Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Na uboczu geograficznego pogranicza galicyjsko-rusińskiego istnieje pogranicze społeczne polsko-rusińsko-żydowskie. I z tej właśnie żydowskiej perspektywy patrzymy na upadek cesarstwa austriackiego, w którego potęgę tak powszechnie wierzono, a która ostatecznie okazała się wydmuszką. Ileż to tysiącletnich rzesz mamy już za sobą? Zaczyna się wojna, zaczyna gdzieś daleko jeszcze i daleko też jest front tej wojny. A już na obrzeżach małego galicyjskiego miasteczka zaczyna się niepokój. Zaczynają się jakieś przemarsze małych oddziałów wojskowych, jakieś podjazdy kozackie, jakaś niepewność, jakieś nawet w mieście pożary. My zaś widzimy małą podmiejską karczmę i najazd Żydów, w panice i ucieczce choć na chwilę zatrzymując się w austerii. I tam też - jak w soczewce - skupia się całokształt żydowskiego losu początku XX wieku. Mamy więc i zwykłych żydowskich miejscowych rzemieślników, i grupę chasydów stanowiących dwór świętego cadyka, mamy i pierwszą (żydowską) ofiarę wojenną, mamy i ofiary kolejne. Wojna wojną, zawierucha zawieruchą, a zawsze warto robić jakiś tumult, warto przy okazji działań wojennych zrobić jakiś kolejny pogrom i trochę Żydkom wygarbować skórę. A sami Żydzi jak od wieków: modlą się, chwalą Pana, śpiewają, czekają Mesjasza, wsłuchują w każde słowo swych świętych mężów. Poza tym dyskutują o porządku świata i miejscu w nim diaspory żydowskiej. I wiecznie zadowoleni, i wiecznie chwalący dobrego i sprawiedliwego Boga. Aż mnie mdli i mi się nóż otwiera… Ale też lepiej rozumiem pretensje Caleka Perechodnika do swojego narodu o jego izolacjonizm i mesjanizm, które w innych nacjach wzbudzają do nich agresję. A my już wiemy, że patrzymy - nawet już z perspektywy czasów powstania utworu - na ów żydowski upadający świat (a bo to pierwszy raz im świat upada? upadał dziesiątki razy, to i po tym upadku powstanie jakiś nowy i wcale niewiele gorszy),mając wiedzę o Zagładzie - prawdziwej klęsce i próbie unicestwienia całego narodu. I o ile nie sposób porównywać obu tych nieszczęść co do skali, to w ujęciu jednostkowym śmierć jest śmiercią i tu już różnice się zacierają. Książka wysłuchana jako słaby audiobook, co znacząco osłabiło jej wymowę, a czego staram się tu nie uwzględniać w ocenie (w naprawdę słabych momentach wyobrażałem sobie Franciszka Pieczkę jako starego Taga) - nikt nie kazał mi iść na łatwiznę. Trzeba było poszukać tego w interpretacji Kaczora! “Rozkosz, rozkosz być Żydem”.