Niezwykłe interesująca książka na mało znany temat, choć od czwartego rozdziału robi się bardzo skomplikowana dla laika.

Niezwykłe interesująca książka na mało znany temat, choć od czwartego rozdziału robi się bardzo skomplikowana dla laika.

Istniejąca przez wieki zabytkowa substancja miejska gdańskiego Głównego Miasta została zniszczona w roku 1945. Powojenna odbudowa tej części Gdańska była zadaniem niełatwym i budzącym wiele różnego rodzaju kontrowersji natury tak architektoniczno-urbanistycznej, jak i politycznej. Jacek Friedrich znakomicie ujął te problemy w swojej monografii. Ukazał bowiem nie tylko dyskusję wokół kształtu odbudowy i jej urzeczywistnienie (ze szczególnym uwzględnieniem sporu „szkoły historycznej” i „szkoły twórczej”),ale zarazem podjął temat tzw. „oswajania miejsca” przez napływową ludność polską i pokusił się o ocenę całego dzieła odbudowy. Bardzo mocno wyeksponował znaczenie czynnika ideologicznego, w oparciu o który władza ludowa dokonywała rekonstrukcji zabytkowego obszaru Głównego Miasta: dla mnie jako historyka, uwypuklenie tego aspektu stanowi jedną z większych zalet tej książki.

„Odbudowa Głównego Miasta...” jest publikacją w pełni naukową, stanowi bowiem zmodyfikowaną wersję doktoratu Autora obronionego w roku 2000 na Uniwersytecie Gdańskim. Bazę źródłową stanowią archiwalia, wspomnienia uczestników odbudowy (warto zaznaczyć: nie tylko te opublikowane, bowiem część informacji uzyskano dzięki rozmowom z tymi osobami) oraz artykuły prasowe z tego okresu. Wszystko to daje bardzo kompletny szeroki obraz całości ujętego w tytule pracy problemu. Tekst uzupełniają liczne fotografie, mapy oraz architektoniczne projekty dotyczące tego bardzo ważnego dla Gdańska okresu. Wymienię choćby rysunki ukazujące zamysł zbudowania na wylocie Drogi Królewskiej socrealistycznego Pałacu Kultury, szczęśliwie niezrealizowanego.

Książka podzielona jest na osiem rozdziałów, które dzielą całość tematu na części – zaskakująco to może zabrzmi – tematyczno-geograficzne. Po rozdziałach poświęconym kwestii wspomnianego już „oswajania miejsca” oraz dyskusjami (na najwyższym państwowym szczeblu!) nad odbudową Głównego Miasta, Autor przechodzi do przedstawienia problemu odbudowy kolejnych fragmentów zabytkowego centrum. Są to odpowiednio: kwartał między Długą, Pocztową, Ogarną i Garbarami, Droga Królewska, ulica Szeroka, ulica Straganiarska i Targ Węglowy. Swoistym podsumowaniem całości jest rozdział ósmy, w którym Friedrich wypowiada się na temat urbanistyki zrekonstruowanego obszaru.

Współczesna zabudowa Głównego Miasta nie stanowi prostej kontynuacji zabudowy przedwojennej - taka jest zasadnicza teza niniejszej pracy. Friedrich nie jest jednak krytykiem dzieła odbudowy zabytkowego centrum Gdańska, choć w wielu punktach ocenia ją negatywnie punktując na przykład zaniedbania dotyczące budynków częściowo zachowanych, bo „pieniądze były na odbudowę, a nie na remonty”. Porusza też aktualną obecnie kwestię Podwala Przedmiejskiego i odcięcia Głównego Miasta od Starego Przedmieścia. Autor wykazuje się świetną znajomością tematu, a jego słowa mają oparcie w źródłach.

„Odbudowa Głównego Miasta...” to świetna książka. Stanowi bardzo dobre połączenie wysokiego poziomu merytorycznego i dobrze poprowadzonej narracji. Podejmuje zresztą temat istotny dla wielu gdańszczan: problem tożsamości mieszkańców i autentyczności miasta. Taka jest właśnie dla mnie. Nie tylko dla tego, że na okładce widać kamienicę, w której kiedyś mieszkałem. Myślę, że zagadnienie odbudowy i cały złożony problem migracji po roku 1945 dotyczy nie tylko mieszkańców Gdańska, ale też wszystkich Polaków, którzy chcąc nie chcąc żyją w państwie ukształtowanych przez te właśnie wydarzenia.

Tomasz Babnis

Istniejąca przez wieki zabytkowa substancja miejska gdańskiego Głównego Miasta została zniszczona w roku 1945. Powojenna odbudowa tej części Gdańska była zadaniem niełatwym i budzącym wiele różnego rodzaju kontrowersji natury tak architektoniczno-urbanistycznej, jak i politycznej. Jacek Friedrich znakomicie ujął te problemy w swojej monografii. Ukazał bowiem nie tylko...