Jesteśmy społecznością, która kocha książki

(#planetaksiążek)
Literacka wycieczka do Albanii nie byłaby kompletna bez wzmianki o bardzo mocnej reprezentacji poezji tego kraju. Problem jest jednak taki, że choć na język polski przełożono sporą grupę tekstów, to ich obecna dostępność pozostawia wiele do życzenia. W pierwszej kolejności w moje ręce wpadł wspaniały tom Luljety Lleshanaku „Dzieci natury” z 2011 – na jej najnowszy tomik - „Woda i węgiel” - za który dostała nagrodę Europejskiego Poety Wolności, wciąż poluję. Na szczęście po długich poszukiwaniach udało mi się dotrzeć do bodaj najważniejszej publikacji poświęconej poezji albańskiej, czyli wydanej w 2005 roku obszernej pozycji „Nie jest za późno na miłość: antologia poezji albańskiej XX wieku” pod redakcją Mazzluma Sanei, którego kilka tomów również przetłumaczono na polski. Jak sugeruje tytuł otrzymujemy przekrojowe ujęcie albańskiego dorobku poetyckiego minionego wieku i jest to zestaw bardzo interesujący. Trafimy tu na nazwiska tej klasy co Kadare (choć jako poeta nie umywa się nawet do swych powieściowych dokonań) czy sam autor antologii, M. Saneja, a także uważany za czołowego poetę albańskiego Ali Podrimja. Specyfiką antologii jest bardzo mocne zakorzenienie zebranych wierszy w tradycji antycznej (Herbert byłby dumny!), do której odwołują się niemal wszyscy zebrani w tomie poeci, jak też do skomplikowanej historii Albanii, zwłaszcza jej współczesnych relacji z Kosowem, choć nie brakuje też po prostu peanów ku czci „albańskości”, jak w wierszu „Albańska chwila” Vorei Ujko. Warto zwrócić uwagę także na „Po co przyszedłem na świat” Fatosa Arapiego, „Wytyczne i detale projektu urbanistycznego” Eqrema Bashy oraz „Nie zamykaj okna zostaw je otwarte” Basriego Capriqi – to wiersze „nowoczesne” w formie i zarazem uniwersalne w przekazie, nasuwające skojarzenia z najlepszymi przykładami współczesnej poezji europejskiej.
Nigdy bym nie przypuszczał, że albańska poezja ma tak mocną reprezentację – i tylko szkoda, że wciąż tak słabo znaną, choć sukcesy Lleshanaku są nadzieją, że się to zmieni...

(#planetaksiążek)
Literacka wycieczka do Albanii nie byłaby kompletna bez wzmianki o bardzo mocnej reprezentacji poezji tego kraju. Problem jest jednak taki, że choć na język polski przełożono sporą grupę tekstów, to ich obecna dostępność pozostawia wiele do życzenia. W pierwszej kolejnośc...

