Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Ukryta perła Wydawnictwa Akademickiego Dialog. Pochodząca z 1958 roku książka Flory Lewis, wybitnej amerykańskiej dziennikarki i korespondentki, m.in. w Warszawie. Pisana dla czytelnika z zachodu Europy i USA, stąd zawiera m.in. bardzo skrótową historię naszego kraju i jego charakterystykę. Polskiego czytelnika to nie zadowoli, ale też i nie to jest przedmiotem dzieła. Flora Lewis opisała wydarzenia i procesy, których była świadkiem. Do tego jeszcze zawodowo poznała znaczną część ich uczestników, dając ich ciekawe i niewątpliwie trafne charakterystyki. W przypisach wyjaśnione jest kilka nieścisłości autorki, które nie mają jednak znaczenia dla odbioru dzieła. Dodatkowo ujawnione są personalia jednej z opisywanych osób, którą Lewis, zapewne chcąc chronić prze konsekwencjami w PRL, nazwała „Tadeuszem Piotrowskim”. Książka stanowi znakomity zapis lat 1953-1958, a więc od śmierci Stalina, poprzez poznański czerwiec 1956 i wydarzenia październikowe, aż do gomułkowskiej normalizacji. Autorka przedstawia zarówno sytuację polityczną na szczytach władzy w PZPR, ze słynnymi frakcjami „natolińczyków” i „puławian”, zwanych później w latach 60-tych „chamami” i „Żydami”, następnie sytuację prasy i środowisk opiniotwórczych – oczywiście tylko oficjalnych, a także sytuację tzw. normalnych ludzi, zarówno w miastach,jak i na wsi. Na przestrzeni kolejnych miesięcy odnotowuje najpierw pierwsze jaskółki zmian, później zaś narastanie atmosfery odwilży aż do wydarzeń października 1956 roku. Niezwykle ciekawie opisane są ewolucja postaw prasy, nie tylko „Po Prostu” i części do niedawna stalinowskich twórców (np. Adam Ważyk, Wiktor Woroszylski),procesy uczestników zajść poznańskiego Czerwca 1956 roku oraz wreszcie X plenum (gdy przywrócono Gomułkę w atmosferze walki o władzę i zagrożenia radziecką interwencją) oraz kontakty z wierchuszką partii radzieckiej komunistycznej (a nawet chińskiej). Wbrew polskim autorom z okresu PRL nie ma wątpliwości, że PZPR nigdy nie miał poparcia większości społeczeństwa, które reformatorów i zmiany akceptowało jako mniejsze zło i nadzieję na więcej niezależności od wielkiego sąsiada, a nie jako stan docelowy. Wreszcie autorka zestawia 1956 rok w Polsce i na Węgrzech. Aczkolwiek nie miała wątpliwości co do braku perspektyw komunizmu w dalekiej perspektywie, tym niemniej widać, że kibicowała „polskiej rewolucji”, jak ją nazywała, z uwagi na jej pokojowy charakter. Dzięki znakomitej konstrukcji, wiedzy autorki i jej stylowi książkę czyta się bardzo szybko i zainteresowaniem. Jako reporterka, a nie historyk, wiedziała, że nie może przeładować jej datami ani nazwiskami. Nie epatuje również czytelników swoja osobą, mimo ciekawego życiorysu. Prawdopodobnie najlepsza, a na pewno najciekawsze dostępna pozycja o omawianym okresie na naszym rynku wydawniczym.