Mniej więcej w kwietniu tego roku światło dzienne ujrzała lista sporządzona przez Stowarzyszenie Amerykańskich Bibliotek, zawierająca dziesięć tytułów książek, które w zeszłym roku zakazano kupować amerykańskim szkołom i bibliotekom lub które próbowano z nich usunąć. Szczerze przyznam, że o ile obecność na tej liście „Pięćdziesięciu twarzy Greya” ani trochę mnie nie dziwi, to już obecność hitu spod pióra Suzanne Collins pt. „Igrzyska śmierci” wprawiła mnie w osłupienie. Do tego osobliwego grona należy także książka, którą miałam okazję czytać w ostatnich dniach, autorstwa laureatki literackiej Nagrody Nobla z 1993 roku, Toni Morrison, mianowicie „Najbardziej niebieskie oko”.

Wiedziałam, że książka będzie miała wydźwięk co najmniej melancholijny, ale nie spodziewałam się, że będzie wręcz smutny i gorzki… W czym rzecz? W brzydocie. Bo czarnoskórzy ludzie są brzydcy albo przynajmniej byli w czasach, w których najmocniej ich dyskryminowano. W taki sposób ich odbierano i tak przedstawia sprawę autorka, nakreślając wizerunek rodziny Breedlove, do której należy najważniejsza bohaterka powieści – młodziutka Pecola.

Breedlove’owie mieszkali w tej norze nie dlatego, że przeżywali przejściowe trudności spowodowane cięciami w zakładzie pracy. Mieszkali tam, ponieważ byli czarnymi biedakami. Ponieważ wierzyli, że są brzydcy*.

Dziewczynka właśnie wchodzi w okres dojrzewania, a jej rodzina się rozpada. Zostaje przyjęta pod opiekę przez bardzo niezadowoloną z tego faktu kobietę, która traktuje Pecolę jak balast, kulę u nogi, która nie dość, że śmie w ogóle istnieć, to jeszcze wypija ogromne ilości cennego mleka. Tymczasem Pecola to tak naprawdę bardzo spokojna i dobra dziewczynka, która od życia nie oczekuje wiele. Właściwie ma tylko jedno marzenie – pragnie mieć niebieskie oczy, dzięki którym poczuje się piękna i lubiana.

Noc w noc modliła się o niebieskie oczy. Modliła się żarliwie przez cały rok. Choć ogarniało ją zniechęcenie, nie traciła nadziei. Żeby wydarzyło się coś tak wspaniałego, potrzeba było dużo, dużo czasu.*

Pewnego dnia jej marzenie spełnia się, choć w bardzo specyficzny sposób. I to wszystko, z czego młoda Pecola może się cieszyć, ponieważ jej życie staje się pasmem nieszczęść. Osoba, która powinna dawać jej miłość i bezpieczeństwo, staje się zwyrodniałym oprawcą. Historia Pecoli kończy się fatalnie… I może nie byłoby w tym nic nadzwyczajnego i nie zrobiłoby to na mnie takiego wrażenia (wszak wiele lektur ciężkiego kalibru już za mną) gdyby nie styl i język, którym posłużyła się Morrison. Niby fakt, że ów jest bardzo dosadny i chwilami wulgarny sam w sobie nie jest niczym nowym, ale w połączeniu z niektórymi z przedstawionych scen i delikatna tematyką rasizmu robi mocne wrażenie. Jeśli dodać do tego pełen metafor poetycki język, to mocne wrażenia kumulują się.

Wracając do kwestii, czy tytuł ten powinien być tym zakazanym, to trudno mi konkretnie się określić. Z jednej strony faktycznie niektóre sceny przedstawione są ostro i za pomocą równie ostrego języka, które mogłyby mieć zły wpływ na psychikę młodego czytelnika, ale z drugiej strony nie brak na rynku innych powieści skierowanych do młodzieży, które podane są w znacznie mocniejszej formie, które kwiecistego języka zdecydowanie nie nadużywają (chyba, że nazwać tak łacinę podwórkową). „Najbardziej niebieskie oko” może jest lekturą dosadną, ale ma głęboko w sobie drugie dno, daje do myślenia i to w niej najbardziej się liczy.

Ja sama jestem zaintrygowana talentem autorki, bo tego bez wątpienia odmówić jej się nie da. Jestem też na tyle zaciekawiona, jak ów talent się rozwinął („Najbardziej niebieskie oko” jest debiutem pisarki), że na pewno skuszę się na któryś z kolejnych jej tytułów. Zatem… do zobaczenia wkrótce, pani Morrison!

Cytaty pochodzą z recenzowanej powieści.

Ewa Szczepańska