Rozwiń Zwiń

#planetaksiążek
Książkowy powrót do Afganistanu był nieunikniony – i prowadził przez kilka spotkań, najpierw bowiem wróciłem do świetnego zbioru reportaży Swietłany Aleksiejewicz „Cynkowi chłopcy”, potem zaś zmierzyłem się z jeszcze lepszymi „Chłopczycami z Kabulu” Jenny Nordberg.
Nieuniknione było w końcu spotkanie z prozą Nadii Hashimi, wychowaną w USA córką imigrantów z Afganistanu, która jest obecnie najbardziej poczytną – po Hosseinim oczywiście – pisarką związaną z Afganistanem. Spośród jej kilku książek wybijają się szczególnie dwie – pierwszą jest „Afgańska perła”, która w przejmujący sposób rozwija stary afgański zwyczaj zwany bacza posz, polegający na przebieraniu się dziewczynki za chłopca – to motyw, który w reportażowy sposób na wielu poziomach analizuje wspomniana Nordberg i warto te książki traktować jako swoiste uzupełnienie (sam czytałem je równocześnie i miałem w pewnym momencie poczucie stopienia się obu tych tekstów w jedną opowieść). Ostatecznie Hashimi w projekcie reprezentuje jej najnowsza powieść - „Iskry jak gwiazdy”, jest bowiem minimalnie lepsza, przede wszystkim jednak ujmuje tematykę afgańską w bardzo ciekawy sposób. Punktem wyjścia tej wielopoziomowej powieści jest zamach stanu z 1978 roku, kiedy to zamordowany zostaje ówczesny prezydent Afganistanu, a względnie normalna rzeczywistość ulega całkowitemu rozpadowi. W gruzach legł również świat głównej bohaterki, dziesięcioletniej Sitary, będącej swoistym porte-parole autorki. Następnie przenosimy się wraz z nią do USA i optyka postrzegania Afganistanu ulega całkowitej zmianie – z jednej strony mamy perspektywę zamerykanizowanej Afganki, która wciąż nie oswoiła się z traumatycznymi doświadczeniami z dzieciństwa, z drugiej bardzo ciekawe ujęcia postrzegania Afganistanu przez Amerykanów, które ulega całkowitej zmianie po 11 września. Trzecim aktem opowieści będzie powrót dorosłej już bohaterki do swej ojczyzny i konieczność skonfrontowania się z demonami przeszłości. Całość składa się na przejmujący portret kraju, który wycierpiał zbyt wiele, a którego rany wciąż nie zostały zaleczone

#planetaksiążek
Książkowy powrót do Afganistanu był nieunikniony – i prowadził przez kilka spotkań, najpierw bowiem wróciłem do świetnego zbioru reportaży Swietłany Aleksiejewicz „Cynkowi chłopcy”, potem zaś zmierzyłem się z jeszcze lepszymi „Chłopczycami z Kabulu” Jenny Nordberg.
Nieunikn...

Rozwiń Zwiń

#planetaksiążek
Co ja się na tę książkę naczekałem – jak na żadną inną z dotychczas opisanych w ramach projektu! Gdy przygotowywałem się do literackiej wycieczki do Armenii akurat pojawiła się informacja, że w marcu będzie premiera polskiego przekładu – spóźniona wobec oryginału o całe 8 (!) lat. Później na @Wielkim Buku znalazłem konkurs, w którym można było powieść Abgarjan wygrać – wziąłem udział i... wygrałem! Po jakimś czasie – nie bez perturbacji - „Z nieba spadły trzy jabłka” trafiły w moje ręce i... była to idealna książka na ostatnie spotkanie z literaturą Armenii – bo to ostatecznie zdecydowanie najlepsza i na wskroś armeńska z wszystkich przeczytanych przeze mnie tekstów. Podzielona na trzy rozdziały (po jednym na „każde jabłko”) powieść nie jest długa (i to chyba jedyny wobec niej zarzut), mieści jednak w sobie cały świat – chciałoby się powiedzieć ponadczasową Armenię w miniaturze, ale aspiracje Abgarjan są większe. Nie jest to tak do końca ormiańskie „Sto lat samotności”, choć mamy tu i elementy sagi, i trochę niezwykłości, i opowieść o miejscu gdzieś na końcu świata poza czasem i przestrzenią, ale wszystko do cna przesiąknięte lokalną kulturą i tradycją. Najważniejsi są jednak bohaterowie – odmalowani z niebywałą czułością i sympatią, których losy śledzimy z zapartym tchem i którym kibicujemy w ich poczynaniach, choć nie są to żadne wielkie historie. Abgarjan opowiada bowiem o zwyczajnych ludziach i ich codziennych zmaganiach z trudnym losem, jednak przestrzeń, w których ich osadza oraz język, którym się posługuje, sprawiają, że cała opowieść nabiera wręcz mitycznego charakteru, nie tracąc przy tym na realności (ten paradoks najlepiej widać w historii związku głównych bohaterów). Całość napisana jest przy tym przepięknym językiem, chwilami wręcz poetyckim, a stosowane przez autorkę chwyty narracyjne (przywodzące na myśl wspomnianego Marqueza) sprawiają, że mamy do czynienia również z formalną perełką. A na deser jeszcze kilka niezależnych opowiadań utrzymanych w podobnym klimacie – również ciekawych, choć jednak chciałoby się, żeby tych jabłek spadło więcej... Piękna, poruszająca książka!

