Żartowniś Dostojewski

Recenzje i teksty krytycznoliterackie przeważnie koncentrują się na wybitności, monumentalności i powadze dorobku Dostojewskiego, wobec czego łatwo jest pominąć pewien aspekt może i trzecioplanowy, ale przecież pozytywny: wcale nie jest to tak śmiertelnie poważne pisarstwo, jak mogłoby wynikać z tematów, które podejmuje. Nobliwy rosyjski klasyk jako humorysta i satyryk daje się poznać przede wszystkim w kreacji niektórych swoich bohaterów, którą współcześnie nazwalibyśmy „komiksową” (np. przesympatyczny w swoim rozczulaniu się nad sobą Stiepan Trofimowicz z „Biesów”), ale nie tylko. Bywa, że i dialogi wywołują niewymuszony uśmiech – przykładem choćby „Bracia Karamazow” ze sceną rozmowy Iwana z diabłem, która – przy całej swojej przenośnej wieloznaczności – pączkuje rozweselająco-gorzką ironią. Każdego, kto jest ciekaw tego, co się stanie z siekierką wyrzuconą w kosmos, dlaczego diabeł czuje się dyskryminowany ze względu na swoją funkcję społeczną przez redakcje gazet, albo jakie reformy wdrożono w piekle – zachęcam do przeczytania.

A na zachętę pozwolę sobie zacytować swój ulubiony dialog z I tomu „Braci...” (przyjezdny braciszek zakonny ciągnie za język zdziwaczałego ascetę, ojca Feraponta):

„— A wy... widzicie? —dopytywał się braciszek.
— Mówię, że widzę, wskroś widzę. Jakem wychodził od ihumena, to jeden za drzwiami się przede mną chował, wielki taki, z półtora arszyna wysoki, a może i więcej; a o gon długi, gruby, bury, koniec ogona wsunął w szparę. Ja, nie w ciemię bity, zatrzasnąłem drzwi znienacka i ogon przygniotłem. Jak nie zapiszczy, jak się nie szarpnie, a jam go krzyżem przeżegnał, trzykrotniem go przeżegnał. I zdechło licho jak pająk zgnieciony. Teraz to chyba i zgnił w kącie, śmierdzi, a oni nie widzą, nie czują. Rok już nie chodzę. Tobie tylko mówię, boś obcy.
—Straszne słowa twoje — mówił braciszek ośmielając się coraz bardziej. A powiedz, wielki i błogosławiony ojcze, czy prawda, co o tobie sława daleko niesie, że Duch Święty bez przerwy cię nawiedza?
— Bywa, że zlatuje.
— A w jakiej postaci zlatuje?
— W postaci ptaka.
— Duch Święty w postaci gołębicy?
— Raz Duch Święty, raz Świętoduch. Świętoduch to inszy, pojawić się może w postaci każdego ptaka: raz jaskółka, to znowu szczygieł albo i zimorodek.
— A jakże poznajesz, ojcze, że to na przykład nie zimorodek?
— Bo mówi.
— Jakże on mówi, jakim językiem?
— Ludzkim.
— A cóż on takiego mówi? — wypytywał braciszek.
— Ot dziś mówił, że przyjdzie dureń i dopytywać się będzie nie wiadomo o co. Zanadtoś, bracie, ciekawy.”

Żartowniś Dostojewski

Recenzje i teksty krytycznoliterackie przeważnie koncentrują się na wybitności, monumentalności i powadze dorobku Dostojewskiego, wobec czego łatwo jest pominąć pewien aspekt może i trzecioplanowy, ale przecież pozytywny: wcale nie jest to tak śmiertelnie poważne pisarstwo, jak mogłoby wynikać z tematów, które podejmuje. Nobliwy rosyjski klasyk jako...