskiego” chleba, która spadła masłem do dołu na ziemię. Jednak jeśli mamy być wierni temu narrator ma na myśl, to trzeba zaznaczyć, że chodzi o całkiem inny rodzaj pieczywa, niż chleb, który spada masłem do domu. Ten kto odwiedził Czechy, spędził tam trochę czasu i miał możliwość poznanie miejscowych obyczajów, wie iż tak zwany „rohlik” jest podstawowym pożywieniem, każdego Czecha. „Rohlik” wydaje się przebijać w popularności inne rodzaje pieczywa, chelba, bułek. Od najmłodszego wieku Czesi zapychają się „rohlikami”. Mankament rohlika polega na tym, że jeśli przetnie się go na pół, lub nawet bez przecinania posmaruje się go masłem i położy na talerzu, ma on paskudną tendencję spadania, odwracania się masłem do dołu. Niestety do dziś, jak nasz narrator stwierza ani nie opatentowano ani nie wymyślono talerza, który odpowiednio przytrzymuje „rohliki” tak aby nie spadały masłem do dołu.
Rozmowy między narratorem i głównymi bohaterami na temat fenomenu spadania „rohlika” masłem do dołu przewijają się przez książkę, ale w połowie książki pojawia się świetny wątek, którego nie będę zdradzał, gdyż sprawił, że świetnie się bawiłem czytając książke, i fakt iż wątek się niespodziewanie pojawił sprawiły, że ksiązka bardzo mi się spodobała. Może uchylę mały rąbek tajemnicy. Ów wątek dotyczy rodziny naszego narratora i jest naprawdę bardzo komiczny, mocno czeski. Chyba coś takiego nie byłoby możliwe na przykład w polskich warunkach kulturowych.
Ogólnie mówiąc, książka podobała mi się, szybko skończyłem ją czytać. W sam raz na dwa, trzy wieczory.

„Masłem do dołu“. To naprawdę typowo czeska ksiązka, w duchu powiedzenia „czeski film”. Narratorem opowieści jest sześćdziesięciolatek. Ze swojej perspektywy opowiada o swoich aktualnych perypetiach życiowych. Prowadzi swój własny antykwariat. Regularnie spotyka się ze swoim równieśnikiem, przyjacielem imieniem Ewgen. W domu starców odwiedza swojego ojca, która cierpi na...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Najpierw zaciekawił mnie tytuł, okładka, a potem treść pełna humoru. Nie bez przyczyny książka miała przez długi okres status bestsellera. jeśli ciekawi was z czego śmieją się Czesi, zapraszam do lektury. Uwaga, można ze śmiechu opulć kartki.

Najpierw zaciekawił mnie tytuł, okładka, a potem treść pełna humoru. Nie bez przyczyny książka miała przez długi okres status bestsellera. jeśli ciekawi was z czego śmieją się Czesi, zapraszam do lektury. Uwaga, można ze śmiechu opulć kartki.

Pokaż mimo to

Kupiłam tą książkę zupełnie w ciemno. Przyciągnął mnie tytuł, ciekawa okładka, kilka przeczytanych na szybko pozytywnych opinii i znaczna obniżka ceny ;). I jak to często bywa, w ten oto sposób, całkiem przypadkowo, trafiłam na bardzo interesującą lekturę. Z pewnością nie będzie to moja ostatnia pozycja tego autora. Zaciekawił mnie swoim stylem na tyle, że mam ochotę poznać kolejne książki spod jego pióra. Krótka, prosta, a jednak wciągająca. Mnie urzekła. Polecam.

Kupiłam tą książkę zupełnie w ciemno. Przyciągnął mnie tytuł, ciekawa okładka, kilka przeczytanych na szybko pozytywnych opinii i znaczna obniżka ceny ;). I jak to często bywa, w ten oto sposób, całkiem przypadkowo, trafiłam na bardzo interesującą lekturę. Z pewnością nie będzie to moja ostatnia pozycja tego autora. Zaciekawił mnie swoim stylem na tyle, że mam ochotę poznać...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Arnost i Evzen to dwoje staruszków spędzających czas na rozmowach przy piwie w knajpie 'Cisza'. Pierwszy z nich jest bibliotekarzem, kompletującym i porządkującym własny antykwariat. Evzen zaś to artysta portretujący auta, przywdziewający barwy amerykańskich militariów. Przyjaciele przeżywają razem paradoksalne sytuacje m.in. gromadząc zapasy na ewentualność wojny bądź szukając dawcy skóry dla wnuczka Arnosta.

