„Straty. Żołnierze z Afganistanu” to zbiór dwunastu rozmów. Trudnych powojennych opowieści z tymi, którzy w Afganistanie stracili: nogi, ręce, wewnętrzną równowagę, poczucie bezpieczeństwa, rodzinę lub samych siebie. To także wywiady z tymi, którzy na wojnie bezpowrotnie utracili: synów, mężów, ojców, kolegów. Sięgnęłam po tę pozycję przede wszystkim ze względu na autorski team. Magdalena Rigamonti i Maksymilian Rigamonti, dziennikarka i fotograf, którzy każdorazowo mierzą się z bezprecedensowymi zagadnieniami, tym razem konfrontują odbiorcę z tematami najcięższego kalibru: śmiercią, przeżywaniem żałoby, poczuciem straty i niesprawiedliwości, wojną i paradoksalnym uzależnieniem od niej.

Książka „Straty. Żołnierze z Afganistanu” jest efektem bezpośrednich comiesięcznych spotkań z bohaterami, niemal zawsze w ich domach, oraz przeprowadzonych przy tej okazji rozmów. Rozmów zróżnicowanych niemal pod każdym względem, bo mimo wspólnego doświadczenia wojny i straty nie ma opowieści identycznych. Różni są sami żołnierze, którzy wrócili z frontu: ich przeżycia, ich rany wojenne (te widoczne na pierwszy rzut oka i te, o których wiedzą wyłącznie najbliżsi oraz specjaliście w dziedzinie stresu bojowego), ich motywacje, ich doświadczenie wojny, ich aktualne położenie. Jedyne w swoim rodzaju są także rozmowy z tymi, którzy w Afganistanie utracili synów, mężów i ojców. O samotności, poczuciu krzywdy, żalu do Boga, o bezsensie śmierci, o niespełnionych marzeniach i o sile, którą mimo wszystko należy z siebie wykrzesać.

Największą wartością tej książki wydają się nie tylko jej bohaterowie – osoby, które zazwyczaj nie są dopuszczane do głosu w przestrzeni publicznej. Kto chce bowiem słuchać matki zamordowanego w Afganistanie utalentowanego i wszechstronnie wykształconego żołnierza? Lub ile wolności słowa hierarchia wojskowa jest w stanie znieść w wypowiedzi wracającego z frontu okaleczonego sierżanta?

Niekwestionowany walor tej pozycji polega w równym stopniu na wyczuciu i dziennikarskim kunszcie rozmówczyni, która dołożyła wszelkich starań, by nie powstała rzewno-płaczliwa, sentymentalna i wzruszająca opowieść pełna banałów, wielkich słów i patosu. Magdalena Rigamonti wydaje się doceniać powagę słowa, tego wypowiadanego i pisanego. Wydaje się wiedzieć, o co można zapytać, a co już niekoniecznie; czy rozmowę jeszcze „pociągnąć”, czy już się wycofać, bo poruszane tematy są dla rozmówcy zbyt osobiste lub bolesne. Nie do przecenienia w tej pozycji wydawniczej są również doskonałe zdjęcia Maksymiliana Rigamonti, któremu – jak sam przyznaje – aparat fotograficzny umożliwiał pozorne oddzielenie od wielkich emocji, dramatycznych sytuacji i łez.

„Straty. Żołnierze z Afganistanu” to książka ze wszech miar potrzebna i udana. Potrzebna, bo po dziesięciu latach stacjonowania polskich żołnierzy w Afganistanie dobrze jest zapoznać się z relacjami żołnierzy i ich rodzin, które uświadamiają, czym w rzeczywistości była ta „misja stabilizacyjna”. Udana natomiast, bo całkowicie pozbawiona nachalnego mentorstwa, prób objaśniania wojennego świata oraz pytań, na które nie istnieją odpowiedzi.

Ewelina Tondys