Ten kolejny zbiór wywiadów Teresy Torańskiej ze starymi komunistami obejmuje głównie okres rządów Władysława Gomułki, czyli lata 1956-1970. Głównym jego tematem jest opisanie procesu zauroczenia komunizmem, a potem odejścia od komunizmu. Niestety, zmarła w 2013r. wybitna dziennikarka nie zdążyła tomu opracować i wydać za życia. Książka jest dobrym uzupełnieniem znakomitych ‘Onych’ tej samej autorki, ale nie ma siły rażenia tamtego dzieła.

Głównym tematem kolejnego tomu wywiadów Teresy Torańskiej ze starymi komunistami, którzy prędzej czy później komunizm porzucili, jest okres gomułkowski. I rzeczywiście, wiele się dowiadujemy o tamtych czasach. Niemniej, dla mnie głównym tematem książki jest opisanie zaczadzenia komunizmem i trudnego odejścia od tej ideologii. Komunizm wg Artura Hajnicza był: „Na początku religią, bo potrzebna jest wiara, szczególnie we wczesnej młodości. Potem bajką, która czternastoletniemu chłopcu wydawała się bardzo ekscytująca.” Ale potem było gorzej, mówi Samuel Sandler: „dlaczego tak mało starych komunistów szczerze mówi o sobie? Ze wstydu. Wstydzą się przyznać do własnej głupoty. Więcej – tępoty. My byliśmy głupcami i naiwniakami.” Mówi Jerzy Morawski: „Zamykałem uszy przed jakimkolwiek odgłosem prawdy i starałem się jak najmniej myśleć. Co mi się pani tak przygląda? Myślenie przecież bardzo drogo by mnie kosztowało. Człowiek, jakby zaczął myśleć, toby w tym dłużej nie mógł pracować.” A potem było odchodzenie od komunizmu, niełatwy proces. Mówi Walenty Titkow: „Coś się zaczęło rozświetlać w mojej mózgownicy już po śmierci Stalina. Wydaje się, że zacząłem wracać do samodzielnego myślenia, niestety, bardzo nieśmiało i bardzo powoli.”

Widać, że ci którzy odeszli, traktują komunizm jako zaćmienie umysłowe, taką chorobę mózgu, która zabija samodzielne myślenie i z której ciężko się wywikłać. Niemniej niektórym się udało...

Obok wywiadów ciekawych, są też w książce rozmowy słabsze, na przykład z Jerzym Pomianowskim, który krótko był redaktorem PAPu po wojnie; wywiad jest zdawkowy i mało ciekawy. Mamy też długą rozmowę z Arturem Starewiczem, członkiem Politbiura w czasach Gomułki. Dużo mówi Starewicz o czasach gomułkowskich, o alienowaniu się pierwszego sekretarza, o jego rosnącej apodyktyczności, o kryzysie grudnia 1970r.. Niemniej nie wnosi ten wywiad nic nowego, zdaje się że więcej Starewicz ukrywa niż ujawnia.

Omawiany zbiór wywiadów jest rzeczywiście aneksem do znakomitych 'Onych' i winien być czytany po tamtej książce.

Ten kolejny zbiór wywiadów Teresy Torańskiej ze starymi komunistami obejmuje głównie okres rządów Władysława Gomułki, czyli lata 1956-1970. Głównym jego tematem jest opisanie procesu zauroczenia komunizmem, a potem odejścia od komunizmu. Niestety, zmarła w 2013r. wybitna dziennikarka nie zdążyła tomu opracować i wydać za życia. Książka jest dobrym uzupełnieniem znakomitych...