„Sokrates” Ireny Krońskiej to książka, która przedstawia koleje życia i poglądy filozoficzne Sokratesa, jednego z najsłynniejszych filozofów w dziejach. Jest pomyślana zarówno jako wprowadzenie i omówienie jego postaci oraz przeżyć, a równocześnie jako monografia, gdyż jest dość szczegółowa i wyczerpująco prezentuje wszelkie najważniejsze informacje.

Książeczka jest bardzo klasyczna w swoim zamyśle – wpierw Krońska omawia, jakżeby inaczej, kwestię sokratejską: objaśnia, jakimi przekazami i źródłami na temat Sokratesa dysponujemy i charakteryzuje je. Następnie tworzy chronologiczną rekonstrukcję dziejów życia Sokratesa na podstawie wszelkich dostępnych przekazów. Krońska roztacza przed czytelnikiem panoramę polityki greckiej w drugiej połowie V wieku p.n.e. (450 – 400 p.n.e.). Był to czas gwałtownych przemian polityczno-kulturowych i autorka rysuje koleje życia Sokratesa właśnie w odniesieniu do tych przemian i na ich tle, jako że były one głównym czynnikiem wpływającym na postawę filozofa do otaczającej go rzeczywistości. Dzięki tej historycznej panoramie łatwiej jest również zrozumieć, jak Sokratesa postrzegali współcześni mu Grecy (co Krońska szczegółowo dokumentuje) i dlaczego budził w nich tak skrajne, tak odmienne uczucia i reakcje.

Po części biograficznej następuje część doksograficzna. Krońska streszcza poglądy i nauczanie Sokratesa; przygląda się metodzie majeutycznej i elenktycznej, sokratejskiej ironii, trosce o duszę, racjonalizmowi etycznemu oraz daimonionowi. Autorka oczywiście (i na całe szczęście) odsiewa przy tym poglądy Platona włożone w usta Sokratesa i próbuje wydobyć jedynie jego własne. Ostatnia część jej książki to wybór świadectw o Sokratesie z pism innych autorów starożytnych, najwięcej z Platona, ale – co ciekawe i wartościowe – ułożone są one tematycznie.

Dużą zaletą tej książki jest jej staranność oraz bezstronność i obiektywność. Krońska przedstawia mnogość różnych faktów i relacji o Sokratesie, zestawia je ze sobą i daje czytającemu szeroką perspektywę, jednocześnie powstrzymując się od jakiejkolwiek ideologizacji, aczkolwiek tam, gdzie jest to potrzebne, wskazuje (niekiedy krytycznie) na stopień wiarygodności różnych przekazów starożytnych (ale zawsze w sposób uczciwy i z uzasadnieniem). Jest to książka krótka, a pomimo tego zawiera sporo informacji, głównie dzięki zwartej i skondensowanej narracji, w której nie ma miejsca na dygresje.

„Sokrates” Ireny Krońskiej to książka, która przedstawia koleje życia i poglądy filozoficzne Sokratesa, jednego z najsłynniejszych filozofów w dziejach. Jest pomyślana zarówno jako wprowadzenie i omówienie jego postaci oraz przeżyć, a równocześnie jako monografia, gdyż jest dość szczegółowa i wyczerpująco prezentuje wszelkie najważniejsze informacje.

Książeczka jest bardzo...

O Sokratesie będzie, lecz zacząć trzeba od autorki, a właściwie od małżeństwa Krońskich, wybitnych uczonych, których pogrzebało jedno zdanie przytoczone poniżej.
W recenzji "Rodzinnej Europy" Miłosza pisałem:
"...Najciekawszy esej w tym zbiorze pt „Tygrys” jest kontynuacją „Zniewolonego umysłu”, czyli opluwaniem ludzi, a tym razem Krońskich, stojących intelektualnie dużo wyżej nad Miłoszem...."

Ten "Tygrys" to:
(Juliusz) Tadeusz Kroński (1907 -1958),filozof i historyk, wybitny heglista - "Rozważania wokół Hegla, profesor UW, uważany za ojca duchowego tzw. warszawskiej szkoły historyków idei, stworzonej przez jego uczniów: Kołakowskiego, Baczkę, Pomiana i in., uczeń Kotarbińskiego i Tatarkiewicza, kolega Kotta i Micińskiego (którego żona wyszła późnij za Kenara),Żyd po ojcu Aleksandrze Ferdynandzie, warszawskim adwokacie, autor trafnej sentencji z 1948 r.:
"„To nie komunizm i nie Polska dzisiejsza są temu winne, że ludzie źle piszą. Winę za to ponoszą po prostu sentymentalizm i romantyzm”

