„Szklana pułapka”, Roderick Thorp

Film „Szklana pułapka” w reżyserii Johna McTiernana do kin wszedł w wakacje 1988 roku, ale dziś uważany jest przez liczną grupę ludzi za obowiązkową produkcję świąteczną, bijącą na głowę familijnego „Kevina samego w domu”. Dziennikarz Mark Hughes żartował, że to połączenie „Grinch: Świąt nie będzie” i „Opowieści wigilijnej”, a główny bohater walczy ze złem, by spędzić święta ze swoją rodziną – i na jakiejś płaszczyźnie trudno nie przyznać mu racji. O ile jednak film od lat pozostaje dziełem kultowym, tak o książce, na której oparto scenariusz, mało kto pamięta; ba, wielu widzów nie ma nawet pojęcia, że podobna powieść w ogóle istnieje.

Roderick Thorp nigdy nie zdobył wielkiej sławy jako pisarz; mimo to stworzył kilkanaście powieści, publikował artykuły w magazynach i uczył innych kreatywnego pisania. Doświadczenia zdobyte w agencji detektywistycznej ojca wykorzystał przy książce „The Detective” (1966), na podstawie której Gordon Douglas nakręcił „Detektywa” z Frankiem Sinatrą w roli głównej. W 1979 roku Thorp wydał kontynuację losów swojego bohatera, Joego Lelanda, „Nothing Last Forever” (którą po sukcesie filmu opublikowano pod tytułem „Die Hard”, a u nas jako „Szklaną pułapkę”). Co zabawne, kiedy w 1988 roku John McTiernan przymierzał się do kręcenia swojego przyszłego hitu, producenci musieli się najpierw odezwać do Sinatry i zaproponować mu główną rolę – taki bowiem zapis umieszczono w jego kontrakcie do „Detektywa”. Aktor, dobrze już po siedemdziesiątce, zdecydowanie jednak odmówił, dlatego też angaż ostatecznie powędrował do mało znanego wówczas Bruce’a Willisa.

Różnic między książką i filmem jest wiele; chociażby personalia głównego bohatera, który w scenariuszu nazywa się nie Leland, a John McClane, i jest znacznie młodszy od swojego literackiego pierwowzoru. Wprawdzie część dialogów, scen czy postaci została żywcem przeniesiona na ekran z kart książki, ale powieść ma wydźwięk znacznie mroczniejszy i… inne, nie tak szczęśliwe zakończenie.

„Psychoza”, Robert Bloch

Gdy Alfred Hitchcock postanowił przenieść na ekran powieść Roberta Blocha, nakazał swojej asystentce wykupienie jak największej liczby egzemplarzy książki, by nikt nie mógł sięgnąć po nią przed premierą i poznać zaskakującego zakończenia. Jego film uważany jest dziś za arcydzieło i przyniósł Hitchockowi sławę – o książce Blocha słuch zaś zaginął. Jakże niesłusznie! Autor był w końcu ulubieńcem H. P. Lovecrafta, który jako pierwszy dostrzegł w swym podopiecznym literacki talent, a pisać zaczął już jako siedemnastolatek; otrzymał też liczne wyróżnienia, między innymi Nagrodę Hugo za „The Hell-Bound Train”.

Za inspirację posłużyły pisarzowi prawdziwe wydarzenia; natchnęła go historia Eda Geina, nieśmiałego, uzależnionego od matki mężczyzny, który, ku zdziwieniu okolicznych mieszkańców, okazał się złodziejem grobów i brutalnym seryjnym mordercą. W czasie swojej premiery, w roku 1959, książka została uznana przez ludzi ze studia Paramount Pictures za dzieło drastyczne, odrażające i niemożliwe do przeniesienia na ekran. Już rok później Hitchcock udowodnił im, w jakim tkwili błędzie.