Zabawna opowieść, tocząca się torem spotkań i rozmów. Można.

Arnost i Evzen to dwoje staruszków spędzających czas na rozmowach przy piwie w knajpie 'Cisza'. Pierwszy z nich jest bibliotekarzem, kompletującym i porządkującym własny antykwariat. Evzen zaś to artysta portretujący auta, przywdziewający barwy amerykańskich militariów. Przyjaciele przeżywają razem paradoksalne sytuacje m.in. gromadząc zapasy na ewentualność wojny bądź...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Słowo jakie przychodzi mi do głowy po skończeniu tejże książki to „sympatyczna”. Bo taka ona jest – lekka, przyjemna, zabawna, nie rości sobie pretensji do niczego jak tylko do bycia czystą rozrywką. „Masłem do dołu” bardziej przypomina zbiór anegdot i przypadkowych historii podane w lekkostrawnej formie, podszytej świetnym dowcipem i absurdem. Dowcip nierzadko czarny i złośliwy, ale celny, absurd zaskakujący i rozbrajający.

Powieść Sabacha czyta się szybko i lekko a lektura wywołuje uśmiech. Bo i niewymuszone to i bezpretensjonalne, pełne dystansu ale też ciepła i wrażliwości. Nie brakuje też sentymentalnych tonów ale wszystko w granicach rozsądku. Postaci niezwykle rubaszne, ujmujące i rozczulające a prowadzone przez nich dialogi są chwilami wręcz rozbrajające.

Świetna pozycja gdy ma się ochotę przeczytać coś lekkiego, zabawnego ale i niegłupiego. Bo pod fasadą tego śmiechu i uśmiechu autor przemyca też poważniejsze historie, już niekoniecznie takie różowe. Ale nawet pomimo niemiłych przeciwności losu na drodze bohaterów to jednak książka tchnie optymizmem. I to doskonale czuć po lekturze „Masłem do dołu” – że dostało się porządną dawkę czystego optymizmu.

Serdecznie polecam, doskonała lektura na odprężenie.

Słowo jakie przychodzi mi do głowy po skończeniu tejże książki to „sympatyczna”. Bo taka ona jest – lekka, przyjemna, zabawna, nie rości sobie pretensji do niczego jak tylko do bycia czystą rozrywką. „Masłem do dołu” bardziej przypomina zbiór anegdot i przypadkowych historii podane w lekkostrawnej formie, podszytej świetnym dowcipem i absurdem. Dowcip nierzadko czarny i...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

COLAS BREUGNON Z PRAGI

Po dłuższej przerwie postanowiłem wrócić do Petra Šabacha (1951-2017), którego powieść „Pijane banany” była jednym z moich najciekawszych odkryć ubiegłego roku. Już na samym początku chciałbym postawić sprawę jasno – mam pełną świadomość faktu, że twórczość nieżyjącego czeskiego pisarza nie jest literaturą najwyższych lotów, najwyżej rodzajem miłego czytadła. Ktoś napisał tutaj wielokrotnie cytowane już słowa: „Hrabal to nie jest, ale zawsze”. Można dyskutować, czy to wada, a może właśnie zaleta tej prozy. Ja bardzo lubię Petra Šabacha właśnie dlatego, że przy lekturze jego powieści czuję się bezpieczny. Za cenę konfrontacji z nieco mniej skomplikowanym światem przedstawionym mam pewność, że nie zostanę nagle znokautowany na przykład mordowaniem kotów przy użyciu młotka („Auteczko”), świniobiciem („Postrzyżyny”) czy wykłuwaniem oczu bykowi („Pociągi pod specjalnym nadzorem”). Czasami po prostu potrzebuję tego rodzaju prozy i nie oznacza to bynajmniej pójścia na literacką łatwiznę. Nie jest moim celem kalanie najświętszego bodaj gniazda czeskiej literatury, chcę jedynie pokazać, że Hrabal bywa często traktowany bezkrytycznie.

Nie znaczy to jednak, że w powieści Šabacha brak jest jakiejkolwiek głębi. Jak możemy przeczytać na tylnej stronie okładki, „Masłem do dołu” jest kolejną próbą przekonania czytelników, uparcie umieszczających Czecha wśród „pisarzy popowych”, że „pod historią opowiadaną przez przyjemnie podchmielonego wesołka kryje się znacznie więcej niż śmiech”. Istotnie, by posłużyć się muzyczną metaforyką – Šabach to nie jest disco z samochodowego radioodbiornika, ani też neutralny fryzjerski jazz – w przypadku „Masłem do dołu” widać to bodaj jeszcze wyraźniej niż we wspominanych tu już „Pijanych bananach”. Niejako na marginesie Šabach mówi nam tu całkiem sporo o moralności, więzach rodzinnych, przyjaźni, odpowiedzialności i starzeniu się.