Irena z d. Krzemicka (1915- 74),Żydówka, filozof, filolog klasyczny, tłumaczka, studiowała we Lwowie w latach 1933 -39, filologię klasyczną pod kierunkiem Ryszarda Gasińca oraz filozofię pod kierunkiem Romana Indargena. Działała wraz z mężem w ruchu oporu, a po upadku Powstania Warszawskiego; wywieziona do obozu w Niemczech, zbiegła do Francji. Po powrocie do Polski w 1949, była kierownikiem redakcji i sekretarzem komitetu redakcyjnego wydawanej przez PWN „Biblioteki Klasyków Filozofii”, w ramach której wydano omawianą pracę. Czystki marca 1968 zmiotły ją, jak wielu innych uczonych pochodzenia żydowskiego

Kto dzisiaj o Krońskich pamięta? A jeśli, to negatywnie. Z powodu jednego zdania. I to jest najbardziej kontrowersyjna sprawa, której do końca nie potrafię wyjaśnić. Wybitny uczony, Żyd Kroński został w Polsce znienawidzony za słowa:
„...My sowieckimi kolbami nauczymy ludzi w tym kraju myśleć racjonalnie bez alienacji"

Tylko, że tych słów użył w p r y w a t n y m liście do „przyjaciela” Czeslawa Miłosza z dnia 7 grudnia 1948, czyli p r z e d powrotem do Kraju. Warto też przytoczyć kontekst, w którym te słowa zostały napisane:
"Kto daje nam gwarancję, że ten ustrój, który umożliwia wolność i postęp, przejdzie przez wszystkie niebezpieczeństwa? Na kim się opieramy? Górnicy, część robotników i nawet Żydów (myślę, że nie więcej jak 20%). Że większość jest jeszcze przeciw nam, to dlatego mamy zrezygnować z takiej szansy historycznej. No więc i ja czasem celowo daję się ponieść temperamentowi: My sowieckimi kolbami nauczymy ludzi w tym kraju myśleć racjonalnie bez alienacji"

Ja uwielbiam Miłosza za "Traktat teologiczny" i parę innych rzeczy, lecz pamiętam obraz "przyjaciół" - Andrzejewskiego, Borowskiego, Putramenta i Gałczyńskiego ze "Zniewolonego umysłu". Pamiętam konflikt z Herbertem o "Chodasiewicza" i dołączam tragedię Krońskich.

Wydaje mnie się, że skorzystanie przeze mnie z okazji, by przybliżyć Państwu to wybitne, zasłużone dla nauki i kultury polskiej małżeństwo, co nieco zapomniane, jest w pełni uzasadnione.

Teraz już mogę przejść do Sokratesa (470 - 399),a z nim też trochę spraw do wyjaśnienia. Bo niby byłem wychowany w kulcie dla niego, bo wisiał w „gabinecie” mego Ojca pospołu z Lelewelem (!?),to wcześnie uległem modzie wychwalania ucznia jego – Platona (427 - 347),kosztem Mistrza, a przybywszy w ”wieku męskim” do Kanady, przekonałem się wnet o modzie, na tym kontynencie, na „ucznia ucznia” czyli Arystotelesa (384 – 322). Aby jeszcze bardziej sprawę skomplikować, sam na stare lata gustuję w Plotynie (204 – 270) ze względu na jego Jednię.

Krońska genialnie „systematyzuje” filozofię już od pierwszej strony (s. 7):
„W historii filozofii greckiej Sokrates występuje jako postać centralna i przełomowa. Myślicieli, którzy działali przed nim, od Talesa do Anaksagorasa, a nawet współczesnych mu sofistów, nawet Demokryta, który przeżył go zapewne o trzy dziesięciolecia, lecz z nim się nie zetknął, określa się mianem przedsokratyków. Natomiast wszystkie szkoły późniejsze, od początku IV stulecia p.n.e. do schyłku starożytności, nazywane są postsokratycznymi.....”

Najbogatszym źródłem wiedzy o Sokratesie są Dialogi Platońskie, które Platon zaczął pisać kilka lat po śmierci swojego mistrza. Platon w ogóle dużo pisał i w tym jest cały ambaras, bo do dzisiaj nie wiemy, które myśli są Sokratesa, a które Platona włożone w usta Sokratesa. Oprócz szlachetnej apologii nauczyciela mamy chęć propagowania swoich odważnych myśli pod uznanym autorytetem.

Ciekawy wywód Krońska konkluduje (s. 17):
..Podstawą rekonstrukcji postaci i nauki Sokratesa musi być - jak się wydaje - przekaz Platoński, ale przekaz ten nie może być przyjęty w całości i bezkrytycznie....”

Konstrukcja książki jest znakomita: w pierwszej części biograficznej, autorka umieściła również kamienie milowe nauki Sokratesa, w tym specjał dla mnie - logos, dialogos i daimonion.

