Podobno czytanie biografii przychodzi z wiekiem. Człowiek zaczyna się starzeć i w momencie, gdy bardziej ogląda się wstecz, w stronę przeszłości, miast patrzeć z nadzieją naprzód, w przyszłość, nachodzi go rzekomo nieprzeparta ochota na lekturę książek opisujących życie innych i konfrontowanie go z własnym. Jeśli to prawda to przyznaję, że starzeć zaczęłam się jako nastolatka, w wieku około 17 lat, wtedy to bowiem zaczęłam czytać wspomnienia i publikacje auto- i biograficzne. Powodowała – i wciąż powoduje – mną przyczyna zgoła odmienna niż wszechobecny voyeuryzm, choćby literacki – to potrzeba rozumienia życia osoby jako całości. Doskonałość w pisaniu biografii nie zasadza się bowiem na zamieszczeniu w dziele jak największej liczby, często pikantnych, faktów, ale na pomyśle na całość narracji, jakiś czynnik spajający to, co jak to w ludzkim życiu, niespójne, nielogiczne i trudne do pogodzenia w jednym życiorysie. Podobnie bowiem jak inni doświadczeni czytelnicy utworów biograficznych nie szukam sensacji, ale nam taki defekt, że lubię, gdy wszystko się ze sobą łączy, kojarzy i wpływa na siebie nawzajem. Sztuka ta jest znacznie trudniejsza w przypadku publikacji nie będącej monograficznym opisem życia jednej osoby, lecz zbiorem esejów o jakiejś grupie.

W książce „Sekretne życie pisarzy” istotnym czynnikiem łączącym niektóre z nich, poza – co oczywiste – rodzajem profesji lub zajęcia opisywanych osób, okazał się być Henry James. Ten niezrównany pisarz wiktoriański z kręgu anglosaskiego (wskazanie jego narodowości jest problematyczne, bowiem będąc z urodzenia Amerykaninem pod koniec życia zmienił narodowość na angielską) poza doskonałym piórem, słynnym bratem Williamem Jamesem (jednym z ojców założycieli psychologii humanistycznej i badaczem strumienia świadomości), niechęcią do kobiet (a jednocześnie ich doskonałymi i głębokimi portretami we własnej twórczości) i enigmatycznym życiem uczuciowym cechował się bowiem rozległą siatką znajomości i kontaktów wśród ludzi zajmujących się literaturą. Wystarczy tylko nadmienić, że przyjaźnił się z Josephem Conradem i Edith Wharton, a wśród jego znajomych znajdziemy także Arthura Conan Doyle’a, Forda Madoxa Forda, Iwana Turgieniewa, Gustawa Flauberta, Oscara Wilde’a czy Guy de Maupassanta. Ze zdaniem Jamesa liczyli się ludzie pióra, uchodził bowiem za osobę przenikliwą i szczerą. Poza tym był dyskretny, zrównoważony i potrafił zauważyć to, co nieoczywiste, ale istotne. Może właśnie dlatego niektórzy drżeli przed tym poważnym człowiekiem, jego surową twarzą oraz przenikliwymi oczami.

Innym elementem spajającym tym razem wszystkie zawarte w tomie eseje jest styl lub mówiąc wprost – upodobanie do wyszukiwania najbardziej skandalicznych faktów z życia opisywanych pisarzy. Nie jestem w stanie stwierdzić czy to zasługa oryginalnego stylu autorek książki, czy kwestia polskiego przekładu, ale podczas lektury nie można się opędzić od skojarzeń ze zwrotami z portali plotkarskich. Oryginalny tytuł książki - „Writers Between the Covers. The Scandalous Romantic Lives of Legendary Literary Casanovas, Coquettes, and Cads” (w wolnym tłumaczeniu: Pisarze między okładkami. Skandaliczne romantyczne życia legendarnych casanowów, kokietek i chamów literatury) doskonale oddaje jej charakter – porusza tematy bulwersujące i koncentruje się na życiu uczuciowym bohaterów. Natomiast tytuł polski „Sekretne życie pisarzy. Skandale miłośnie legendarnych uwodzicieli, kokietek i drani świata literatury” przesuwa nieco akcent na ukrywane (sekretne) fakty, a takich tu nie znajdziemy. Co więcej opisano tutaj pisarzy, których nijak nie można zaliczyć do żadnej z trzech grup wymienionych w tytule: Sylvia Plath, Elizabeth Barrett Browning czy Agatha Christie z pewnością nie kojarzą się nieokiełznanym życiem erotycznym, ani z bulwersującym zachowaniem w towarzystwie.