Bohaterami „Masłem do dołu” uczynił Petr Šabach dwóch dziarskich sześćdziesięciolatków – Arnošta i Evžena, których poznajemy w momencie, w którym dwa samoloty uderzają w wieże World Trade Center. Arnošt jest właścicielem nierentownego antykwariatu, ponadto w wolnych chwilach próbuje swoich sił jako dramaturg. Rozwiedziony z Marcelą, ojciec Julii, dziadek Mišy, na dodatek jeszcze opiekujący się zniedołężniałym ojcem. Evžen natomiast to karykaturalny amerykanofil, ubrany w wojskową kurtkę model M65 wzór Regiment. Niedoszły artysta plastyk, został zwolniony z egzaminu maturalnego, bowiem zachwycił komisję rekrutacyjną na ASP perfekcyjnie narysowaną kostką cukru. Utrzymuje się z rysowania samochodów. Na co dzień nie zajmuje się jednak niczym, poza filozofowaniem i przesiadywaniem w knajpie o nazwie „Cisza”, która w powieści staje niemalże areopagiem, miejscem wielu piwnych dyskusji. Przyczynkiem do fabuły (i tytułu) powieści jest refleksja wyżej wymienionego nad faktem, że niezmiennie od sześćdziesięciu lat towarzyszący piwu rogalik przewraca mu się na talerzyku masłem do dołu.

Powieść Šabacha to zatem książka o męskiej, piwnej atmosferze – tym większe słowa uznania należą się tłumaczce, Julii Różewicz, za znakomite, nieinwazyjne spolszczenie utworu. To, co prawda, książka męska, ale gdzieś na jednym z kilku poziomów, niesłychanie subtelna i uważna. Choć alkoholu, jak zwykle zresztą u czeskiego pisarza, leje się sporo, jego bohaterów po prostu nie sposób nie polubić. Bardzo mocno utkwiła mi w pamięci scena, w której Arnošt odwiedza swojego sędziwego, dotkniętego demencją ojca. Spotkania te pojawiają się w narracji cyklicznie i stanowią przeciwwagę do wartkiej i satyrycznej na ogół fabuły powieści. Ojciec przebywa w domu opieki społecznej, choroba uniemożliwia mu kontakt ze światem – starzec nie mówi, jest zdany na łaskę pielęgniarek, a jego życie przypomina wegetację. Jedna z takich wizyt kończy się dla głównego bohatera w sposób wyjątkowy: „Jestem u taty do wieczora. Pomagam mu przy jedzeniu, a kiedy już stoję w progu, słyszę nagle, jak zupełnie normalnym głosem mówi:
- Idź na urodziny i przestań zachowywać się jak kretyn!
Wracam do pokoju, żeby wykorzystać ten jego przebłysk, jednak nim zdążę się przysiąść znów tylko się uśmiecha. Chwilę czekam, ale na próżno, głaszczę go na pożegnanie i idę do «Ciszy»”. Tę scenę w pełni docenią jedynie ci, którzy, podobnie jak bohater oczekują na takie chwilowe przebłyski najbliższej starszej osoby i wykorzystują je, ze świadomością, że z biegiem czasu mogą się one zdarzać się coraz rzadziej.

