Dla rzeki która niejedno już widziała, wszystko będzie zrozumiałe. To ona obmywała wiele ran patriotów i zdrajców. To w niej utonęły niezliczone łzy zrozpaczonej miłości. To z jej nurtem spłynęły potoki żalu zranionych uczuć oraz zlekceważony honor zdradzonych ludzi. A ja teraz stojąc nad nią i czując jaka jest wierna w swej samotności nie usłyszę ani jednego słowa skargi na to, co wydarzyło się podczas tych kilku smutnych miesięcy Powstania Styczniowego. Jednak wszystko co dla rzeki stało się zrozumiałe nie musiało jej spowszednieć. Przypadkiem stałem się powiernikiem jej szumu przez który chciała mi przekazać to, co sama zasłyszała. A to rzewna i wymagająca skupienia opowieść.

Pomimo tego smutku który wyziera z "Wiernej rzeki" jestem szczęśliwy, że mogłem oddychać myślami pachnącymi polskością. Gdyby nie Stefan Żeromski, to być może nigdy bym nie dostrzegł tak wielkiego ładunku uczuć w jednym z najtragiczniejszych polskich powstań. Ten pisarz zaprowadził mnie do miejsca, gdzie ujrzałem dumne piękno obok wielkiej nędzy istnienia. Odkrywałem męstwo które toczyło z nocą walkę w sumieniach ludzi. Widziałem rany wielekroć gorsze niż te odniesione w bitwach. Rany tak przepastne, jak wielkie są serca bohaterów tej powieści. Czas wszystko zagoi, jednak uleczenie tych najgłębiej schowanych w zakamarkach uczuć urazów będzie trwało wieki.

Piękna jest dusza Żeromskiego, tak czująca i skłonna do marzeń o wolności. Powstać z niej mogą słowa, które będą palić bardziej niż narzędzia tortur. To dusza nastawiona na szyderstwo i wzgardę dla wrogów oraz podziw dla walczących o słuszną sprawę. Autor w niebywale skuteczny sposób potrafi połączyć ból zranionego serca kobiety z hekatombą zniewolonej Polski. Czytając "Wierną rzekę" miałem wrażenie, że kręte drogi polskiego powstania są zbieżne z równie zawiłymi dróżkami po których stąpa miłość. Wspaniałe opisy tajemniczych wydarzeń w niezdolskim dworku nasuwają myśli o zawładnięciu tej szlacheckiej ruiny przez mściwych zmarłych. "Wierna rzeka" to przykład polskiej literatury pełnej dumy. Takiej, w której bardzo naturalistyczny obraz klęski mimo skali porażki pokazuje nadzieję na inne sposoby walki z zaborcą.

Stefan Żeromski osiągnął swój cel. Zadał mi cios w serce i dotknął głębokich uczuć. To powinno być największą nagrodą dla czytelnika tej prawdopodobnie najlepszej powieści o Powstaniu Styczniowym. Za jego przyzwoleniem poczułem co to cicha i twarda wierność w otoczeniu do którego sam bym nie trafił. Zadał mi pytanie o sens narodowowyzwoleńczych zrywów i kazał się nad tym poważnie zastanowić. Jednocześnie sprawił, że Niezdoły na kilka dni stały się dla mnie sercem walczącej Polski i uświadomiły wartość marzeń o równości dla wszystkich. Mam nadzieję, że pomimo wielkiego zbiorowiska zadawanych w tej powieści ran i bólu , Wy również wybierzecie się w to magiczne miejsce aby odkryć podstawowe i czasami zapomniane ludzkie wartości.

Dla rzeki która niejedno już widziała, wszystko będzie zrozumiałe. To ona obmywała wiele ran patriotów i zdrajców. To w niej utonęły niezliczone łzy zrozpaczonej miłości. To z jej nurtem spłynęły potoki żalu zranionych uczuć oraz zlekceważony honor zdradzonych ludzi. A ja teraz stojąc nad nią i czując jaka jest wierna w swej samotności nie usłyszę ani jednego słowa skargi...