Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Spływające z utopijnego nieba Fryderyka Hölderlina fale przynoszą na ziemski brzeg wszelkiego rodzaju wyobrażenia o "Jasnych istotach". W kaskadach marzeń piętrzą się Duchy Ziemi. Z Chaosu wyłaniają się bóstwa Eteru. Gromowładni rzucają zaklęcia niczym antyczni greccy bogowie, uzbrojeni w litość dla słabszych od nich ludzi. Jednak myliłby się ten, kto utożsamiałby te bezkształtne twory wyobraźni niemieckiego poety z fizycznie istniejącymi postaciami, reprezentującymi nadzwyczajne sprawcze siły. Dla niego mityczne raje nie stanowią namacalnych dowodów na istnienie sprawiedliwego bóstwa. Bardziej przypominają "królestwa myśli", kolebki Prawzoru przynoszące w ludzkie rejony moralność. To trudne do uchwycenia niuanse, kiedy się chce zasugerować coś odmiennego od wiary lub niewiary. Jednak ten urodzony nad Neckarem prekursor romantyzmu dąży do zupełnie nieziemskich spostrzeżeń. Jak w takiej sytuacji się oprzeć tak fantazyjnym wizjom? Jak sobie poradzić z prawie mesjanistycznym pojmowaniem rzeczywistości? Ciężko przejść obok nie zwróciwszy uwagi na poezję tego niemieckiego klasyka. Dlatego też przez ostatnie kilka dni zajmowałem się studiowaniem stanów duszy, reprezentowanych w na wpół sennych widzeniach przyobleczonych w spersonifikowane nazwy rzek. To nie jest łatwa poezja. Wymaga wychwycenia "ducha czasów" współczesnych Hölderlinowi. Ten zmagający się przez całe życie z piętnem choroby psychicznej entuzjasta wolności i zabłąkany marzyciel, walczył o przestrzeń dla wszystkich. Czym jest ta bliżej nieokreślona płaszczyzna? W wierszach Hölderlina przewijają się posępnie brzmiące "kraje cieni". Są też radośnie wyglądające schronienia, mające swe źródła w starożytnej Grecji. Tak więc otoczenie jego poezji stanowi zbitek wielu z pozoru wykluczających się, ale z pewnością wzajemnie przenikających się światów. W tej liryce logika zawodzi a składnia ulega zmąceniu. Tutaj w swej wieloznaczności wszystko oddala się od życia a autor nie liczy się z chronologią zdarzeń. Szuka dla siebie miejsca w obcym świecie. Jego idylla przebywa gdzieś za murami i jest ojczyzną pragnień. Tęsknota za lepszym istnieniem ujawnia się w rojeniach o Hyperionie i błąka nad skrajami emocjonalnych przepaści. Fryderyk Hölderlin to poeta bez rodzinnej ziemi. Bardziej się utożsamia z Grecją starożytnych bóstw, niż z będącymi w rozbiciu Niemcami. Jego elegie i hymny częściej opiewają mitologiczne krainy, niż położoną nad Renem ojczyznę. Fryderyk Hölderlin posiada dar ukazywania buntowniczych nastrojów w delikatnym i pełnym uduchowienia świetle. Niby we śnie, niby na jawie. Wielbiciel Jeana Rousseau domaga się porządkujących ludzką egzystencję nowych praw. Ogarnia wizyjnym spojrzeniem całość bytu i marzy... marzy... marzy... Buduje zamki na piasku zadając pytania mitologicznym muzom, czy kiedykolwiek dostał od nich jakąkolwiek odpowiedź? Pewnie nie, ale wystarczyło mu wiedzieć, że istnieje lepszy świat. Wystarczy na koniec zacytować jego własne słowa: "... byłeś tak samotny w pięknym świecie, o tym mówiłeś mi zawsze, kochany! Lecz tego nie wiesz". Jaki był Fryderyk Hölderlin, pewnie tego nikt do końca się nie dowie.