#planetaksiążek
Co ja się na tę książkę naczekałem – jak na żadną inną z dotychczas opisanych w ramach projektu! Gdy przygotowywałem się do literackiej wycieczki do Armenii akurat pojawiła się informacja, że w marcu będzie premiera polskiego przekładu – spóźniona wobec oryginału o całe 8 (...

Rozwiń Zwiń

#planetaksiążek
„Księga szeptów” to kolejna po „Autobiografii mojej matki” książka, którą równie dobrze można byłoby przypisać do dwóch państw – wszak autor to jedna z czołowych postaci rumuńskiej sceny politycznej początków XX wieku, a spora część akcji książki dotyczy Rumunii właśnie. Zdecydowałem się jednak włączyć ją do projektu jako reprezentację Armenii, ponieważ Vosganian z pochodzenia jest Ormianinem, a zdecydowana większość treści dotyczy jednak Armenii. Mało tego – to książka armeńska na wskroś i do bólu (dosłownie, bo lektura „Księgi szeptów” do łatwych i przyjemnych nie należy). Nie mam najmniejszych wątpliwości, że każdy, kto chce się czegoś o Armenii dowiedzieć, powinien tę książkę przeczytać – autor ma bowiem ambicje ująć całą historię tego kraju i wszystkie nieszczęścia, które spotkały Ormian, w książce, której forma i narracja przywodzą na myśl święte księgi z dawnych czasów. Zabieg ryzykowny, ale... udany! „Księgę...” czyta się bowiem powoli, niemal z namaszczeniem, ciągłym poczuciem niepokoju i smutku, nie jest to bowiem historia życia, a chór szeptów umarłych, którzy domagają się, by opowiedzieć ich dzieje. W 9 przypadkach na 10 taka książka ugnie się pod własnym ciężarem, ale niebywałe zdolności narracyjne Vosganiana sprawiają, że to działa. Oddaje więc głos ofiarom osławionej rzezi Ormian, ich potomkom i przodkom, kreśli dzieje narodu przez zagładą i w czasach radzieckiej okupacji. Ważnym wątkiem są losy ormiańskiej diaspory w Rumunii i wzajemne zależności obu państw i narodów, ale obok ludzi, tych konkretnych i tych bardziej „figuratywnych”, bohaterem są również... przedmioty, miejsca, czas (!), z których utkana jest rzeczywistość – ta utracona, ale też ta ocalona poprzez siłę opowieści. Zresztą sam autor w finale pisze, że „tak długo, jak będzie istniał lęk na świecie, Księga szeptów się nie zakończy”...Gdyby chcieć ująć sens losów jakiegoś narodu w jednej książce, to dzieło Vosganiana byłoby chyba temu najbliższe spośród wszystkich, które dotychczas czytałem w ramach projektu.

#planetaksiążek
„Księga szeptów” to kolejna po „Autobiografii mojej matki” książka, którą równie dobrze można byłoby przypisać do dwóch państw – wszak autor to jedna z czołowych postaci rumuńskiej sceny politycznej początków XX wieku, a spora część akcji książki dotyczy Rumunii właśnie. Zd...

