"Odpowiedzialną za [warszawskie] getto uczynili hitlerowcy gminę żydowską, która całkowicie im posłuszna i ślepo wraz z policją żydowską wypełniająca ich zbrodnicze rozkazy - przyczyniła się w wielkiej mierze do cierpień i zagłady nieszczęsnych mieszkańców getta".

Pytanie - kto to napisał? Polski antysemita? Zakłamujący historię dyletant? Otóż nie. Autorką tych słów jest Żydówka, która przeszła przez piekło getta i czterech obozów koncentracyjnych. "Nazywaj rzeczy po imieniu, a zmienią się w okamgnieniu" - śpiewa Adam Nowak ("Raz Dwa Trzy"). Powinien to sobie szczególnie wziąć do serca jeden z naszych najsłynniejszych "profesorów", któremu niedawno wyrwało się, że najbardziej za okupacji obawiał się... Polaków. Cóż zatem mógł mieć na sumieniu człowiek, paradujący w Auschwitz (jako więzień; przez jakiś czas) w kurtce Wehrmachtu, który obóz opuścił (pierwszą klasą) pół roku po osadzeniu, zapewne również dzięki wstawiennictwu szwagra z SS...?

Ad rem. Wspomnienia Haliny Birenbaum są poruszające. Ujmują tym bardziej, że odnoszą się do wydarzeń przeżywanych przez nastolatkę. Najbardziej przemawiający do wyobraźni wydaje się opis egzystencji (czy raczej wypadałoby napisać: wegetacji) w dzielnicy żydowskiej. Tym, którym mało wiarygodna wydawała się scena dzielenia scyzorykiem iryska na Umschlagplatzu w "Pianiście" Polańskiego, można podpowiedzieć, że faktycznie było jeszcze gorzej. Nie mniej wymowne (i tragiczne) są obrazy z kacetów (Majdanek, Birkenau, Ravensbrueck, Neustadt-Glewe). Więźniowie zazwyczaj nie raz ocierali się o śmierć w trakcie obozowej gehenny. Nie inaczej było i w tym przypadku. Takie szczęśliwe "powroty" są co najmniej trzy.

Niewiele osób ma dar składnego i ciekawego pisania i zarazem takiegoż opowiadania - wstrząsających relacji Haliny Birenbaum można wysłuchać w programie dokumentalnym (T.Wudzki, 1992) o tym samym tytule, co książka. "Nadzieja umiera ostatnia" to, obok dokumentów Kielara i Półtawskiej, moje subiektywne podium wśród literatury obozowej.

"Odpowiedzialną za [warszawskie] getto uczynili hitlerowcy gminę żydowską, która całkowicie im posłuszna i ślepo wraz z policją żydowską wypełniająca ich zbrodnicze rozkazy - przyczyniła się w wielkiej mierze do cierpień i zagłady nieszczęsnych mieszkańców getta".

Pytanie - kto to napisał? Polski antysemita? Zakłamujący historię dyletant? Otóż nie. Autorką tych słów jest...