Niewątpliwie „Masłem do dołu” jest również rodzajem manifestu w obronie osób starszych – dwóch sześćdziesięciolatków pokazuje, że wciąż są potrzebni światu, że jeszcze wiele mogą, że „jeszcze nie wieczór”. Arnošt, choć na początku wydaje się pogrążonym w marazmie antykwariuszem, to jednak potrafi wziąć los w swoje ręce i – na przykład ułożyć córce życie małżeńskie, licznymi intrygami sprawiając, by ta rozstała się z mężem. Ów tytułowy stale przewracający się na jedną stronę rogalik przyjmuje znaczenie najzupełniej symboliczne – wydaje mi się bowiem metaforą Arnošta i jemu podobnych, którzy mimo wieku, chcą ciągle żyć na stojąco i dyktować warunki. Jeśli talerzyk-świat powoduje, że rogalik się przewraca – trzeba go wymienić, a w ostateczności – wymyślić sobie swój własny, niezależny. Wydaje się, że najpełniejszą realizacją owej żywotności Arnošta i Evžena jest zakończenie powieści. Nie zdradzę oczywiście, o co dokładnie chodzi, powiem jedynie, że jest to jedyna scena w „Masłem do dołu”, która budzi moje zastrzeżenia. Człowiek, który poświęcił książkom całe dotychczasowe życie, pozbywający się, nawet w imię najskrytszych marzeń, gromadzonego latami księgozbioru – po prostu nie występuje w przyrodzie. Wiedzą o tym wszyscy zakochani w książkach To tak, jakby w powieści kryminalnej zabójcą okazała się postać, która wyskakuje znikąd i pojawia się po raz pierwszy w ostatniej scenie – teoretycznie coś takiego jest możliwe, jednak w praktyce – to błąd w sztuce.

„Masłem do dołu” to powieść z rodzaju tych, do których czeski pisarz zdążył nas przyzwyczaić – krótka, zwięzła, z wartką i dowcipną akcją. Šabach zwykł mawiać, że wszystkie te historyjki, którymi wypełniona jest jego proza, rodzą się niejako samoczynnie, a jego rola ogranicza się jedynie do ich zapisywania. Rzeczywiście, jest to książka gadana, złożona z wielu anegdot i humorystycznych sytuacji. Często okraszonych stosowną dozą absurdu – bo cóż innego można powiedzieć na przykład o scenie, w której jeden z bohaterów przebiera się za psa, aby uniknąć mandatu za brak biletu w kolejce podmiejskiej? Arnošt to taki współczesny Colas Breugnon. Choć to nie Burgundia, tylko Czechy, wiek nie siedemnasty, tylko początek dwudziestego pierwszego, to jednak w „Masłem do dołu” znaleźć można ten sam ponadczasowy optymizm, co u bohatera wykreowanego sto lat temu przez Romaina Rollanda.

Najcelniej o Šabachu wyraził się według mnie Tomasz Pindel, który stwierdził, że to literatura, która „więcej daje, niż obiecuje” Zgoda, jej fundamentem jest humor, śmiech, anegdota, ale to z pewnością nie jest jedyny jej budulec. Warto czytać Šabacha, szczególnie wczytując się w interteksty. Czyńmy to zatem, a jeśli rogalik nadal będzie się przewracał, nie zastanawiajmy się zbyt długo nad wymianą talerzyka.

COLAS BREUGNON Z PRAGI

Po dłuższej przerwie postanowiłem wrócić do Petra Šabacha (1951-2017), którego powieść „Pijane banany” była jednym z moich najciekawszych odkryć ubiegłego roku. Już na samym początku chciałbym postawić sprawę jasno – mam pełną świadomość faktu, że twórczość nieżyjącego czeskiego pisarza nie jest literaturą najwyższych lotów, najwyżej rodzajem miłego...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Szkoda, że taka krótka ta książka!
Jedno popołudnie, kilkanaście wybuchów śmiechu, jedna chwila grozy i koniec.
Oglądało się kiedyś " Pod jednym dachem", " Kobietę za ladą", "Arabellę" i oczywiście "Szpital na peryferiach " i się uwielbiało. I "Butelki zwrotne" też zapamiętałam i polubiłam. Za ten specyficzny czeski humor- dosadny, ale nie chamski. Czesi nie są skorzy do obrażania się, mają dystans do siebie, nie są tacy napuszeni. Bywają rubaszni i rozerotyzowani, ale ze smakiem.
W tej książce są te czeskie klimaty, a dzięki fajnemu językowi autora i świetnemu przekładowi pani Julii Różewicz ( wnuczce tego Różewicza) czyta się ją jednym tchem.
Szukajcie na półkach biblioteki tej niepozornej książeczki. Nie pożałujecie.

Szkoda, że taka krótka ta książka!
Jedno popołudnie, kilkanaście wybuchów śmiechu, jedna chwila grozy i koniec.
Oglądało się kiedyś " Pod jednym dachem", " Kobietę za ladą", "Arabellę" i oczywiście "Szpital na peryferiach " i się uwielbiało. I "Butelki zwrotne" też zapamiętałam i polubiłam. Za ten specyficzny czeski humor- dosadny, ale nie chamski. Czesi nie są skorzy do...

więcej

mniej

Pokaż mimo to