„Rambo: Pierwsza krew”, David Morrell

Dziś Rambo ma twarz Sylvestra Stallone’a i kojarzony jest głównie jako niezniszczalny bohater do zadań specjalnych. Tymczasem pierwsza część filmowej sagi znacznie odbiega od swoich sequeli, typowych akcyjniaków z lat osiemdziesiątych. Rambo nie jest tu herosem, a zmęczonym weteranem dręczonym wojenną traumą, marzącym o spokoju, którego nie dane jest mu zaznać. Rozgoryczony zachowaniem cywili, próbując zachować resztki godności, wreszcie daje się ponieść mrocznej stronie swojej natury. Taki jest też klimat antywojennej powieści Davida Morrella z 1972 roku, która tuż po premierze wzbudziła niemałe kontrowersje i wywołała dyskusje na temat przemocy, zniszczeń, jakich wojna dokonuje w ludzkiej psychice oraz protekcjonalnego traktowania powracających z walk żołnierzy. I chociaż książka zebrała doskonałe recenzje, a Stephen King miał podawać ją jako doskonały przykład na swoich wykładach o pisaniu, adaptacja przyćmiła ją całkowicie. O ironio, początkowo nikt nie był zainteresowany przeniesieniem jej na ekran; przez całą dekadę powieść przeszła przez trzy wytwórnie i doczekała się osiemnastu wersji scenariusza. A kiedy wreszcie dostała zielone światło, Stallone, święcący już wtedy triumfy jako gwiazda kina, wymógł, by postać Rambo uczynić bardziej „przyjazną” (jego bohater nie zabija więc stróżów prawa i wzbudza znacznie większe współczucie), a także zmienić smutne zakończenie powieści, co otworzyło drzwi do kontynuacji.

„Shrek”, William Stieg

„Jego matka była szkaradna i szkaradny był jego ojciec, ale Shrek był szkaradniejszy niż oboje razem wzięci” – tak William Steig opisał pewnego zielonego ogra. Brzmi znajomo? Zapewne, bo film „Shrek” (i jego imponująca franczyza) ponad dwadzieścia lat temu zrobił niemałą furorę wśród widzów w każdym wieku. Niewiele jednak osób ma świadomość, że Shrek narodził się nieco wcześniej, bo w 1990 roku, a jego twórcą był właśnie wspomniany wyżej Steig. W książce paskudny (anty)bohater opuszcza rodzinny dom i rusza w świat, by rozsiewać wokół swoją niszczycielską moc. A potem, na grzbiecie osła, wyrusza do zamku i stoczywszy walkę z rycerzem, doczekuje się koszmarnego szczęśliwego zakończenia – poślubia księżniczkę, która jakimś cudem jest jeszcze brzydsza od niego. „Shrek!” to książka specyficzna; styl pisania Steiga i jego rysunki z pewnością nie wszystkim przypadną do gustu, ale krytycy ocenili ją przychylnie, a Steven Spielberg zaraz po premierze kupił prawa do ekranizacji. Jak wiemy, z jego planów nic nie wyszło, ale Steig raczej tego nie żałował; gdy dziesięć lat później zobaczył „Shreka” na wielkim ekranie, określił film jako dzieło wulgarne i wstrętne. I dodał przewrotnie: „Kocham je!”.

To oczywiście nie koniec…

„Ptaki” Alfreda Hitchcocka to ekranizacja opowiadania słynnej królowej grozy, Daphne du Maurier, podobnie zresztą jak „Nie oglądaj się teraz” Nicolasa Roega. „Drive” Nicolasa Windinga Refna bazuje na powieści Jamesa Sallisa, „Panią Doubtfire” Chrisa Columbusa zainspirowała książka Anne Fine, a „Absolwenta” Mike’a Nicholsa powieść Charlesa Webba. Co jeszcze warto dorzucić do listy? Jakie książki zainspirowały głośne filmy, a dziś niewiele osób o nich pamięta?

Przy okazji przypominamy, że w Plebiscycie Książka Roku 2023 aż do końca lutego możecie głosować również w kategorii Ekranizacje. Który z dziesięciu nominowanych obrazów uważacie za najlepsze filmowe bądź serialowe dzieło minionych dwunastu miesięcy? Swój głos możecie oddać tutaj.

Pamiętajcie, że na każdą z zekranizowanych książek możecie założyć alert cenowy LC!

Artykuł po raz pierwszy ukazał się w roku 2022.