Wikipedia:
Logos (gr. λόγος) – pojęcie w starożytnej filozofii europejskiej, a także retoryce i teologii judeochrześcijańskiej. Pochodzi od greckiego λέγω (lego, "mówię") i bywa zwykle tłumaczone na język polski jako "słowo", choć istnieje też osobny termin
leksis (λέξις),pochodzący od tego samego czasownika, oznaczający "słowo" w zwyczajnym, gramatycznym sensie. Logos jest terminem oznaczającym wewnętrzną racjonalność i uporządkowanie czegoś: świata, duszy ludzkiej, wypowiedzi, argumentu. W filozofii chrześcijańskiej bywa utożsamiany z wypowiedzianym przez Boga Słowem, z którego wywodzi się świat, a czasem również z Jezusem Chrystusem
Daimonion (z gr daimōn) (Bóg: bóstwo; demon) – w filozofii starożytnej – głos bóstwa, sumienie, ostrzegawczy głos wewnętrzny. Jego działanie sprowadzało się wyłącznie do odradzania czynienia złych rzeczy i podejmowania błędnych decyzji, nigdy natomiast nie doradzał ani nie sugerował niczego.

Druga część, od strony 131 do 245, to „Wybór pism o Sokratesie” z fragmentami największych dzieł przede wszystkim Platona, lecz również Ksenofonta, Arystofanesa, Diogenesa i Plutarcha. Na podstawie innych wydań greckich filozofów, mam podstawy, by sądzić, że wszystko tłumaczyła Krońska!!! Do tego świetny skorowidz autorów i postaci historycznych.

Proszę Państwa, mam w ręku wielostronicowe wydania PWN, notabene w tłumaczeniu Krońskiej i to „Wiedzy Powszechnej” z 1985 liczące zaledwie 265 stron. To jest perełka szczególnie dla czytelników rozpoczynających przygodę z filozofią,

Zapewniam, że język i przejrzystość formy umożliwiają lekturę każdemu. Warto spróbować!!

O Sokratesie będzie, lecz zacząć trzeba od autorki, a właściwie od małżeństwa Krońskich, wybitnych uczonych, których pogrzebało jedno zdanie przytoczone poniżej.
W recenzji "Rodzinnej Europy" Miłosza pisałem:
"...Najciekawszy esej w tym zbiorze pt „Tygrys” jest kontynuacją „Zniewolonego umysłu”, czyli opluwaniem ludzi, a tym razem Krońskich,...

"Sokrates" Ireny Krońskiej to książka cokolwiek już stara, oparta na literaturze jeszcze starszej, bo w dużej mierze przedwojennej. Stanowi mimo to nie najgorsze popularne wprowadzenie w tytułową tematykę. Autorka przedstawia pokrótce bazę źródłową dotyczącą osoby ateńskiego filozofa, następnie szkicuje jego biografię (ze szczególnym uwzględnieniem procesu w roku 399 p.n.e.),następnie omawia sokratejskie nauki, a na samym końcu ukazuje jego trwanie w późniejszej tradycji filozoficznej. Sam tekst Krońskiej jest stosunkowo krótki, ponieważ ma tylko 128 stron. Mniej więcej drugie tyle wypełnia wybór różnych pism o Sokratesie. To również wartościowa część pracy, bowiem pozwala spojrzeć na osobę filozofa oczami różnych postaci. Nie tylko jego ucznia Platona, ale i Ksenofonta (któremu Autorka odmawia zaszczytnego miana ucznia Sokratesa),Arystofanesa, Diogenesa Laertiosa i Plutarcha. Pozostaje mieć nadzieję, że ten wybór tekstów zachęci czytelników do dalszego poznawania literatury antycznej.

"Sokrates" Ireny Krońskiej to książka cokolwiek już stara, oparta na literaturze jeszcze starszej, bo w dużej mierze przedwojennej. Stanowi mimo to nie najgorsze popularne wprowadzenie w tytułową tematykę. Autorka przedstawia pokrótce bazę źródłową dotyczącą osoby ateńskiego filozofa, następnie szkicuje jego biografię (ze szczególnym uwzględnieniem procesu w roku 399...

Przystępnie napisana, jednak za dużo w niej "dryfowania".

Przystępnie napisana, jednak za dużo w niej "dryfowania".

Sokratesa przybliży całkiem nieźle, w oparciu o teksty Platona i Ksenofonta, mocno pobiografizuje, przytoczy inne źródła, ale... Monotonne to, powtarzalne i nieciekawie skonstruowane. Walorów poznawczy jednak odmówić nie sposób.

Sokratesa przybliży całkiem nieźle, w oparciu o teksty Platona i Ksenofonta, mocno pobiografizuje, przytoczy inne źródła, ale... Monotonne to, powtarzalne i nieciekawie skonstruowane. Walorów poznawczy jednak odmówić nie sposób.

Jedna z najciekawszych biografii. Polecam.

Jedna z najciekawszych biografii. Polecam.