W mojej recenzenckiej karierze popełniłem grubo ponad pięćset tekstów (sam nie wiem, czy nie zbliżam się już do pełnego tysiąca). Mam wśród nich, co naturalne, swoich ulubieńców, których kojarzę przede wszystkim z tym, że w proces pisania nie musiałem się ani trochę angażować – bo burza myśli wywołanych lekturą, niezależnie od jej jakości, była tak potężna, iż wystarczyło ją z siebie wyrzucić. Przeczytałem jednak ogrom książek, które recenzowało się piekielnie ciężko, bo doświadczenie było absolutnie przeciętne, a całość chciało się skwitować tylko krótkim „aha”, żeby bez wyrzutów sumienia o niej zapomnieć. Niestety takim przypadkiem są „Przezroczyste głowy”.

Pierwsza od ośmiu lat książka Daniela Odiji to zbiór kilkudziesięciu monologów. Ich autorami są najróżniejsi ludzie, od dzieci po starców, od pisarzy po kierowców tirów, od kobiet po mężczyzn. Nie znają się, ich losy się nie splatają, ich światy ze sobą nie graniczą. Łączy ich wszystkich jedna tylko rzecz – temat. Każdy z tych monologów osnuty jest wokół śmierci. Śmierci najróżniejszych, mniej lub bardziej wzruszających, mniej lub bardziej groteskowych, mniej lub bardziej wydumanych.

Koncept Odiji jest całkiem nośny – wszak śmierć, w przeciwieństwie do setek innych idei, z którymi nie wszyscy mają styczność, to zjawisko powszechne, a więc idealnie pasujące do tej wielogłosowej narracji. Problem pojawia się, gdy przechodzimy od ogółu do szczegółu, bo nagle okazuje się, że opowieści są po prostu banalne. W przypadku najkrótszych form autor zwyczajnie nie ma czasu na nawiązanie jakiejkolwiek głębszej relacji z czytelnikiem – nie może przygnieść go wielowątkową fabułą, dla której ten gotów będzie nadwyrężać pamięć, nie może skonfrontować go z bohaterem, któremu mógłby współczuć i z którym mógłby sympatyzować. Dlatego też musi wszystko postawić na błyskotliwość danej historii, na coś, co wgryzie się w czytelniczą świadomość i pozostanie tam, aby odbiorcę niepokoić.

W „Przezroczystych głowach” owego błysku brakuje. Czyta się kolejny krótki rozdzialik, odhacza i po szybkim zerknięciu na zegarek można przejść do następnego. Na koniec, co nietrudno wyprorokować, w głowie – już niemal przezroczystej – niewiele zostaje. Przesadą byłoby twierdzić, że wygłaszane monologi składają się na kakofonię – to raczej biały szum, z którego ciężko cokolwiek wyłowić. Można by się pokusić o to, by pójść tą holistyczną drogą interpretacyjną i stwierdzić, że Odija próbuje opisać codzienność w perspektywie śmierci, ale i w tym przypadku ciężko uznać książkę za udaną – ta naznaczona zwyczajność, jaką miałby proponować autor, jest prosta, nudna, mało treściwa, zwyczajnie niewarta opisywania. Na domiar złego wszystko to jest mocno przeestetyzowane – bohaterowie taplają się we własnych bólach, rzeczywistość jest szara, przygnębiająca, niezmiennie nieprzyjemna.

„Przezroczyste głowy” nie są książką zupełnie nieudaną. Niektóre z tych monologów nie są może perełkami, ale potrafią zainteresować. Mimo to trudno nie czuć rozczarowania najnowszą książką Daniela Odiji – jej założenia sporo obiecują, ale realizacja pozostawia wiele do życzenia.

Bartek Szczyżański