Z powyższym bez wątpienia możemy za to powiązać najpierw romans, a potem małżeństwo „Wspaniałego Amerykańskiego Mózgu” czyli Arthura Millera ze „Wspaniałym Amerykańskim Ciałem” uosobieniem którego była Marylin Monroe. Ze zgrozą czytamy o Vivienne Eliot, żonie słynnego T. S. Eliota, umieszczonej siłą w szpitalu psychiatrycznym, gdzie zresztą po prawie dekadzie zmarła; o hipokryzji Lwa Tołstoja, głoszącego postulat ubóstwa i celibatu oraz oddającego się w luksusie swym religijnym rojeniom w towarzystwie popleczników, żerujących na nim finansowo, podczas gdy jego żona Zofia wychowywała i kształciła trzynaścioro ich dzieci, zajmowała się domem, biednymi wieśniakami i negocjowała z wydawcami męża, a wszystkim jej zajęciom towarzyszyły wybuchy emocjonalne męża i perspektywa wydziedziczenia jej i dzieci po jego śmierci; o nieszczęsnej Constance, żonie Oscara Wilde’a, która po wyroku wydanym na męża za sodomię zmieniła nazwisko i wraz z dwoma synami uciekła przed hańba za granicę; czy wreszcie o romantycznym poecie Percy Bysshe Shelleyu, który z zapałem tworzył niewzruszony samobójstwem swojej porzuconej żony Harriet ani kilka lat później żałobą i głęboką depresją Mary (poślubionej wkrótce po tragiczne śmierci jego pierwszej żony), która zamknęła się w sobie po śmierci, na skutek zaniedbania męża, w wieku niemowlęcym ich córka oraz odejściu trzyletniego synka, zabranego przez malarię. Ze wszystkich opowieści, których jest w książce znacznie więcej, najbardziej jednak zdumiewa pełna prawdziwej, głębokiej miłości i bliskości historia poetów Elizabeth Barrett Browning i Roberta Browninga, która bulwersuje tylko absolutnym brakiem jakichkolwiek skandali i trwającym do śmierci poetki nieustającym oddaniem pary i wzajemnym wspieraniem się w pisaniu.

Ciekawym doświadczeniem może być porównanie tej publikacji z inną, również o charakterze biograficznym, niedawno przeze mnie czytaną. Mowa o „Pisanych życiach” Javiera Maríasa, gdzie także znajdziemy sensacyjne niekiedy fakty z życia tytanów literatury. Zestawiając jednak obie te książki nie możemy nie zauważyć ogromnych różnic. Pierwszą jest dobór opisywanych postaci - w recenzowanej książce autorki skoncentrowały się na osobach z założenia kontrowersyjnych, zaś wybór Maríasa opierał się na jego osobistych sentymentach (podziwie i/lub sympatii) i uwzględniał skandalistów na równi z ascetami. W efekcie tych rozbieżności znajdziemy tylko kilku bohaterów opisanych w obu dziełach: Karen Blixen, Charlesa Dickensa, T.S. Eliota, Jamesa Joyce’a, Edgara Allana Poe, Roberta Louisa Stevensona i Oscara Wilde’a. Drugą olbrzymią różnicę stanowi styl i to, co autorzy zrobili z zebranymi faktami z życia literatów – S. McKenna Schmidt i J. Rendon tropią tani posmak sensacji, natomiast hiszpański prozaik potraktował obiekty swojego opisu jak swoje postaci literackie i posłużył się faktami jak ozdobnymi kamieniami, nanizanymi na naszyjnik swojej fabularnej narracji, bawiąc się biograficzną konwencją. Powstały książki kompletnie odmienne – w jednej widzimy geniuszy literatury w kontekście rodziny, przyjaciół, kochanków, a bywa nawet, że w etatowej pracy, w całej ich złożonej niejednoznaczności jako ludzi wielowymiarowych i łączących w zdumiewający sposób wielkość i małość, a w drugiej, właśnie recenzowanej - tanich skandalistów, miernych osobników lub kanalie. Jaką książkę biograficzną wolisz?

Warto czytać biografie, analizować, porównywać i rozmyślać. Może dzięki temu, poza dawką informacji, fotografii i dokumentów, zauważymy żmudną i twórczą pracę biografa. Jeśli zaś nie zwrócimy na nią uwagi, zafascynowani pełnokrwistym człowiekiem, wyłaniającym się z kart książki oraz spójnością i pełnią jego życia – będzie to najlepsza ocena świetnej pracy autora biograficznej książki.

Jowita Marzec