Rozwiń Zwiń

#planetaksiążek
To chyba najbardziej niezwykła książka, która jak dotychczas pojawiła się w moim projekcie – trafiłem na nią trochę przypadkiem szukając wydanych po polsku tytułów o Armenii i zupełnie nie wiedziałem, czego się spodziewać (0 głosów na lubimyczytać i tylko 5 na goodreads!). Ale takie nieoczekiwane spotkania z literaturą lubię najbardziej, bo dałem się uwieść już od pierwszych zdań. „Siedem pieśni o Armenii” to rzecz niepodobna do niczego – niby proza liryczna, niby zbiór esejów, niby wyprawa w historię, niby polifoniczna opowieść o narodzie, który przetrwał, a którego dzieje należą do najbardziej krwawych i dramatycznych w całej historii świata! Emin kreśli przed czytelnikiem mozaikowy fresk, u którego podstaw drzemie niewyczerpana miłość do Armenii, a którego celem jest ukazanie światu prawdy o tym, jak wiele zawdzięcza on temu maleńkiemu, acz dumnemu narodowi. Już w książkach z Afganistanu i Angoli dało się wyczuć tego ducha, ale z taką mocą pojawia się dopiero tu. Co prawda współczesnego czytelnika może nieco radzić „sowieckie skażenie” Emina (pisze wszak swoje pieśni w czasach, gdy Armenia jest jedną z radzieckich republik), ale pod warstwą propagandy i wiary w zbawczą moc braterstwa z Rosją przebija czyste, nieskażone umiłowanie swojego narodu. W wielu miejscach „Pieśni...” są bowiem na wskroś „niesowieckie”, chwilami wręcz nacjonalistyczne – ktoś, kto słabo orientuje się w kulturowym dorobku Ormian może być naprawdę zaskoczony tym, jak wiele wnieśli do światowej kultury i jak wielu twórców się z Armenii wywodzi. Emin nie ogranicza się jednak tylko do literatury i sztuki (choć w tej pieśni czuć najpiękniejszy autentyzm, wspierany licznymi wypisami z ormiańskiej poezji) – na chwałę kraju i narodu składają się też sukcesu na polu metalurgii, inżynierii czy historycznych artefaktów. Sam Emin zaś stawia się w pozycji ludowego śpiewaka, którego celem jest sławienie piękna swej ojczyzny, która była kiedyś potężna, upadła i została brutalnie zniszczona (rzeź Ormian jest centralnym doświadczeniem całego tekstu), ale znów wraca do chwały! Poruszająca, pięknie napisana, niezwykła książeczka!

#planetaksiążek
To chyba najbardziej niezwykła książka, która jak dotychczas pojawiła się w moim projekcie – trafiłem na nią trochę przypadkiem szukając wydanych po polsku tytułów o Armenii i zupełnie nie wiedziałem, czego się spodziewać (0 głosów na lubimyczytać i tylko 5 na goodreads!). ...

Rozwiń Zwiń

#planetaksiążek
Z wszystkich dotychczas zaprezentowanych w projekcie państw to właśnie Armenia ma zdecydowanie najbogatszą tradycję narracji ludowej – baśnie i legendy ormiańskie są trwałym dziedzictwem kultury światowej, a polski czytelnik ma dostęp do wielu niezwykle ciekawych tytułów. O dziwo jednak rozsiane są one po różnych zbiorach (od „Baśni, których nie czytano dziewczynkom”, przez „Baśnie z gór”, „Srebrną gołębicę”, „Dar rzeki Fly”, „Baśnie narodów Związku Radzieckiego”, „Baśnie narodów republik zakaukaskich”, po „Baśnie narodów Kaukazu”), brakuje jednak zbiorczego wydawnictwa poświęconego samej tylko Armenii. Ten zaskakujący brak z nawiązką rekompensuje jednak wydana przez Fundację Kultury i Dziedzictwa Ormian Polskich książka Stepana Lisicjana, którego można byłoby określić mianem ormiańskiego Oskara Kolberga. "Z przeszłości Armenii" to bodaj pierwsza dostępna po polsku próba kompleksowego ujęcia kultury ormiańskiej z perspektywy baśni, legend i opowieści o ważnych postaciach z historii narodu. Oczywiście rozmiar książki pozwala jedynie na mocno wybiórcze ujęcie tematu, ale czytelnik zaczynający swoją przygodę z Armenią dostaje tu interesujący przegląd najważniejszych tematów. Szczególnie ciekawe są zajmujące połowę całej książki legendarne dzieje narodu ormiańskiego ujęte przez Lisicjana w krótkie fabularyzowane opowieści. Znajdziemy tu i nawiązania do potopu (z bardzo ciekawą reinterpretacją motywu wieży Babel), Arki Noego (ta wszak rozbić miała się na górze Ararat – w sercu Armenii!), legendarnych władców i herosów. Prawdy historycznej tu niewiele, ale „ormiańskość” czuć na każdej stronie. Żałować można, że całość jest tak krótka i że znalazły się w niej tylko dwie, skądinąd bardzo ciekawe, baśnie, ale na szczęście mamy jeszcze w obwodzie wspomniane wcześniej wydawnictwa, w których znajdują się najbardziej klasyczne opowieści. Całość to zaś kolejna już pozycja nie pozostawiająca wątpliwości, że realne rozmiary Armenii nie przekładają się na bogactwo kulturowe narodu, wciąż zdecydowanie zbyt mało znane (nie tylko!) w Polsce...

