Pamięć Zagłady jest udziałem człowieka, którego duchowe oczy zawsze pozostają otwarte, bo przeżył cierpienia, o których nie da się zapomnieć. Rzadko bywa, by wpisywały się one w rodzaj pamięci heroicznej – w relacjach wojennych trudno odnaleźć ślady duchowego oporu. Najczęściej jest to pamięć upokorzona i udręczona. Owe pamięci ukazują człowieka rozbitego, niezdolnego do opowiedzenia całej swojej historii; człowieka, który na różne sposoby broni się przed własnymi wspomnieniami.

Lawrence L. Langer, autor wielu prac poświęconych literaturze Holokaustu, jest pionierem badań nad rodzajami pamięci i narracjami. Zadaje pytanie: czy potrafimy zrozumieć to, przez co przeszli ocaleńcy, i w to uwierzyć? Pyta: czy nam, późno urodzonym, wystarczy współczucia obecnego w wyobraźni każdego z nas? Jest to z pewnością najwybitniejsza praca o funkcjonowaniu pamięci ofiar Zagłady, która ułatwia zrozumienie olbrzymiej literatury wspomnieniowej i tego, co nazywamy historią oralną.

Paweł Śpiewak