Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Świetna monografia, w której Autor stara się przedstawić życie i działalność Diagorasa z Melos, żyjącego w V w. p.n.e. poety, który zyskał sobie miano ateisty. Książka ta jest w dużej mierze uaktualnioną wersją rozprawy doktorskiej Winiarczyka z roku 1976. Obok erudycyjnej analizy fragmentów źródłowych oraz naukowej dyskusji na temat Diagorasa zawiera także zbiór dotyczących jego osoby testimoniów. Praca jest świetnie napisana pod względem metodologicznym, a jej wstęp mógłby służyć za vademecum badań filologicznych. Autor bardzo wyraźnie pokazuje, jakie błędy popełniają uczeni, gdy niewłaściwie selekcjonują materiał źródłowy, w testimoniach wybierają ilość niż jakość, wreszcie starają się stworzyć efektowne, choć niemające pokrycia w źródłach teorie, byle tylko nie przyznać się do niewiedzy. Czasem bowiem trzeba uczciwie przyznać: ignoramus et ignorabimus. Niniejsza monografia na pewno jest trudna w lekturze. Autor co chwilę odwołuje się do poglądów różnych uczonych, którzy w ciągu ostatnich kilku wieków zajmowali się tematem Diagorasa. Godna podkreślenia jest tu jeszcze jedna wskazówka metodologiczna: należy uważnie czytać starszą (XIX- czy nawet XVIII-wieczną literaturę przedmiotu),bowiem nieraz nowsze prace są tylko powrotem do ustaleń sprzed lat i niczego nowego nie wnoszą. Z Diagorasem sytuacja wygląda podobnie, a słowa krytyki zbierają zwłaszcza autorzy anglojęzyczni, którzy po prostu nie znają prac napisanych w innych językach. Winiarczyk bardzo drobiazgowo rozróżnia ateizm współczesny od antycznego, poza tym zaś ateizm radykalny od krytyki religii ludowej i tradycyjnej. Umieszczając Diagorasa w tym ostatnim nurcie, pokazuje, jak późniejsza tradycja literacka uczyniła zeń radykalnego ateistę, choć w istocie krytykował on jedynie misteria eleuzyńskie. Również dzieła przypisywane Diagorasowi zostały w istocie napisane później, a późniejsi autorzy piszący o Melijczyku opierali się głównie na "katalogach ateistów" i przepisywali informacje wcześniejsze bez próby refleksji nad ich treścią. Analiza, jaką prezentuje Winiarczyk, świetnie dowodzi, jak wielu rzeczy o Diagorasie po prostu nie możemy się dowiedzieć, bo wiarygodne źródła zwyczajnie o nich nie mówią. Moim zdaniem jest to świetna książka tak pod względem metodologicznym, jak merytorycznym. Zachęciła mnie do sięgnięcia po inne publikacje tego Autora, które spróbuję zdobyć w te wakacje. Tomasz Babnis