#planetaksiążek
Z wszystkich dotychczas zaprezentowanych w projekcie państw to właśnie Armenia ma zdecydowanie najbogatszą tradycję narracji ludowej – baśnie i legendy ormiańskie są trwałym dziedzictwem kultury światowej, a polski czytelnik ma dostęp do wielu niezwykle ciekawych tytułów. O...

Rozwiń Zwiń

#planetaksiażek
Literackiej wyprawy do Armenii nie sposób nie zacząć od spotkania z niezwykle bogatym dorobkiem poetyckim tego kraju. Jako się rzekło w tekście poświęconym literaturze ormiańskiej to właśnie na tym polu Armenia odniosła najbardziej spektakularny sukces, wprowadzając do obiegu literatury światowej kilka dzieł z najwyższej półki. Szczęśliwie polski czytelnik ma dostęp do bogatej oferty tekstów zbierających wszystkie najważniejsze i najbardziej reprezentatywne przykłady poezji ormiańskiej, począwszy od tekstów starożytnych, po najnowsze. Na potrzeby cyklu zdecydowałem się wybrać wydaną w 1984 roku antologię poezji armeńskiej, która jest najbardziej kompleksowym zestawieniem, w dodatku z niezwykle rozbudowanym opracowaniem krytycznym. Znajdziemy tu teksty ponad 70 (!) najważniejszych ormiańskich poetów i wypisy z klasycznej poezji starożytnej i średniowiecznej (z klasykiem Grzegorzem z Nareku na czele), w tym obszerne fragmenty najważniejszego dzieła całej literatury narodowej - „Dawida z Sasunu” (polecam jednak sięgnąć po całość, dostępną w osobny wydaniu!). Wśród ogromnego zróżnicowania utworów wyróżniają się szczególnie trzy nazwiska, po które warto sięgnąć w większym wymiarze: Awetikh Isahakian, Silva Kaputikian i chyba najbardziej niezwykła postać ze wszystkich, czyli Sajat Nowa (tu koniecznym kontekstem jest niezwykły film „Kwiat granatu” Paradżanowa!). Z oczywistych względów szukałem jednak przede wszystkim tekstów mocno osadzonych w samej Armenii – i tu na pierwszy plan wybijają się przepiękna „Lampa Oświeciciela” Howhannesa Tumanjana, brzmiący jak hymn narodowy „Niewielu nas, ale jesteśmy Ormianami” Parujra Sewaka i wzruszająca „Armenia” Howhannesa Grigorjana, który pisze, że „mój kraj jest tak niewielki, że z łatwością zmieściłem go w sercu”. Uderzające jest zresztą, jak wiele w tych wszystkich tekstach jest narodowej dumy, opisów piękna armeńskiej przyrody i miłości do kraju, który tak wiele w swej historii wycierpiał. Nawet w tak kulawych wierszach, jak „Armenii” Wahana Tekejana, który pisze, że „my Ciebie jak sztandar kochamy” i nawet, jeśli nie jest to poetycki majstersztyk, to nie sposób mu nie uwierzyć.

#planetaksiażek
Literackiej wyprawy do Armenii nie sposób nie zacząć od spotkania z niezwykle bogatym dorobkiem poetyckim tego kraju. Jako się rzekło w tekście poświęconym literaturze ormiańskiej to właśnie na tym polu Armenia odniosła najbardziej spektakularny sukces, wprowadzając do obie...

Rozwiń Zwiń