KSIĄŻKI Z NASZYCH PÓŁEK - recenzja X

Kongres wiedeński w polskiej historiografii raczej nie cieszy się najlepszą opinią. Postrzegany jest najczęściej jako zjazd przedstawicieli państw, które – pokonawszy Napoleona – zlikwidowały mające względną autonomię Księstwo Warszawskie i rzuciły nasz kraj w ręce Rosjan. Tymczasem wydarzenia konferencji przełomu 1814 i 1815 r. są znacznie bardziej barwne, niż na pierwszy rzut oka mogłoby się wydawać. Próby przedstawienia ich wielowątkowości podjął się amerykański historyk David King w monografii „Wiedeń 1814”.

„Wiedeń 1814. Jak pogromcy Napoleona, bawiąc się, ustalali kształt Europy” to książka zrealizowana nakładem Domu Wydawniczego „Rebis”. Publikacja ta – jak wszystkie tomiki z rebisowskiej serii „Historia” – pod względem wydawniczym może stanowić wzór dla innych redakcji. Dzieło zostało bowiem umieszczone w estetycznej, osłoniętej przez obwolutę, twardej oprawie. Na nie najgorszej jakości papierze wydrukowano tekst, w którym próżno szukać – ostatnio, w różnych wydaniach, dość często spotykanych – błędów interpunkcyjnych i stylistycznych. Poszczególne rozdziały – a także wyrazy, które składają się na ich tytuły – są rozpoczynane gustownymi, kaligrafowanymi inicjałami. Podobnie w nagłówku każdej strony znajduje się stylizowany tytuł całości publikacji. Wszystko to stanowi o ogólnej elegancji woluminu, sugerującej, iż wydawca potraktował swoją powinność w sposób profesjonalny.

Śmiało twierdzę, iż w mojej opinii zadanie, którego podjął się David King, było misją wcale niełatwą. Postanowił on przekopać się przez ogromne pokłady materiałów źródłowych, wśród których znajdują się relacje świadków kongresu, prywatna i służbowa korespondencja jego uczestników, pamiętniki, protokoły spotkań, traktaty oraz sprawozdania. Wystarczy powiedzieć, iż umieszczony przy końcu książki wykaz przypisów wraz ze spisem bibliograficznym liczy sobie – bagatela – prawie sto dwadzieścia stron. Wszystkie tak uzyskane dane autor zechciał przekuć w opowieść, której celem jest przystępne przedstawienie wydarzeń wiedeńskiej konferencji.

Już po przewertowaniu pierwszych kilku kart tejże monografii możemy zobaczyć, iż wiedeński kongres był czymś więcej, niż tylko „pokrojeniem europejskiego tortu” przez mocarstwa wrogiej Napoleonowi koalicji. Autor bowiem opisuje nam rzeczywistość Wiednia, do którego przybyły dziesiątki delegacji reprezentujących najbardziej nieoczekiwane stronnictwa i ugrupowania. Wspomina więc, że z chęcią udziału w pokojowej konferencji pojawili się – przykładowo – rzecznicy europejskich księgarni i wydawnictw, chcący unormowania wymogów związanych z międzynarodowym prawem autorskim, Żydzi domagający się przyznania im jak największych praw, a także osoby żądające ostatecznego rozwiązania problemu piractwa morskiego.

Przyznaję, że po przeczytaniu tej monografii bardzo zmienił się mój sposób postrzegania osób i wydarzeń z wiedeńskim kongresem związanych. Oto Klemens von Metternich z pragmatycznego, beznamiętnego austriackiego polityka przeistoczył się w człowieka, który – będąc przytłoczonym ogromem obowiązków, związanych z pełnieniem funkcji organizatora konferencji – usychał, nie mogąc poradzić sobie z nieszczęśliwą miłością do księżnej Wilhelminy Żagańskiej. Podobnie Charles-Maurice de Talleyrand przestał być przebiegłym, lecz bezideowym zdrajcą, a stał się wytrawnym dyplomatą, który podniósł Francję – ze stanowiska pokonanej ofiary – do roli jednego z decydujących o Europie mocarstw. Ponadto okazał się być obrońcą licznych małych państewek, które pozostali politycy chcieli potraktować jako nie mające prawa głosu podmioty. Co więcej, był pierwszym, który spróbował – nota bene bez większych skutków – przeciwstawić się carowi Aleksandrowi, mającemu ochotę zagarnąć ziemie Księstwa Warszawskiego.

A skoro już przy sprawie polskiej jesteśmy, autor „Wiednia 1814” mówi wprost, iż była ona najtrudniejszą kwestią do rozpatrzenia. Jednocześnie kreśli nam obraz zagmatwanych stosunków międzynarodowych, w których kwestia doli polskiego państwa okazała się być nierozerwalnie związana z losami... Królestwa Saksonii i jego władcy, beznadziejnie tkwiącego w pruskiej niewoli.

Oczywiście David King nie pomija tego, co stało się symbolem wiedeńskich wydarzeń. W swojej książce wymienia więc nieprzebrane ilości rautów, bali i innych imprez, na których bawiły się wszystkie przybyłe do Wiednia osobistości. Wyciąga na światło dzienne takie ciekawostki, jak choćby ostatni publiczny występ Ludwiga van Beethovena jako pianisty, pistoletowy pojedynek pruskich dostojników – ministra wojny, Karla Augusta von Hardenberga z ambasadorem, Wilhelmem von Humboldtem – a także, wywołany po jednym z wystawniejszych bali, wielki pożar pałacu rosyjskiego hrabiego Razumowskiego.

Myślę, że w jakiejś części to właśnie szczegółowe zarysy przebiegu licznych wiedeńskich imprez są drobną wadą książki. Dla niejednego czytelnika, który będzie oczekiwał na doniosłe, dziejowe fakty, po jakimś czasie nużące mogą stać się opisy – przykładowo – co raz to innych, bajecznych sukni, noszonych przez bawiące się na imprezach damy.

Monografię kończy opis powrotu i, będącego rezultatem bitwy pod Waterloo, ostatecznego upadku Napoleona. Całość dzieła jest zaś w pewnym sensie uzasadnieniem stwierdzenia, mówiącego, że „tańczący kongres” – pomimo przybycia całej rzeszy prominentnych figur – tak naprawdę nigdy się nie zebrał. Jednak odpowiedź na pytania „jak to?” i „dlaczego?” pozostawiam do odnalezienia w tej książce, którą – dokładnie dwieście lat po rzeczonych wydarzeniach – szczerze polecam.

K. J. R.

KSIĄŻKI Z NASZYCH PÓŁEK - recenzja X

Kongres wiedeński w polskiej historiografii raczej nie cieszy się najlepszą opinią. Postrzegany jest najczęściej jako zjazd przedstawicieli państw, które – pokonawszy Napoleona – zlikwidowały mające względną autonomię Księstwo Warszawskie i rzuciły nasz kraj w ręce Rosjan. Tymczasem wydarzenia konferencji przełomu 1814 i 1815 r. są...